جایگاه جمهوری اسلامی ایران براساس گزارش شاخص جهانی نوآوری سال ۲۰۲۲، هفت پله صعود کرد و به رتبه ۵۳ دنیا در عملکرد نوآوری رسید.
به گزارش گرداب، گزارش سال ۲۰۲۲ شاخص جهانی نوآوری توسط سازمان بین‌المللی مالکیت فکری هفتم مهر ماه منتشر شد. این گزارش با چهارچوبی متوازن به ارزیابی ۱۳۲ کشور پرداخته است. ایران در این گزارش در بین ۱۰ کشور منطقه آسیای میانه و جنوبی رتبه دوم را کسب کرده است.
در این منطقه، هند (رتبه ۴۰)، ایران (رتبه ۵۳) و ازبکستان (رتبه ۸۲) به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم را به خود اختصاص داده‌اند. ایران همچنین در میان ۳۶ کشور با درآمد متوسط به پایین در رده سوم قرار دارد.
شاخص جهانی نوآوری که به اختصار GII نامیده می‌شود، یکی از گزارش‌های معتبر و شناخته شده بین‌المللی است که به ارزیابی وضعیت نوآوری و بلوغ زیست‌بوم کارآفرینی در کشور‌ها پرداخته و سالانه توسط سازمان جهانی مالکیت فکری (از سازمان‌های وابسته به سازمان ملل) تهیه و منتشر می‌شود.
براساس اعلام معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وضعیت ایران در شاخص جهانی نوآوری (GII) از جمله شاخص‌های ذیل برنامه اجرایی نقشه جامع علمی کشور، برنامه مصوب اقتصاد مقاومتی، برنامه ششم توسعه است. این گزارش دارای چارچوبی متوازن به مثابه راهنمایی برای بدنه سیاست‌گذاری علم و فناوری، صنعتی و اقتصادی کشور است.
گزارش شاخص جهانی نوآوری، ۱۳۲ کشور جهان را به صورت متوازن از منظر ورودی، خروجی و کارایی نوآوری مورد ارزیابی قرار داده است. شاخص جهانی نوآوری دارای ۷ بعد (۵ بعد ورودی و ۲ بعد خروجی) است.
در این گزارش ابعاد ورودی نوآوری عبارت هستند از نهادها، سرمایه انسانی و پژوهش، زیرساخت، پیچیدگی بازار و پیچیدگی کسب و کار، خروجی‌های دانش و فناوری و خروجی‌های خلاق نیز دو بعد خروجی نوآوری را تشکیل می‌دهند.
چهارچوب مفهومی گزارش شاخص جهانی نوآوری
هر امتیاز بعد از میانگین موزون، امتیاز زیر ابعاد و شاخص‌های آن حاصل شده است. به همین ترتیب، امتیاز ابعاد خروجی و ورودی از میانگین زیر ابعاد ذیل هر یک از آن‌ها حاصل می‌شود. در نهایت امتیاز کل هر کشور از میانگین امتیاز خروجی و ورودی هر کشور به دست می‌آید.
وضعیت مناسب ایران در بخش سرمایه انسانی و پژوهش، زیرساخت و خروجی‌های خلاقانه، دانش و فناوری قابل ملاحظه است. در گزارش سال ۲۰۲۲، رتبه ایران همزمان در ورودی‌ها (۱۳ رتبه) و خروجی‌ها (۶ رتبه) نوآوری بهبود یافته است.
استمرار بهبود وضعیت کشور در شاخص‌های مرتبط با منتشرات علمی، آموزش عالی، مالکیت فکری، تولید صنعتی و سرمایه‌گذاری در ارتقای جایگاه کشور در این رتبه‌بندی تاثیر شایانی داشته است. فهرست این شاخص‌ها و رتبه ایران در آن‌ها در جدول زیر قابل مشاهده است.
عملکرد قابل توجه ثبت مالکیت فکری ایران در جهان
شاخص‌های مالکیت فکری از مهم‌ترین نقاط قوت ایران محسوب شده و کشور از این لحاظ در تراز برتر جهانی قرار دارد. ایران در تمامی شاخص‌های مالکیت فکری گزارش شاخص جهانی نوآوری فاصله معناداری با کشور‌های منطقه دارد. برای نمونه در شاخص تعداد درخواست‌های ثبت علائم تجاری ایران رتبه ۱ جهان و کشور‌های ترکیه، رژیم صهیونیستی، عربستان و قطر به ترتیب رتبه ۶، ۱۰۴، ۱۰۳ و ۱۱۸ را کسب کرده‌اند.
انتشارات علمی و آموزش عالی
برخورداری ایران از جمعیت جوان، دارای انگیزه و تحصیلکرده در سطح آموزش عالی و تحصیلات تکمیلی، موجب به وجود آمدن وضعیتی شاخص برای کشور در شاخص‌های سرمایه انسانی و منتشرات علمی از جمله سهم فارغ التحصیلان علوم پایه و مهندسی از کل فارغ التحصیلان آموزش عالی با رتبه ۲ و سرانه منتشرات علمی و فنی با رتبه ۱۵ شده است. این شاخص‌ها آمادگی کشور برای توسعه فناوری و نوآوری و در یک کلام جهش تولید را نشان می‌دهد. برای نمونه در شاخص سرانه منتشرات علمی و فنی کشور‌های منطقه نظیر رژیم صهیونیستی، عربستان، مالزی و ترکیه به ترتیب رتبه‌های ۲۰، ۴۲، ۵۲ و ۶۰ را کسب کرده‌اند که از ایران فاصله دارند.
سهم بالای تولید با فناوری پیشرفته از کل تولید و برخورداری از اقتصاد مقیاس برای صیانت از بازار فناوری و نوآوری
جنبه‌ای درخور از عملکرد ایران در سطح بین‌المللی شاخص سهم تولیدات با فناوری پیشرفته از کل تولید ملی با رتبه ۲۹ است که وضعیت بهتری در مقایسه با اکثر کشور‌های منطقه نظیر قطر (رتبه ۳۱)، عربستان (رتبه ۳۶) و ترکیه (رتبه ۴۰) دارد.
مقوله مهم دیگر پیش‌نیاز تولید و جهش آن در دسترس بودن سرمایه و به عبارتی شاخص نرخ تشکیل سرمایه است که سهم سرمایه گذاری جدید در کشور از تولید ناخالص داخلی را نشان می‌دهد. ایران در این شاخص جایگاه ۲ جهان قرار دارد که در مقایسه با کشور‌های منطقه نیز وضعیت بسیار مطلوبی دارد.
لازم است به شاخص اندازه بازار داخلی که همان تولید ناخالص داخلی است نیز اشاره شود. رتبه مناسب ایران در آن (رتبه ۲۲) و قرار گرفتن در بین اقتصاد‌های با درآمد متوسط به پایین، حاکی از مزیت بازار بزرگ داخلی و اقتصاد مقیاس برای صیانت از بازار داخلی فناوری و نوآوری است. این امر نشان دهنده ظرفیت بالقوه بالای تقاضا داخلی کشور برای تولیدات صنعتی و نوآورانه است.
باوجود وضعیت مناسب کشور در شاخص‌های مالکیت فکری، آموزش، پژوهش و تولیدات علمی و تولید با فناوری پیشرفته، نبود توازن در وضعیت در ابعاد شاخص جهانی نوآوری باید مورد توجه قرار گیرد.
در بعد نهادها (رتبه ۱۳۱) و محیط کسب‌وکار و پیچیدگی‌های آن (رتبه ۱۱۵)، ایران رتبه مناسبی ندارد و نیازمند ارتقای جدی وضعیت است. شاخص‌های مرتبط با وضعیت نهادی و قوانین محیط کسب و کار، جذب دانش و پیوند‌های نوآوری نظیر سیاست‌های بخش کسب و کار، همکاری پژوهشی صنعت و دانشگاه، واردات با فناوری پیشرفته، واردات خدمات ICT و سرمایه‌گذاری خارجی در کشور وضعیت مناسبی نداشته و لزوم توجه جدی به بهبود محیط کسب و کار و توانمندی سازی و تسهیل فعالیت‌های بازیگران این حوزه و عوامل نهادی را گوشزد می‌کند.
