دنیایی دیجیتالیِ مبتنی بر فناوری که قرار بود رنج‌ها و مشکلات بشر را بکاهد حال به جایی رسیده که عامل بیماری و درد و رنج شده؛ آن هم درد و رنجی عجیب‌وغریب.
به گزارش گرداب، ارتباط ما هر روز با تلفن‌های هوشمند، شبکه‌های مجازی، اینترنت و در کل دنیای مجازی بیشتر و بیشتر می‌شود. این دنیای جدید، سبک زندگی و به‌تبعش بیماری‌های خاص خودش را دارد. دنیایی دیجیتالیِ مبتنی بر فناوری که قرار بود رنج‌ها و مشکلات بشر را بکاهد حال به جایی رسیده که عامل بیماری و درد و رنج شده؛ آن هم درد و رنجی عجیب‌وغریب.
در این پرونده، ۸ بیماری نشت گرفته از فضای مجازی که دارای بیشترین تعداد مبتلا در جهان هستند را مورد بررسی قرار می‌دهیم. امید است با شناخت این بیماری‌ها و شاید تجدیدنظر در سبک زندگی مجازی خود جلوی این آسیب‌هایی بعضاً غیر قبل جبران را بگیرم و اجازه آسیب‌دیدن زندگی حقیقی خود را ندهیم.
1. فابینگ (Phubbing)
تحقیقات نشان از وسواس آمریکایی‌ها به تلفن‌های همراهشان دارد به‌گونه‌ای که ۶۸ درصد آمریکایی‌ها با تلفن‌های هوشمند خود می‌خوابند یا لااقل ۷۹ درصد آنان هنگام خواب به آن دسترسی دارند. همین داستان بعد از خواب نیز تکرار می‌شود به‌طوری‌که معمولاً ۱۵ دقیقه پس از بیدار شدن تلفن‌هایشان را چک می‌کنند .
یکی از آسیب‌ها و اختلالات روانی که بیشتر جنبه اجتماعی دارد و روابط بین فردی ما را هدف قرار می‌دهد اختلالی است که لغت‌نامه Macquarie آن را فابینگ نام‌گذاری کرده است . در این چند سال اخیر همه ما با این صحنه مواجه شده‌ایم که هنگام صحبت با فردی که با شما وارد گفتگو شده، او دائماً تلفن همراه خودش را چک می‌کند و این امر بعضاً باعث بی‌توجهی به شما می‌شود.
یا نمونه دیگر آن افراد حاضر در یک مهمانی یا دورهمی فامیلی هستند که به جای گفتگو و خوش‌وبش‌های مرسوم، هرکسی در جایی از منزل در حال بررسی صفحه خود در شبکه‌های مجازی و ... است و با اینکه افراد عملاً حضور فیزیکی دارند اما هوش و حواسشان در جای دیگری است. طبق گفته «اما سپپلو» (Emma Seppala) روان‌شناس و نویسنده از دانشگاه استنفورد: ممکن است طی پدیده فابینگ فرد از طریق رسانه‌های اجتماعی یا پیامک در حال ارتباط با فرد یا افراد دیگری باشد، اما درعین‌حال در حال آسیب‌زدن به روابط اجتماعی حضوری خود در آن لحظه و با افراد حاضر است.
مطالعات متعددی نشان از آن دارد که فابینگ ارتباط‌های رو در رو را به شدت تضعیف می‌کند؛ حتی طبق یک مقاله که در مجله روان‌شناسی اجتماعی چاپ شده است، در یک شبیه‌سازی گفتگو میان دو نفر، دریافت حس نفی به فردی که به فابینگ مبتلاست بیشتر است. این در حالی است که تنها صرف حضور تلفن همراه حین گفتگو باعث می‌شود افراد حس ارتباط کمتری با هم داشته باشند. البته فابینگ تنها به روابط و جایگاه اجتماعی افراد فابزده آسیب نمی‌زد بلکه طبق مطالعات اخیر آسیب‌های ذهنی و روانی را نیز در پی دارد؛ فابینگ چهار نیاز اساسی هر فرد یعنی عزت‌نفس، مفید بودن، کنترل و تعلق خاطر را تضعیف می‌کند.
اثرات فابینگ بر تعاملات اجتماعی افراد
احتمالاً بسیاری این کار را انکار می‌کنند و معتقدند هرگز این عمل ناپسند را انجام نداده‌اند. اما جالب است بدانید یک مطالعه پژوهشی در آمریکا نشان داد بیش از ۳۰ درصد افراد حداقل چهار بار در روز در حضور دیگران و هنگام صحبت با آنها بدون اراده تلفن‌شان را چک می‌کنند. تقریباً ۴۲ درصد افراد نیز دو تا سه بار در روز فابینگ می‌کنند.
مهم‌ترین علامت فابینگ همان علامت‌های اعتیاد به تلفن همراه است. شما ترس ازدست‌دادن اخبار، پیام‌ها، دوستان مجازی و نوتیفیکیشن‌های تلفن همراهتان را دارید. هم‌زمان دو مکالمه دارید؛ یکی از طریق تلفن و یکی با شخص روبه‌روی‌تان. (به‌احتمال زیاد هیچ‌کدام از این دو مکالمه را با موفقیت انجام نمی‌دهید) سر میز، سفره غذا یا دیگر موقعیت‌های اجتماعی با تلفن خود مشغول می‌شوید یا تلفن خود را در کنار بشقاب غذا قرار می‌دهد.
لزوماً نیازی نیست تلفن خود را حین مکالمه لمس کنید تا روی رابطه شما تأثیر منفی بگذارد، بلکه کافی است با چشم، ذهن و دست دائماً دنبال تلفن همراهتان بگردید. وجود گوشی کنار شما باعث می‌شود همسر، فرزند، خانواده یا دوستان و همکارانتان کمتر با شما ارتباط برقرار کنند. بدون چک کردن تلفن نمی‌توانید شام، ناهار یا صبحانه‌تان را تمام کنید. این نشانه‌ای از دلهره و ترسی واقعی در شماست: ترسِ ازدست‌دادن تماس، پیام یا پست جدیدی در شبکه‌های اجتماعی. مهم‌ترین علامت این است که شما وقتی بیدار می‌شوید، ابتدا تلفن همراه خود را چک می‌کنید . گزارش واشنگتن‌پست را در این ویدئو مشاهده می‌کنید.
2. سندروم نوموفوبیا (Nomophobia)
به این آمارها دقت کنید:
• روزانه به طور متوسط بیش از دو ساعت و ۱۵ دقیقه را با تلفن همراه گذراندن
• روزانه ۲۶۱۷ حرکت انگشت بر صفحه تلفن هوشمند
• ۷۵ درصد کاربران شبکه‌های مجازی تلفن همراهشان را به دستشویی می‌برند
• ۱۲ درصد کاربران تلفن همراهشان را به حمام می‌برند
• ۸۰ درصد کاربران تلفن‌های هوشمند کمتر از یک ساعت از بیدار شدن حتماً تلفن‌هایشان را چک می‌کنند و از این تعداد ۶۲ درصد بسیار زودتر از یک ساعت.
• ۷۰ درصد زنان و دختران از گم‌شدن تلفن هوشمندشان برای مدتی کوتاه عصبی می‌شوند؛ در مردان این مقدار ۶۱ درصد است.
• ۵۸ درصد مردان و ۴۷ درصد زنان همیشه ترس گم‌شدن تلفن‌های هوشمندشان را دارند.
آمارهایی ازاین‌دست خیر از نوعی بیماری فردی و اجتماعی به نام «سندروم نوموفوبیا» به ما می‌دهد. سندروم NOMOPHOBIA که برگرفته از no mobile phone phobia است اولین‌بار در سال ۲۰۱۰ حین مطالعاتی در اداره پست انگلستان ابداع شد. در این مطالعه که بر روی نگرانی‌های کاربران پیرامون تلفن‌های همراه بود، این نتیجه حاصل شد که ۵۳ درصد از کاربران تلفن‌های همراه در انگلیس اضطراب دائمی مفقود شدن یا تمام شدن باطری یا شارژ اعتباری تلفن‌های خود یا قرارگرفتن در خارج از پوشش آنتن‌دهی را دارند . این سندروم اضطراب و استرسی است که زمانی به فرد دست می‌دهد که به تلفن هوشمند خود دسترسی نداشته باشد و در پاره‌ای از افراد به‌گونه‌ای است که دچار حمله خفیف عصبی نیز می‌شوند.
به تعبیر بسیار زیبای shambare در مقاله «آیا تلفن‌های همراه، اعتیاد قرن ۲۱ هستند؟» که در سال ۲۰۱۱ به نگارش درآمده، تلفن همراه را پارادوکس فناوری می‌داند بدین صورت که هم خاصیت رهایی و هم بردگی را دارد. رهایی از دنیای واقعی و بردگی به دنیای مجازی. تعبیر رسای دیگر این مقاله چنین است:
موبایل «احتمالاً بزرگ‌ترین اعتیاد غیردارویی قرن ۲۱» است.
گزارش ویدئویی شبکه الجزیره درباره رشد بالای نوموفوبیا در دنیا.
3. سندروم سایبر کندریا (Cyberchondriasis)
خودبیمارانگاری یا هیپوکندریا (Hypochondriasis) در اصطلاح روان‌شناسی و روان‌پزشکی عبارت است از اختلالی که در آن فرد قویاً اعتقاد دارد که مبتلا به یک بیماری جدی یا مرگبار است، علی‌رغم اینکه معاینات و بررسی‌های پزشکی کامل و همه‌جانبه هیچ مشکلی را نشان نداده‌اند. فرد معمولاً در مورد بیماری‌ها، تشخیص و درمان آنها اطلاعات زیادی کسب می‌کند زیرا به پزشکان زیادی مراجعه کرده و تحت بررسی‌های زیادی قرار می‌گیرد . اما امروزه با شیوع همه‌گیر فناوری اطلاعات و دسترسی گسترده به انواع اقسام علوم و اطلاعات مخصوصاً اطلاعات پزشکی و دارویی، این سندروم با یک جهش سایبری تبدیل به بیماری سایبر کندریا (Cyberchondriasis) شده است. اصطلاح سایبرکندریا برای اولین‌بار در سال ۲۰۰۱ در روزنامه ایندیپندنت برای توصیف «استفاده بیش از حد از سایت‌های بهداشت و سلامت اینترنتی برای کاهش اضطراب بیماری نداشتن» بکار برده شد. بیماران مبتلا به سایبرکندریا به‌طورجدی نگران‌اند که یک اختلال جدی پنهان دارند که ممکن است سلامتی آنان را به خطر بیندازد و آنها از آن اختلال و بیماری بی خبرند و این باعث افزایش زیاد اضطراب و استرس در آنان می‌شود.
طبق گفته یکی از محققین در این زمینه:
«وبسایت‌های پزشکی اطلاعات زیادی در مورد بیماری‌ها و علائم آنها به ما می‌دهند، اما این علائم و نشانه‌ها می‌بایست توسط یک پزشک که دارای قوه تشخیص است مورد بررسی دقیق و حرفه‌ای قرار بگیرد، نه اینکه فرد به‌صورت سرخود و با داشتن کمترین دانش در حوزه پزشکی مورد تفسیر و تشخیص و معالجه قرار گرفته و دست آخر به یک نتیجه غیرمعمول و نامتعارف برسد. در معاینات بالینی به‌وفور مشاهده کرده‌ام که تعدادی از بیماران قبل مراجعه و ویزیت توسط پزشک، خود یک تشخیص همراه با درمان و دارو ارائه داده‌اند و استدلال آنان داشتن علائم مشابه با همسایه و یا اطلاعات موجود در یک مجله یا وبسایت اینترنتی است» . در نهایت دنبال‌کردن مطالب پزشکی و خصوصاً علائم بیماری‌ها در اینترنت و گوگل به‌صورت فزاینده می‌تواند به بیمار شدن حقیقی، افسردگی و یا وسواس‌های فکری و عملی منجر شود .
4. سندروم فومو یا Fear of missing out (FOMO)
سندروم Fear of missing out که به‌اختصار به نام سندروم FOMO معروف است به معنی ترس ازدست‌دادن چیزی است. این عبارت که در سال ۲۰۱۳ به فرهنگ لغت آکسفورد افزوده شده است عبارت است از:
احساس ناخوشایند و گاهاً دائمی ازدست‌دادن چیزی مثل زمان و امکانات و شرایط .
اما این سندروم برای هرکسی با هر سلیقه‌ای ممکن است رخ بدهد؛ برای افرادی که اخبار و اتفاقات روز را به طور دائم دنبال می‌کنند، ترس ازدست‌دادن جدیدترین و مهم‌ترین اخبار و وقایع روز منجر به اضطراب و استرسی می‌شود که فرد دائماً کانال‌ها و صفحات مجازی به همراه اعلان‌هایشان را چک می‌کند؛ افرادی که حضور فعال و زیادی در شبکه‌های اجتماعی دارند، به طور دائم اعلان تلفن‌هایشان را چک می‌کنند که مبادا افراد یا شخصی خاص برایشان کامنت یا لایک گذاشته باشد. اما یکی از مسائلی که مزید بر علت شده و به این سندروم در بعضی از افراد دامن زده است، گسترش بازارها و مارکت های مجازی با ارائه فروش‌های فوق‌العاده و تخفیف‌های ویژه است؛ مسئله‌ای که افراد برای اینکه این فرصت‌های مالی و اقتصادی را از دست ندهند، به طور افراطی از صفحه تلفن‌های هوشمند گرفته تا اعلان نرم‌افزارهای مربوطه را بررسی می‌کنند.
در کنار عوارضی که این اختلال به‌واسطه وابستگی و اعتیاد به شبکه‌های مجازی و اجتماعی، در ارتباطات اجتماعی افراد در جهان حقیقی ایجاد می‌کند، سندرم ترس ازدست‌دادن (FOMO) یا فومو درعین‌حال می‌تواند بر شکل‌گیری اهداف بلندمدت و خودشناسی افراد نیز اثر منفی داشته باشد. از دیگر عوارض سندرم ترس ازدست‌دادن می‌توان به ایجاد حس نارضایتی شدید نسبت به تجربیات زندگی و حس کمبود، شکل‌گیری تجربیات اجتماعی و احساسی منفی به‌واسطه استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی، و نارضایتی عمومی نسبت به زندگی و اثر منفی بر حالت روحی افراد اشاره کرد. حال اینکه خود این پدیده نیز بیشتر از وضعیت روانی نابسامان نشئت می‌گیرد، و آن نابسامانی را در درازمدت شدیدتر می‌کند . نکته‌ای که در این میان بسیار مهم است آن است که شرکت‌های تولیدکننده نرم‌افزار خصوصاً برنامه‌های شبکه‌های اجتماعی، برنامه‌های خود را به‌گونه‌ای طراحی می‌کنند که باتوجه‌به سیستم پاداش مغز، ارتباط و تعامل میان انسان و ماشین (در اینجا یعنی نرم‌افزار) یک ارتباط حداکثری باشد چیزی که ممکن است به اعتیاد تعبیر شود .
5. سندروم تونل کارپا (carpal tunnel)
افرادی که به مدت طولانی در مقابل رایانه می‌نشینند دچار مشکلاتی مانند: درد و بی‌حسی در مچ دست (سندروم carpal tunnel)، کمردرد و گردن درد می‌شوند که این مشکلات با وضعیت نشستن فرد در حین کار با رایانه در ارتباط است؛ این مشکل هنگامی بروز پیدا می‌کند که فضا برای یکی از اعصاب اصلی دست به نام «عصب میانی» یا «عصب مدین» در مچ دست یا تونل کارپال تنگ شود. این وضعیت غالباً هنگام استفاده از ماوس رخ می‌دهد. در بیشتر بیماران، وضعیت سندرم تونل کارپال با گذشت زمان بدتر می‌شود، بنابراین تشخیص زودهنگام و درمان آن نظیر کاهش استفاده از کامپیوتر و تلفن‌های همراه می‌تواند اهمیت زیادی داشته باشد .
6. سندروم چشم کامپیوتری (Computer vision syndrome)
سندرم بینایی رایانه که به آن فشار چشم دیجیتال نیز گفته می‌شود، گروهی از مشکلات مربوط به چشم و بینایی است که ناشی از استفاده طولانی‌مدت از رایانه، تبلت، کتاب‌خوان و تلفن همراه است. بسیاری از افراد هنگام مشاهده صفحات دیجیتال برای مدت طولانی، با ناراحتی چشم و مشکلات بینایی مواجه می‌شوند که طبق بررسی‌ها میزان ناراحتی با مدت‌زمان استفاده از صفحه‌نمایش دیجیتال افزایش می‌یابد.
یک کارمند آمریکایی به طور متوسط روزانه هفت ساعت را با کامپیوتر یا در دفتر کار یا در خانه کار می‌کند. برای کمک به کاهش خستگی چشم دیجیتال، قانون 20-20-20 را دنبال کنید. 20 ثانیه استراحت کنید و هر 20 دقیقه چیزی را ببینید که 20 فوت فاصله دارد .
موشن گرافی پیرامون سندروم بینایی کامپیوتر و راه‌هایی برای کاهش عوارض و ابتلا به آن.
علائم و نشانه‌های رایج مرتبط با سندروم بینایی کامپیوتر عبارت‌اند از:
• تاری دید یا دوبینی داشتن
• خستگی چشم
• وجود یک جسم شناور در جلوی چشم‌ها
• احساس سوزش در چشم
• چشم‌های خشک
• چشم ممکن است قرمز شده و آبریزش داشته باشند
• چشم‌های متورم
• سردرد
• درد پشت یا گردن 
7. سندرم اردک (Dock syndrome)
سندروم اردک اولین‌بار زمانی به زمین بیماری‌های روانی آمد که طی تحقیقاتی پیرامون خودکشی چند دانشجوی دانشگاه استنفورد به این مهم پی برده شد که آنان تا قبل از خودکشی تصویری بسیار شاد و آرام و با آسایش را از خود نشان می‌دادند. هنگامی‌که فردی به سندروم اردک مبتلا باشد، از افسردگی بالینی، اضطراب و استرس و دیگر بیماری‌های روحی رنج می‌برد. علت این تفاوت در نهان و آشکار بودن این علائم در افراد، فقط به انگیزه نشان‌دادن شخصیتی موردپسند به دیگران برمی‌گردد . علت نام‌گذاری این بیماری روانی به اردک به نحو شناکردن اردک بر روی آب برمی‌گردد؛ اردک بر روی آب بسیار با ثبات و آرام است اما تقلای او برای شناکردن از طریق پا زدن‌های ممتد را کسی نمی‌بیند؛ ازاین‌رو محققان دانشگاه استنفورد این نام را انتخاب کردند .
البته در اطراف همه ما فرد یا افرادی وجود دارند که در صفحات مجازی خود، آن چیزی را که دوست دارند باشند را نشان می‌دهند نه آن چیزی که واقعاً هستند. چهره‌ای که دائماً در شادی، رفاه، تفریح و هیجان بوده که ممکن است بینندگان آرزوی داشتن چنین زندگی‌ای را داشته باشند درحالی‌که پشت پرده چیز دیگری است و زندگی فرد از اتفاقات غم‌انگیز و ناراحت‌کننده بی‌بهره نیست. این خودسانسوری رفتاری امروزه به‌عنوان یکی از آسیب‌های متولد شده توسط اینترنت و مشتقات آن است. طبق گفته یک روان‌شناس سندرم اردک به دلیل افسردگی‌های زیر لایه‌ای، اضطراب، عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس پایین، بدریخت انگاری، تصویر بدنی منفی، توجه بیش از حد به قضاوت دیگران، احساس یأس و ناامیدی، تشویق فرد به رقابت بیشتر، کمال‌گرایی بیش از حد، فشار اجتماعی و مواردی ازاین‌دست به وجود می‌آید.
8. سندروم ویبره یا گوشی خیالی (Phantom Phone / Vibration Syndrome)
طی یک مطالعه در ایالات متحده آمریکا با حضور ۲۹۰ دانشجو، حدود ۹۰ درصد آنها گفته‌اند که گاهی اوقات تلفن همراهشان زنگ می‌خورد و هنگامی‌که به تلفن خود رجوع می‌کنند، متوجه می‌شوند که فقط یک خیال بوده است؛ از این میان ۴۰ درصد از دانشجویان گفته‌اند که در هر هفته حداقل یک‌بار این موضوع برایشان پیش می‌آید.
متأسفانه به علت ارتباط بسیار زیاد ما با تلفن‌های همراه پدیده‌ای به نام cyborgs رخ می‌دهد، به معنی شخصی خیالی یا فرضی که توانایی‌های جسمی وی با عناصر مکانیکی تعبیه شده در بدن فراتر از محدودیت‌های طبیعی انسان گسترش‌یافته است ؛ حال اگر این شیء یا شخصیت فرضی تلفن همراه ما باشد باعث می‌شود که گاهاً و بعضاً مرتباً احساس کنیم تلفن همراه ما زنگ می‌خورد درحالی‌که واقعیت ندارد.
این توهم ممکن است هنگام حمام کردن، تماشای تلویزیون یا استفاده از وسایل پرسروصدا تجربه شود. گوش انسان به طور مشخص قادر به شنیدن اصوات با فرکانس بین 1.000 تا 6.000 هرتز است و صدای زنگ تلفن‌های همراه نیز معمولاً در این بازه قرار دارند. شناسایی این فرکانس در فضاهای باز مشکل است، و این علت سبب می‌شود فرد در فواصل طولانی یا محیط‌های پرسروصدا دچار اشتباه و توهم شود. اما علت توهم ویبره کمتر شناخته شده است و ممکن است علل روانی یا عصبی داشته باشد .
در این ویدئو توضیحاتی پیرامون سندروم شبح ویبره مشاهده می‌کنید.
جمع‌بندی
بررسی این اختلالات و بیماری‌ها نشان می‌دهد که عمده آنها از وسواس بیش از حد ما به استفاده ممتد از تلفن‌های هوشمند و کامپیوترهای شخصی برای وصل شدن به اینترنت و فضای مجازی نشئت می‌گیرند. درواقع مهم‌ترین راهکار کنترل و پیشگیری از ابتلای به این بیماری‌ها، مدیریت‌کردن مدت‌زمان استفاده از فضای مجازی باشد. برنامه‌ریزی کردن برای اختصاص دادن مدت‌زمانی مشخصی از طول روز به انجام فعالیت‌هایی که ما را از فضای مجازی دور می‌کنند، می‌تواند تمرین بسیار مناسبی برای پیشگیری کردن از این اختلالات مخرب و بعضاً کشنده باشد.
_______________________________
منابع:
MEREDITH E. DAVID AND JAMES A. ROBERTS- Phubbed and Alone: Phone Snubbing, Social Exclusion,
and Attachment to Social Media
https://www.macquariedictionary.com.au/blog/article/۳۹۱/
https://time.com/۵۲۱۶۸۵۳/what-is-phubbing/
https://mokhaberatema.com/?p=۱۲۴۶۱۳
https://www.psychologytoday.com/us/blog/artificial-maturity/۲۰۱۴۰۹/nomophobia-rising-trend-in-students
https://www.boloji.com/articles/۱۳۵۱۱/cyberchondriasis
https://esanj.ir/mag/coronary-disease-complicated-by-cyberchondria
https://time.com/۴۳۵۸۱۴۰/overcome-fomo/
https://pishro-asak.com/fomo/
https://drdr.ir/mag/carpal-tunnel-syndrome/
https://www.aoa.org/healthy-eyes/eye-and-vision-conditions/computer-vision-syndrome?sso=y
https://www.medicinenet.com/duck_syndrome/article.htm
https://psychcentral.com/blog/teens-the-duck-syndrome/
https://www.cbsnews.com/news/phantom-vibration-syndrome-common-in-cellphone-users/
https://www.weare.ir/interesting//phantom-vibration-syndrome/
