در عصر کنونی رسانههای اجتماعی به یک بستر بسیار مهم برای انتشار و مصرف اطلاعات بدل گشته اند.
به گزارش گروه ترجمه گرداب، به طوری که انتشار و دریافت اخبار به طور گسترده در شبکه های اجتماعی آنلاین صورت می-گیرد و دیگر شکلهای قدیمی انتشار اطلاعات از جمله روزنامه و یا تلویزیون از جریان غالب کنار رفته اند. اما در این میان یک مشکل وجود دارد و آن این است که در این شبکه های آنلاین اعتبار هر خبر به خوبی مشخص نمی شود و منبع آن غالباً قابل اعتماد نیست و کاربران فعال در رسانه های اجتماعی مختلف می-توانند به آسانی این اخبار نامطمئن را بخوانند و با دیگران به اشتراک بگذارند. این سهولت و سرعت ارتباطات به افزایش انتشار اخبار جعلی کمک می کند. متاسفانه، اکثر کاربران اطلاعات، متن و تصاویر مختلف را بدون اطمینان از صحت آنها به اشتراک می گذارند. عناوین جذاب، متون، تصاویر و فیلمهای مختلف از جمله مثالهای این قضیه هستند که کاربران آنها را در شبکه های اجتماعی بی محابا پخش می-کنند.
بنابراین، نحوه انتشار و رفتار کاربران در بسترهای مختلف به صورت جمعی برای محققان و اندیشمندان حائز اهمیت و موضوع مورد مطالعه است. امروزه با رشد امکان دسترسی و تنوع شبکه های اجتماعی، یک کاربر ممکن است در چند شبکه اجتماعی مختلف دارای حساب کاربری باشد و اطلاعات درست یا غلط را در هر یک از آنها به اشتراک بگذارد. کاربران اطلاعات را یا به این دلیل که اهمیت روانی یا عاطفی زیادی برایشان دارد یا فقط به این دلیل که جذب عناوین یا محتوای آن شده اند با یکدیگر به اشتراک می گذارند. اما در این میانه برخی کاربران مخربی وجود دارند که با امیال و نیات شوم و نادرست می کوشند شایعات و یا اخبار جعلی را پخش کنند و به اشتراک بگذارند. البته باید گفت که بخشی از این کار ممکن است برای برخی جنبه تفریحی و سرگرمی داشته باشد، اما برخی دیگر از آن بسیار سواستفاده می کنند. به طور مثال در تحقیقات صورت گرفته، در دو دورۀ اخیر انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا، اخبار جعلی تأثیرات قابل ملاحظه ای داشته اند.
جدول شماره ۱: تعداد کاربران شبکه های اجتماعی
شبکه اجتماعی تعداد کاربران درصد از جهان
اکثر کاربران رسانه های اجتماعی در بیش از یک رسانه فعال هستند و دانستن اطلاعات مربوط به آنها از جمله سابقه، احساسات، ایده ها و باورها برای کسب شناخت در مورد نوع اطلاعاتی که کاربر بیشتر متمایل به ارسال و اشتراک گذاری است، بسیار اهمیت دارد.
این به معنای استخراج داده های کلان پروفایلهای کاربر و شبکه های آنها است که نقش بسزایی در تشخیص اخبار جعلی و انتشار آن دارد. همانطور که در جدول شماره ۱ قابل مشاهده است، فیس بوک، واتساپ و اینستاگرام شبکه های اجتماعی هستند که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند و تعداد کاربران آنها از توییتر بیشتر است. در نتیجه، اینها پلتفرم هایی هستند که اخبار جعلی به طور گسترده در آنها تبلیغ می شود و عواقب ناگواری برای جامعه ایجاد می کند.
کاربران فیس بوک از طریق ارسال متون (محتوای خودنوشته) یا اشتراک گذاری (مشابه با عمل ریتوییت کردن در توییتر)، کاربران اینستاگرام با استفاده از تصاویر و کاربران واتساپ به وسیلۀ پیامهای متنی و تصاویر و فیلم به پخش شایعات و اخبار جعلی کمک می کنند. به عبارت دیگر، از الگوهای رفتاری حاکم بر این شبکه های اجتماعی می توان برای اهداف تبلیغاتی و سیاسی نیز استفاده کرد. کاربران این شبکه ها همچون یک سلاح به وسیلۀ سیاستمداران، پیروان و رهبران گروه های خاص مورد استفاده قرار می گیرند. در این راستا می توان به افزایش قابل توجه تعداد مطالب سیاسی در این شبکه ها اشاره کرد که حاوی هشتگهای مربوط به مسایل روز جامعه و جهان هستند. نظرسنجی ها و گزارشها نشان می دهند که شرکتهای متعلق به فیس بوک مانند اینستاگرام و واتساپ پلتفرم هایی هستند که معمولاً ۱۴ تا ۱۹ درصد از جمعیت جهان از آنان استفاده می کنند. این آمار نشان می دهد که فیس بوک، واتساپ و اینستاگرام در مقایسه با توییتر دارای تعداد بیشتری از کاربران هستند.
اخبار جعلی:
اخبار جعلی یا به اصطلاح فیک نیوز، اطلاعاتی است که عمداً حاوی اطلاعات غلط است تا گروهی از مردم را گمراه کند. چنین اطلاعاتی از طریق رسانه های خبری سنتی یا شبکه های اجتماعی منتشر می شود. این اطلاعات غلط برای دستکاری ایده ها و دیدگاه های مردم در راستای منافع سیاسی یا تغییر تحولات تجاری ایجاد و تبلیغ می شوند. هر چیزی که صحت ندارد و به عنوان دروغ ثابت شده است را می توان تحت اخبار جعلی طبقه بندی کرد. برخی از نمونه های مهم اخبار جعلی عبارتند از: انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و پیتزا گیت. اعلام زودهنگام و نادرست پیروزی در انتخابات به وسیلۀ کاندیداها مثالی است برای مورد اول. همچنین ماجرای پیتزا گیت برمی گردد به جریان رقابتهای انتخابات ریاستجمهوری ۲۰۱۶ در آمریکا که فردی با تفنگ وارد یک پیتزافروشی در شهر واشنگتن شد؛ مغازهای که رسانههای اجتماعی ادعا کردند صاحبش در زیرزمین مغازه به قاچاق کودکان میپردازد؛ این شایعه از توییتر و کاربری که میگفت این حلقه با اعضای حزب دموکرات سر و سرّی دارند، شروع شد. در بحبوحه رقابتهای انتخاباتی همیشه خبرها زودتر میپیچد و همین باعث شد این خبر به سرعت در میان رسانهها بازنشر شود و پر و بال یابد. در نهایت پای جان پودستا، رئیس کمپین انتخاباتی هیلاری کلینتون نیز به میان آمد. این شایعه از فضای مجازی فراتر رفت و کارکنان پیتزافروشی هر روز تهدید شدند و صاحب رستوران بارها مصاحبه کرد تا بگوید این ادعا، دروغ محض است. با این حال هر روز چندین نفر مقابل آن مغازه تجمع کردند و شعار دادند تا این که این خبر غیرواقعی برای هیلاری کلینتون گران تمام شد.
انواع اخبار جعلی:
به طور کلی، محققان اخبار جعلی را به ۹ دسته طبقه بندی کرده اند:
۱- طنز/تمسخر: مطالب طنزآمیز، کنایه ای یا تقلید از شخصیتهای معروف.
۲- اطلاعات غلط: اطلاعات عمداً غلط: شایعات و حقه بازی ها.
۳- جداسازی: ارتباط نادرست مطلب با سرخط اخبار و زمینۀ غلط خبر.
۴- وانمود کردن: جعل هویت حساب های رسمی و وبسایت ها.
۵- محتوای دستکاری شده: تصاویر نیمه واقعی، جعلی با تیترهای دستکاری شده.
۶- ساختگی: اخبار جعلی فرضی خودساخته.
۷- تبلیغات/روابط عمومی: تبلیغات با ادعاهای جعلی برای جذب افراد.
۸- تله کلیک: آدرسهای اینترنتی که به صفحات اطلاعات غلط هدایت می شوند.
۹- پروپاگاندا: اخبار گمراه کننده که منافع سیاسی برخی گروه ها را ترویج می کند.
انواع انگیزه های پخش اخبار جعلی:
پس از این طبقه بندی باید به انگیزه هایی که پشت انتشار اخبار جعلی است، اشاره کرد. دلایلی که باعث می شود مردم به پخش اخبار جعلی کمک کنند، دامنه وسیعی دارد، از ایده آسیب رساندن به کسی گرفته تا صرفا جنبۀ سرگرمی آن. البته باید گفت که انگیزه انتقال اخبار جعلی به ناشر آن بستگی دارد، یعنی شخص یا نهادی که آن را پخش می کند. می توان پنج هدف کلان یا انگیزه را در مورد این که چرا مردم اخبار جعلی را منتشر می کنند، تمییز داد:
۱- نیت مخرب: بدنام کردن یک شخص، نهاد یا سازمان.
۲- تأثیر سیاسی: دستکاری تصورات مردم در جهت حمایت یا عدم حمایت از اشخاص و احزاب سیاسی خاص برای تغییر نتایج انتخابات.
۳- سود: برای افزایش سود و تقویت کار و شغل.
۴- محبوبیت: افزایش دادن بازدید وبسایت ها و حسابهای کاربری خاص در جهت معروف شدن آنها.
۵- سرگرمی: برای ایجاد طنز و سرگرمی.
عاملان اخبار جعلی:
کاربران رسانه های اجتماعی که خودآگاه (با قصد بد) یا ناخودآگاه اخبار جعلی را منتشر می کنند، عاملان اخبار جعلی نامیده می شوند. می توان این عاملان را که به هر نحوی در انتشار و افزایش اخبار جعلی در بسترهای مختلف سهیم هستند، در جدول زیر دسته بندی کرد:
تأثیرات اخبار جعلی در جامعه:
از اینها گذشته، یکی از مهمترین مباحثی که امروزه توجه محققان را به خود جلب کرده، میزان و نحوۀ تأثیرگذاری اخبار جعلی در میان مردم و جامعه است. چیزی که حتی بیش از همه باعث شده این موضوع پررنگ و مهم شود. به طور کلی می توان تأثیرهای اخبار جعلی را به چند دستۀ کلان تقسیم نمود:
۱- تأثیرات سیاسی: ممکن است نتایج انتخابات را تغییر دهد. مانع ترویج و عملکرد درست دموکراسی می شود. همچنین روندهای عادی سیاسی را مختل می کند.
۲- ایجاد دلهره و ترس در جامعه: داستانها و اخبار جعلی درباره وقوع بلایای طبیعی مانند سونامی، زلزله و غیره، ترس را در ذهن شهروندان ایجاد می کند و ممکن است در عموم مردم منجر به آشوب و پریشانی شود.
۳- ترویج افکار نژادپرستانه: اخبار جعلی گاهی افکار نژادپرستی را تبلیغ می کنند و منجر به تبعیض اجتماعی نسبت به یک گروه خاص از مردم می شوند.
۴- تجاوز به حریم شخصی: اخبار جعلی بی توجه به وضعیت افراد مشهور، رهبران سیاسی، سازمانها و برندهای تجاری، زندگی شخصی افراد را مورد حمله قرار می دهند.
۵- ایجاد شورش: اخبار جعلی می توانند موقعیتهایی شبیه به جنگ را میان دولتها، ملتها و جوامع ایجاد کنند. به عنوان مثال می توان شورشهای هندو-مسلمان و یا برانگیختن احساسات مسلمانان در جوامع سکولار را بیان کرد.
۶- ایجاد نوسان در بازار و بورس: اخبار جعلی در مورد برندهای خاص، میزان خرید و فروش اقلام آن برند را تغییر می دهد و در نتیجه قیمت سهام آن را تغییر می دهد. از این جهت، اخبار جعلی تاثیر زیادی در بازار سهام دارد.
۷-ایجاد گمراهی: اخبار جعلی در مورد موقعیتهای شغلی و یا تبلیغات محصولات، مردم را گمراه می کند تا به شرکتهای کلاهبردار بپیوندند و محصولات اشتباهی را خریداری کنند که ممکن است از چندین جهت بر زندگی آنها تأثیر منفی بگذارد.
۸- مسائل مربوط به سلامتی: تجویزهای غلط دارویی که به وسیلۀ افراد فاقد گواهینامه پزشکی در رسانه های اجتماعی منتشر می شود، باعث ایجاد مشکلات سلامتی در افرادی می شود که چنین مطالبی را دنبال کرده و به آن عمل می کنند.
اخبار جعلی و وابستگی به رسانه های اجتماعی:
امروزه دنیای اطلاعات در حال کوچک شدن به یک فضای آنلاین است. از میان ۴.۴ میلیارد کاربر اینترنت، ۶۸ درصد مردم اخبار را از رسانه های اجتماعی و نه از رسانه های خبری سنتی دریافت می کنند. دیگر عصر روزنامه ها و رسانه های چاپی به سر آمده است. طبق برآوردها به نظر می رسد که اخبار برای کاربران گروه های سنی ۱۲ تا ۳۰ سال در شبکه های مجازی قابل فهم و جالب است. دریافت اخبار از این شبکه های اجتماعی بسیار آسان تر و امکان پذیرتر است، زیرا به راحتی و مستقیماً قابل دسترسی است.
این شبکه های مجازی تنها با یک ضربه انگشت، افراد را با تنوع بی نظیری از اخبار مواجه می کنند بدون این که وقت بیشتری را برای دسترسی به اخبار رسانه های سنتی اختصاص دهند. همچنین، رسانه های اجتماعی بستری را برای بحث فراهم می کنند که در رسانه های خبری سنتی موجود نبود. در گذشته، مردم فقط می توانستند اخبار را بخوانند، مشاهده کنند یا به آنها گوش دهند، اما اکنون شبکه های آنلاین اجتماعی به کاربران این امکان را می دهند که واکنش نشان داده و نظرات و احساسات خود را نسبت به اخبار ابراز کنند و با دیگران به بحث و گفتگو بنشینند. به طور خلاصه، این شبکه ها یک پلتفرم تعاملی هستند. البته در این تعامل روزمره، کاربران بهتر است که به وجدان خود و مشروعیت مطالبی که به اشتراک می گذارند، توجه داشته باشند.
در این جهت، کاربران باید ذهن بازی داشته باشند، زیرا سوگیری شناختی، اثر تداوم نمایش و قرار گرفتن در معرض اطلاعات گزیده شده ممکن است به ایجاد محدودیتهایی در طبقه بندی اطلاعات به عنوان واقعی یا جعلی منجر شود. علاوه بر این، رسانه های اجتماعی مانند فیس بوک و اینستاگرام مطالب را با توجه به علایق کاربران در اختیار آنها قرار می دهند. افراد فقط از جانب صفحاتی که دنبال می کنند و حساب های کاربری که با آنها دوست شده اند در معرض اخبار و مطالب قرار می گیرند. این باعث می شود که کاربران در معرض اطلاعاتی قرار بگیرند که با باورها و اعتقادات آنها مطابقت دارد و کاربران از دریافت هرگونه مطلب متضاد با نظرات از پیش تعیین شدۀ خود عاجز می مانند. برای تأیید مشروعیت یک مطلب، کاربران معمولاً به تعداد دنبال کننده های آن حساب، تعداد لایک ها، تعداد اشتراک گذاری ها و تعداد و چیستی نظرات نوشته شده برای آن تکیه می کنند. ماهیت نظرات و واکنش ها به یک مطلب، تشخیص اعتبار آن را امکان پذیر می کند. معمولاً کاربران آنچه را که معتقدند درست است به اشتراک می گذارند، نه آنچه را که در حقیقت صادق است. در نتیجۀ این امر، بررسی صدق و کذب مطلب قبل از اشتراک گذاری ضروری است. در همین راستا، نکته نگران کننده این است که ربات ها یا کاربران مخرب ممکن است به عنوان منابع خبری معتبر برای انتشار تبلیغات یا اطلاعات نادرست بکار گرفته شوند. کاربران عمدتاً نمی خواهند برای به دست آوردن اخبار تلاش کنند و اگر باتها و سایر کاربران، اخبار را به آسانی و بدون صرف وقت در اختیارشان قرار دهند، آن را به راحتی می پذیرند. مطمئناً کاربران یک تیتر جذاب را که روی تلفن همراه آنها ظاهر می شود، می خوانند، اما اهمیتی نمی دهند که کل آن مقاله را مرور کنند. این باعث می شود که آنها اطلاعات واقعی را فراتر از تیترها ندانند و به دنبال تشخیص صحت تیترها و اخبار نباشند. در نتیجه با خیل عظیمی از افراد روبه رو می شویم که دچار کوته بینی و زودباوری هستند که به راحتی فریب شیادان را می خورند.
راه های پیشگیری از اخبار جعلی:
از جمله تلاشهای صورت گرفته برای مقابله با اخبار جعلی، راه اندازی موتورهای جستجوگر ویژۀ تشخیص چنین اخباری است. برای مثال میتوان به موتور جستجوگر Hoaxy اشاره کرد که محققان دانشگاه ایندیانا آن را ساخته اند. این موتور اخبار جعلی را مشخص کرده و به کاربران اطلاع می دهد. در این بخش شیوه های مقابله با اخبار جعلی را در سه شاخه کلان بررسی می کنیم:
الف: مشاهده و تشخیص اخبار جعلی:
در حال حاضر هیچ پرچم و یا نشانی وجود ندارد که به طور دقیق جعلی بودن یک مطلب را مشخص کند؛ بنابراین در ادامه به بررسی روشهایی می پردازیم که کاربر می تواند اخبار حقیقی را از اخبار جعلی تفکیک کند:
۱- بررسی کنید که مطلب طنزآمیز و کنایی است یا جدی و رسمی؟ اطلاعات کاربر یا صفحه ای که مطلب را منتشر کرده است بررسی کنید تا متوجه شوید منبع خبر یک صفحه رسمی است یا صفحه ای مربوط به سرگرمی و شوخی. برای این کار پیشینۀ نویسنده و وبسایت را بررسی کنید.
۲- بررسی کنید که آیا منبع خبر به اندازه کافی معتبر است یا خیر. چک کنید که آیا این مطلب به وسیلۀ یک حساب رسمی معتبر منتشر شده است یا یک حساب تقلبی و غیر معتبر؟
۳- ببینید که آیا تیترها واقعاً آنچه را که مطلب می خواهد بگوید، بیان می کند؟ تیترها و عناوین بسیاری از اخبار جعلی حاوی علامت سوال یا اقسام متنوعی از علامتهای تعجب و ایموجی است.
۴- آیا می توانید هماهنگی و مطابقت تیتر و محتوای متن را تأیید کنید؟ آیا محتوای مطلب واقعاً همان چیزی است که تیتر بیان می کند؟
۵- اخبار را در اینترنت مرور کنید و از منابع متعدد بخوانید تا بتوانید صحت و سقم مطلب را تأیید کنید.
۶- تا حد امکان در سطح فردی اخبار را بررسی کنید؛ به زمان انتشار آنها توجه کنید؛ آیا اخیراً منتشر شده یا قدیمی است؟ آیا اطلاعاتی که ارائه می دهد، صحیح است یا خیر؟
۷- تعداد لایک ها، نظرات و اشتراک گذاری های مطلب را بررسی کنید. نظرات و واکنشهای منفی و مثبت را بررسی کنید.
۸- به سوگیری ها و تعصبات شخصی خود توجه کنید و هنگام بررسی صحت و سقم یک خبر حتی الامکان از آنها فاصله بگیرید.
۹- وبسایتهایی را پیگیری کنید که اخبار و مطالب را به صورت ناظر سوم شخص بی طرف از لحاظ حقیقی بودن اعتبارسنجی می کنند. در ادامه نام چندین سایت معتبر که این کار را انجام می دهند، ذکر می کنیم:
•snopes.com
•politifact.com
•factcheck.org
•bbc.com
•channel۴.com
اقدامات انجام شده به وسیلۀ شبکه های مجازی آنلاین:
در ذیل، خلاصه ای از اقدامات پلتفرم های آنلاین مانند فیس بوک، توییتر و ... را برای مبارزه با اخبار جعلی در شبکه های خود ذکر می کنیم:
۱- فیلتر کردن محتوای غیرقانونی.
۲- ارتقای ویژگیهای کنترلی کاربر.
۳- ایجاد مکانیزم های گزارش دهی مطالب ناشایست یا جعلی.
۴- تعلیق کردن حسابهای کاربری که به نشر مطالب ناشایست و یا اخبار جعلی می پردازند.
اقدامات پیشنهادی برای مقابه با اخبار جعلی:
۱- احراز هویت کاربران در زمان ایجاد حساب.
۲- دنبال کردن حسابهای کاربری معتبر.
۳- به کار گرفتن آگاهی و هشیاری شخصی.
۴- توسعه و استفاده از مدلها و تکنیکهای تشخیص اخبار جعلی.
۵- نشان گذاری اخبار درست و حقیقی. متاسفانه هیچ پرچم گذاری برای اخبار واقعی وجود ندارد. بهتر است هنگامی که یک مطلب به وسیلۀ سایتها و منابع رسمی و معتبر بررسی و تأیید می شود، پلتفرم-ها آن را با نشان یا پرچمی به عنوان خبر تایید شده یا قابل اطمینان مشخص کنند. این کار به کاربران امکان می دهد تا اخبار مورد اعتماد را به اشتراک بگذارند و از اشتراک گذاری اطلاعات بدون نشان تایید شده پرهیز کنند.
جمع بندی:
با پیشرفت فناوری و افزایش اطلاعات در عصر اینترنت، اخبار جعلی نیز افزایش یافتند و عواقب ناگواری برای جامعه به دنبال داشته اند. رسانه های اجتماعی به عنوان بزرگترین بستر انتشار اخبار جعلی و اطلاعات غلط، نقش پررنگی در این زمینه داشته اند. در این متن، اطلاعات مفصلی را در مورد اخبار جعلی، انواع آن، عاملان، تأثیرات، ماهیت آن در بسترهای مختلف و شیوه های پیشگیری از آن را مرور کردیم.
_____________________________________
منابع:
https://www.google.com/imgres?imgurl=https%۳A%۲F%۲Fcdn.cancercenter.com%۲F-%۲Fmedia%۲Fctca%۲Fimages%۲Fothers%۲Fblogs%۲F۲۰۱۷%۲F۰۴-april%۲F۰۲-blog-fake-news-l.jpg&imgrefurl=https%۳A%۲F%۲Fwww.cancercenter.com%۲Fcommunity%۲Fblog%۲F۲۰۱۷%۲F۰۴%۲Fthe-dangers-of-fake-medical-news&tbnid=Y۰czX۰ALtZykjM&vet=۱۲ahUKEwjj۷a۶CzPHyAhX۱gc۴BHcqyC۳۸QMygFegUIARCHAQ..i&docid=PNOYqqXDB۹sHYM&w=۱۲۰۰&h=۶۳۰&q=fake%۲۰news%۲۰images&hl=en&ved=۲ahUKEwjj۷a۶CzPHyAhX۱gc۴BHcqyC۳۸QMygFegUIARCHAQ
Raj, Chahat; Meel, Priyanka (۲۰۲۱): Fake News on Multiple Online Social Networks. figshare. Conference contribution. https://doi.org/۱۰.۶۰۸۴/m۹.figshare.۱۴۷۳۸۲۸۰.v۱
https://www.youtube.com/watch?v=OLu۴AcRaK_o
Narwal, B. (۲۰۱۸, October). Fake News in Digital Media. In ۲۰۱۸ International Conference on Advances in Computing, Communication Control and Networking (ICACCCN) (pp. ۹۷۷-۹۸۱).
clickbait
Raj, Chahat; Meel, Priyanka (۲۰۲۱): Fake News on Multiple Online Social Networks. figshare. Conference contribution. https://doi.org/۱۰.۶۰۸۴/m۹.figshare.۱۴۷۳۸۲۸۰.v۱
Microtargeters
https://encrypted-tbn۰.gstatic.com/images?q=tbn:ANd۹GcSDjhpCgPfqUZVZAXwNRmY-ZO۹heWujzdHQkA&usqp=CAU
https://encryptedtbn۰.gstatic.com/images?q=tbn:ANd۹GcQlJqRJ۹JEdMggJIiagFLb۳YDzz۹pOtmb۲Ntw&usqp=CAU
Marchi, R. (۲۰۱۲). With Facebook, blogs, and fake news, teens reject journalistic “objectivity”. Journal of Communication Inquiry, ۳۶ (۳) , ۲۴۶-۲۶۲.
https://encrypted-tbn۰.gstatic.com/images?q=tbn:ANd۹GcSleKMHMApFIQ۸G۶k۷jq-L۲NK۰yJCeHk۱nIOQ&usqp=CAU