در نگاه کلی هوش مصنوعی بر این پایه شکل گرفته است که ماشین‌ها می‌توانند فعالیت‌های شناختی انسان را تقلید کنند و در برابر داده‌های بیرون از خود یادگیری داشته باشند و آن‌ها را تفسیر کنند.
به گزارش گرداب، در میانۀ قرن بیستم، با اختراع رایانه‌ها و رشد سریع فناوری، شاخه‌ای جدید در دنیای علم ایجاد شد که به دنبال این بود بتواند سامانه‌هایی را طراحی کند که مانند انسان هوشمند باشد. این شاخه جدید علمی، هوش مصنوعی یا Artificial intelligence نام گرفت.
از آنجا که این رشتۀ جدید علمی، نقطه تلاقی علوم مختلفی، چون الکترونیک، ریاضیات، مکانیک، زیست‌شناسی، روان‌شناسی و فلسفه است، می‌توان هوش مصنوعی را عصاره‌ای از علم و تمدن بشری دانست که بر روی شانه‌های علوم مختلف پیش از خود قرار گرفته است.
با کمی مسامحه هوش مصنوعی را می‌توان این‌گونه تعریف کرد: ”هوش مصنوعی بخشی از علوم رایانه‌ای است که معطوف به طراحی سامانه‌های رایانه‌ای هوشمند است؛ یعنی سامانه‌هایی که ویژگی‌هایی را از خود به نمایش می‌گذارند که تداعی‌گر هوش در رفتار انسانی است؛ رفتار و ویژگی‌هایی از قبیل فهم زبان، یادگیری، استدلال، حل مسئله و ... “.
تاریخ هوش مصنوعی ممکن است برای افرادی که با مباحث تخصصی علوم کامپیوتری آشنا نباشند، حیطه‌ای پیچیده و غیرقابل فهم به‌نظر برسد. اما با کمی حوصله و دنبال کردن ریشه‌های تاریخی هوش مصنوعی، مسئله می‌تواند بسیار ساده‌تر، فهمیده شود.
از سوی دیگر باید دقت کرد که قضاوت‌های شتاب‌زده و احساسی در این حیطه کمک چندانی به ما نمی‌کند و ما اگر می‌خواهیم در این حیطه حرفی برای گفتن داشته باشیم، نخست باید مسئلۀ مورد بحث را به خوبی بشناسیم. از سوی دیگر باید گفت به‌خاطر تنوع رویکرد‌ها و پارادایم‌های مسلط در حوزه هوش مصنوعی، برای فهمیدن دقیق مسئله چاره‌ای جز پرداختن دقیق به تاریخ هوش مصنوعی نیست.
در نگاه کلی هوش مصنوعی بر این پایه شکل گرفته است که ماشین‌ها می‌توانند فعالیت‌های شناختی انسان را تقلید کنند و در برابر داده‌های بیرون از خود یادگیری داشته باشند و آن‌ها را تفسیر کنند. از این‌رو باید گفت هوش مصنوعی بر اساس این آموزه که فرایند‌های ذهنی و فکری انسان می‌تواند بازسازی و مکانیزه شود، به وجود آمده است.
انسان چیست؟ شبحی در یک ماشین
از همان دوران باستان متفکران زیادی توجه خود را به این ایده که انسان‌های مکانیکی و مصنوعاتی خودکار می‌توانند وجود داشته باشند، معطوف ساخته بودند. یونانیان باستان افسانه‌هایی درباره آتومات‌ها (مصنوعاتی که به‌طور خودکار فعالیت می‌کردند) داشتند و بعضی از شواهد نیز حاکی از این است که در مصر، هند و چین باستان، آتومات‌هایی وجود داشته است.
تصویر: تالوس در افسانه‌های یونانی یک آتومات غول‌پیکر است که آنرا نخستین روبات معرفی می‌کنند.
اما با شکل‌گیری عصر مدرن بستری جدید برای پیدایش این ایده مطرح شد. به‌طور مثال می‌توان به رنه دکارت، فیلسوف فرانسوی قرن هفدهم اشاره کرد که فلسفه او را می‌توان به نوعی نقطه تغییر از قرون وسطی به عصر مدرن دانست.
دکارت انسان را تشکیل‌شده از دو جوهر معرفی می‌کند: جوهر اول اشاره به روح یا روان یا آگاهی دارد که غیرمادی است و نقطه شروع یقین ماست (من فکر می‌کنم پس هستم) و تابع قوانین فیزیکی نیست و جوهر دوم بدن است که چیزی مادی، مکانیکی و محدود به قوانین فیزیک است.
دکارت بدن را شبیه ماشین می‌فهمد و از نظر او تفاوت انسان با حیوان صرفاً در این می‌باشد که انسان «شبحی در ماشین» است، ولی حیوان صرفاً یک ماشین است و جز آن چیزی نیست.
تصویر: دکارت حیوان‌ها را ماشین صرف می‌دانست
دکارت که پیش از ورود به فلسفه، یک هندسه‌دان بود، علائق ریاضیاتی خود را در فلسفه نیز دنبال کرد. روح یا روان یا آگاهی که از نظر دکارت و پیروان او خصیصۀ اصلی انسان است، خصلتی ریاضیاتی دارد.
همانطور که برای حل یک مسئله هندسه، باید جملات آن را تجزیه کرده تا به جمله‌ای اولیه که درست بودن آن برای ما واضح است برسیم، انسان به‌طور کلی به همین شیوه تفکر می‌کند و روش صحیح تفکر این است که جملات را آنقدر تجزیه کنیم تا به حقیقت‌های یقینی برسیم. ازاین‌رو باید گفت از نظر دکارت تفکر کردن و خصیصه هوش انسانی اساساً اشاره به نوعی پردازشگری محاسباتی دارد که وقایع را تجزیه و ترکیب می‌کند.
می‌توان تا اندازه‌ای تفکر دکارت را آغازگر جریان هوش مصنوعی دانست. در زمان دکارت هیچ تصوری از رایانه‌ها وجود نداشت، اما از نظر او روان انسان شبیه رایانه‌ای فهمیده شده بود که بدن خود یا سخت‌افزار خود را هدایت می‌کند. از آنجا که آگاهی انسان و تفکر کردن او اساساً چیزی جز حل مسئله‌های پیچیده ریاضی نیست، اگر بتوان این آگاهی را در سخت‌افزاری دیگر پیاده کرد که محدودیت‌های ساختاری کمتری داشته باشد، می‌توان موجودی هوشمندتر ساخت.
پس از دکارت بود که نخستین ماشین‌حساب‌ها ساخته شدند. پیروان دکارت، چون پاسکال و لایب‌نیتز از جمله افرادی بودند که در این راه تلاش بسیاری کردند. این فرایند تکامل ماشین‌حساب‌ها بود که در نهایت به ساخته شدن نخستین رایانه‌ها منجر شد.
تصویر: نمایی از ماشین‌حساب بلیز پاسکال
هنر زمینه‌چینی می‌کند
به‌طور کلی باید گفت ایدۀ هوش مصنوعی بسیار پیش از آن که نخستین رایانه‌ها اختراع شوند، توسط داستان‌نویسان و هنرمندان مطرح شد. در حالی که مشکلات فناوری مانع از این بود که دانشمندان به‌طور جدی به مسئله هوش مصنوعی ورود کنند؛ اما هنرمندان که چنین محدودیت‌های را در برابر خود نمی‌دیدند، به‌طور وسیعی به این مسئله پرداختند.
از قرن هجدهم میلادی تا قرن بیستم، ما شاهد حضور پررنگ ایدۀ ساخت مصنوعاتی هوشمند در میان رمان‌نویسان هستیم؛ مصنوعاتی که از هوشمندی انسانی برخوردار هستند، اما مشکلات و محدودیت‌های بدنی انسان مانع از اعتلای هوش در آن‌ها نمی‌شود.
به‌طور مثال در رمان برجستۀ جاناتان سوئیفت، «سفر‌های گالیور» (۱۷۲۶) به یک دستگاه با نام engine اشاره شده است که یکی از نخستین اشاره‌ها به فناوری مدرن است. این دستگاه با هدف ارتقای معرفت و انجام کار‌هایی مکانیکی ساخته شده که می‌تواند به ساده‌ترین انسان‌ها هم در وظایف روزمره‌شان کمک کند (هوش مصنوعی تقلیدی).
تصویر: نحوه عملکرد دستگاه engine در سفر‌های گالیور
یکی دیگر از نخستین نویسنده‌هایی که بر ایدۀ هوش مصنوعی متمرکز شده بود، ساموئل باتلر انگلیسی بود که در اثرش با عنوان «Erewhon» (۱۸۷۲) بر این ایده متمرکز شده است که در آینده ماشین‌ها می‌توانند از خودآگاهی بهره‌مند باشند. باتلر را می‌توان پیشگام هوش مصنوعی در ادبیات دانست.
او همچنین در نوشته‌ای با عنوان «داروین در میان ماشین‌ها» (۱۸۶۳) این سؤال را مطرح کرده بود که آیا ماشین‌ها چرخه بعدی تکامل نیستند و روزی جانشین انسان‌ها به عنوان گونۀ مسلط بر کرۀ زمین نمی‌شوند؟ او می‌نویسد:
”این که این اتفاق کی رخ می‌دهد صرفاً یک مسئلۀ زمانی است؛ اما این که زمانی فرا می‌رسد که ماشین‌ها بر سراسر جهان و ساکنان آن برتری خواهند داشت، چیزی نیست که هیچ ذهن حقیقتاً دانایی برای یک لحظه آن را زیر سؤال ببرد“.
اما ظهور و گسترش واقعی ایدۀ مصنوعات هوشمند در قرن بیستم اتفاق افتاد. قرنی که از یک طرف شاهد جنگ‌هایی عظیم بود و چهره سیاسی اجتماعی جهان را تا اندازۀ زیادی تغییر داد و از سوی دیگر پیشرفت علم و فناوری، فرصت‌ها و چالش‌هایی جدید در برابر انسان قرار داد. در ابتدای این قرن نیز هنرمندان و داستان‌نویسان بسیاری بر روی ایده هوش مصنوعی متمرکز شده بودند که از جمله آن‌ها می‌توان به نمایشنامه‌نویس اهل چک، کارل چاپک اشاره کرد. او نخستین کسی است که واژه روبات را معرفی و تبیین کرد.
او در نمایشنامه علمی تخیلی خود با عنوان «کارخانه روبات‌سازی روسوم» (۱۹۲۱)، کارخانه‌ای را توصیف می‌کند که محصولش موجوداتی با نام روبات است. از این زمان واژۀ روبات به‌طور گسترده‌ای در حوزه‌های پژوهش، اکتشاف و همچنین هنر وارد شد.
تصویر: صحنه‌ای از فیلم متروپولیس
در فیلم متروپولیس (۱۹۲۷)، اثر فریتز لانگ که یکی از مهم‌ترین فیلم‌های صامت تاریخ سینماست، شاهد حضور یک روبات به شکل یک دختر هستیم که از نظر ظاهری از انسانی که برپایۀ آن ساخته شده قابل تمایز نیست. این روبات که دارای هوش مصنوعی است، به برلین حمله می‌کند و آنجا را به آشوب می‌کشد. این نخستین فیلمی است که یک روبات و یا شخصیتی غیرانسانی را به تصویر کشیده است.
نخستین روبات‌ها، نخستین رایانه‌ها
در سال ۱۹۲۹ زیست‌شناس ژاپنی، ماکاتو نیشیمورا (Makoto Nishimura) نخستین روبات ژاپن با نام گاکوتنسوکو (Gakutensoku) را ساخت. این واژه به معنای «آموختن از قوانین طبیعت» است و این نام اشاره به این داشت که این روبات با هوش مصنوعی می‌تواند از انسان‌ها و طبیعت معرفت فرابگیرد. البته که این مسئله فی‌الواقع محقق نشد، اما بعضی از ویژگی‌های این روبات مانند تکان سر و دستانش و تغییر دادن حالت چهره‌اش باعث شد که تأثیر زیادی بر افرادی که شاهد آن بودند، بگذارد.
تصویر: گاکوتنسوکو در کنار سازندگانش
از جملۀ مهم‌ترین اتفاقات در این دوره، اختراع رایانه‌ها بود. در سال ۱۹۳۹ جان وینسنت آتاناسف (فیزیکدان و مخترع) همراه شاگرد خود کلیفورد بری، رایانۀ ABC یا Atanasoff-Berry Computer را ساختند که حدود ۳۱۷ کیلوگرم وزن داشت و می‌توانست به‌طور همزمان ۲۹ معادله خطی را حل کند. این دستگاه را می‌توان نخستین رایانه دیجیتالی و الکترونیکی دانست.
این دستگاه هرچند هیچ واحد پردازش مرکزی (CPU) نداشت، اما با استفاده از لامپ‌های خلأ توانسته بود بتواند برای محاسبات ریاضی (دستگاه اعداد باینری و جبر بولی) قابل استفاده باشد. از سوی دیگر این رایانه از خازن‌های حافظه استفاده می‌کرد که در فرایندی مشابه با DRAMهای کنونی از آن استفاده می‌شد.
تصویر: رایانه Atanasoff-Berry Computer
نتیجه‌گیری
ایده ساخت مصنوعاتی هوشمند از دیرباز وجود داشته است، اما با ظهور تفکر مدرن این ایده بستری جدید برای مطرح شدن پیدا کرد. رنه دکارت، فیلسوف فرانسوی که انسان را تشکیل شده از دو جوهر روح و بدن معرفی می‌کرد را می‌توان پیشگام عرصه هوش مصنوعی دانست؛ زیرا که او اساساً روح یا ذهن انسان را همچون رایانه‌ای می‌فهمد که می‌تواند محاسبات ریاضیاتی انجام دهد؛ بدن نیز در این نگاه همچون سخت‌افزاری است که با محدودیت‌هایش مانع از ارتقای سطح هوشمندی در انسان می‌شود.
چنین تفکری زمینه را برای ایجاد هوش مصنوعی فراهم کرد؛ از آنجا که آگاهی انسان و تفکر کردن او اساساً چیزی جز حل مسئله‌های پیچیده ریاضی نیست، اگر بتوان این آگاهی را در سخت‌افزاری دیگر پیاده کرد که محدودیت‌های ساختاری کمتری داشته باشد، می‌توان موجودی هوشمندتر ساخت.
در طی قرن‌های هجدهم و نوزدهم میلادی ایدۀ هوش مصنوعی در حیطۀ ادبیات وارد شد و نویسندگانی، چون جاناتان سوئیفت و باتلر از مصنوعاتی هوشمند که می‌توانند فعالیت‌های انسان را شبیه‌سازی کنند، صحبت کردند. اما مطرح شدن جدی این ایده در قرن بیستم اتفاق افتاد: کارل چاپک، نمایشنامه نویس اهل چک برای اولین بار واژه روبات را به کار برد و فریتز لانگ در فیلم متروپولیس یک شخصیت غیرانسانی که از آگاهی و هوشمندی بهره‌مند است، به تصویر کشید.
با اختراع رایانه‌ها زمینه برای مطرح شدن جدی ایدۀ هوش مصنوعی فراهم شد. ساخته شدن رایانه‌های دیجیتالی الکترونیکی را در نیمه نخست قرن بیستم، می‌توان زمینه‌ساز اصلی ظهور هوش مصنوعی دانست.
_________________________________
منبع:
Born, R. (۱۹۸۸). Artificial Intelligence: The case against. new York: Routledge. pp. vii-viii
https://specials-images.forbesimg.com/imageserve/۵f۵۱c۳۸ba۷۲e۰۹۸۰۵e۵۷۸c۵۳/۹۶۰x۰.jpg?fit=scale
https://spectator.sme.sk/c/۲۲۱۶۸۰۰۴/robots-were-born-in-ancient-egypt.html
https://theconversation.com/robots-guarded-buddhas-relics-in-a-legend-of-ancient-india-۱۱۰۰۷۸
https://www.wondersandmarvels.com/wp-content/uploads/۲۰۱۲/۰۳/talos۲-۱.jpg
http://faculty.fiu.edu/~harrisk/Notes/Philosophy%۲۰of%۲۰Mind/Intro%۲۰to%۲۰Phi%۲۰of%۲۰Mind-%۲۰Cartesian%۲۰Dualism.htm
https://en.wikipedia.org/wiki/Ghost_in_the_machine
https://i.pinimg.com/originals/۹c/b۷/۳۲/۹cb۷۳۲d۵f۴۷ffacb۹ce۷۳df۷۷a۳۴۴۴a۸.jpg
https://plato.stanford.edu/entries/descartes-method/
https://www.thoughtco.com/thmb/IBSig۹Qn۱kMGOYfEM۰۶VCio۱jTE=/۳۸۵۴x۲۸۹۱/smart/filters:no_upscale () /blaise-pascal-calculating-machine-۵۱۵۲۱۴۸۸۴-۵c۸۱fc۹b۴۶e۰fb۰۰۰۱۴۳۱۹۵۴.jpg
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Engine
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/۶/۶d/The_Engine_%۲۸Gulliver%۲۹.png
https://www.historyofinformation.com/detail.php?id=۳۳۹۵
https://en.wikipedia.org/wiki/Darwin_among_the_Machines
https://learn.g۲.com/hs-fs/hubfs/metropolis-scientist.jpg?width=۶۰۰&name=metropolis-scientist.jpg
https://www.youtube.com/watch?v=۲GxbXcPGhDg
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/de/Gakutensokuold.jpg
https://www.britannica.com/technology/Atanasoff-Berry-Computer
http://ds-wordpress.haverford.edu/bitbybit/bit-by-bit-contents/chapter-four/۴-۶-the-atanasoff-berry-computer/
https://i.pinimg.com/originals/b۴/۴۸/۰۸/b۴۴۸۰۸۵۸۸c۳c۷۸d۸c۷۶e۵ec۵۰aaa۴۶۳۰.jpg
