افزایش انتشار اطلاعات نادرست امروزه چالش‌های پیچیده‌ای ایجاد کرده است. طبق بررسی خبرگزاری ایرنا آمار‌ها نشان می‌دهد انتشار محتوای دستکاری‌شده در فضای رسانه‌های سنتی و دیجیتال گسترش یافته است.
به گزارش گرداب، اطلاعات نادرست، از درمان‌های غلط برای همه‌گیری کرونا گرفته تا اخبار جعلی که ناخواسته توسط شهروندان به اشتراک گذاشته می‌شود، به اکوسیستم اطلاع‌رسانی رسوخ کرده است. افزایش انتشار اطلاعات نادرست به طور عمده ناشی از مقاصد سیاسی، فناوری دیپ‌فیک یا ویدئو‌های ساختگی، تله کلیکی یا بیان محتوا با هدف فریب کاربر و مسائل دیگر است. نتیجه این مساله، کاهش اعتماد عمومی و ایجاد تهدید علیه گفتمان دموکراتیک است. چنین وضعیتی ایجاب می‌کند راه‌حل‌هایی ارائه شود که هم در عین بیان واقعیت، آزادی بیان نیز حفظ شود.
هدف از این تحلیل آن است که با ارائه داده‌های مهم، انتشار و تاثیرات اطلاعات نادرست در رسانه‌ها در سال ۲۰۲۳ نشان داده شده و همه‌گیری اطلاعات نادرست یا به اصطلاح «پاندمی اطلاعات» موشکافی شود.
دیدگاه‌های مخاطبان درباره اطلاعات نادرست و اعتماد
درک افکار عمومی و برداشت آن‌ها از رسانه‌های خبری اهمیتی حیاتی در مقابله با بحران اطلاعات نادرست دارد. کاهش اعتماد به روزنامه‌نگاری، نقش رسانه به عنوان ارائه‌دهنده اطلاعات معتبر را تهدید می‌کند. انتشار محتوای اشتباه و نگرانی فزاینده از محتوای جانبدارانه باعث ایجاد نگرش‌های منفی در مخاطبان شده است.
نتایج یک نظرسنجی در آمریکا نشان داد بسیاری از بزرگسالان این کشور معتقدند، بخش زیادی از خبر‌ها در شبکه‌های اجتماعی، جانبدارانه است. ۶۶ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی که سال ۲۰۱۸ انجام شد، گفتند به نظر آن‌ها دستکم ۷۶ درصد از خبر‌ها در شبکه‌های اجتماعی جانبدارانه است.
یکی از دلایل کاهش اعتماد به خبر‌ها در شبکه‌های اجتماعی، اخبار جعلی است. از نظر ۶۰ درصد از شهروندان در سراسر دنیا، سازمان‌های خبری عامدانه اخبار جعلی را منتشر می‌کنند. نتایج یک نظرسنجی که سال ۲۰۱۸ درباره سطح اعتماد عمومی به منابع رسانه‌ای انجام شد، نشان داد ۶۵ درصد از پاسخ‌دهندگان در آمریکایی شمالی معتقدند، آن‌ها برای کسب اخبار و اطلاعات عمومی به رسانه‌های سنتی اعتماد بیشتری دارند.
تاثیرات اطلاعات نادرست
افزایش انتشار اطلاعات نادرست در فضای آنلاین، چالش‌های بزرگی برای روزنامه‌نگاران ایجاد کرده و موجب تضعیف اعتماد عمومی به رسانه‌ها شده است. براساس نتایج یک نظرسنجی، ۹۴ درصد از روزنامه‌نگاران می‌گویند اطلاعات و اخبار دستکاری‌شده، امروزه در آمریکا به یک مشکل مهم تبدیل شده است؛ همچنین ۶۰ درصد آن‌ها نسبت به اعمال محدودیت‌های احتمالی بر آزادی مطبوعات در آمریکا ابراز نگرانی کردند. ۹۷ درصد آن‌ها بر این باورند انتشار اطلاعات نادرست و گمراه‌کننده برای جامعه مضر است.
ربات‌ها و اطلاعات اشتباه
درک نقش ربات‌ها در گسترش اطلاعات اشتباه در بحران‌هایی مانند همه‌گیری کرونا تاثیر مهمی در مبارزه با «پاندمی اطلاعات» و پیامد‌های احتمالی آن بر بهداشت عمومی دارد. تجارب گذشته نشان می‌دهد حساب‌های کاربری خودکار یا همان ربات‌ها، نقش زیادی در انتشار اطلاعات اشتباه در دوره‌های بحرانی مانند کرونا دارند.
انتشار لینک‌های فیشینگ، بی‌اعتبار کردن منابع مشروع خبری، ترویج درمان‌های اثبات‌نشده و انتشار چندباره محتوای نادرست، از جمله راهبردهای ربات‌ها برای انتشار اطلاعات اشتباه است. نزدیک به ۴۷ درصد از شرکت‌کنندگان آمریکایی در یک نظرسنجی که مارس ۲۰۲۰ (اسفندماه ۱۳۹۸) انجام شد، گفتند با اخبار ساختگی زیادی در مورد کرونا مواجه شده‌اند که این مساله نشان‌دهنده گسترش زیاد اخبار جعلی است.
اشتراک‌گذاری اطلاعات اشتباه
آمار زیر نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از بزرگسالان آمریکایی خواسته یا ناخواسته محتوای گمراه‌کننده را در فضای آنلاین به اشتراک گذاشته‌اند. نتایج یک نظرسنجی در دسامبر (آذرماه) ۲۰۲۰ نشان داد ۴۷ درصد آمریکایی‌ها گفتند در روزنامه‌ها و مجلات شاهد اخبار جعلی بوده‌اند. این مساله نشان می‌دهد انتشار اطلاعات اشتباه محدود به فضای آنلاین نیست. همچنین ۶۷ درصد پاسخ‌دهندگان گفتند در فیسبوک، ۶۵ درصد دیگر در کلیت شبکه‌های اجتماعی و ۶۰ درصد دیگر به طور کلی در اینترنت با اخبار جعلی مواجه شدند. همچنین، شمار کمتری از پاسخ‌دهندگان اعلام کردند در رسانه‌های سنتی مانند مطبوعات، تلویزیون و منابع خبری جریان اصلی، شاهد اخبار جعلی بوده‌اند.
انتشار لینک‌های فیشینگ، بی‌اعتبار کردن منابع مشروع خبری، ترویج درمان‌های اثبات‌نشده و انتشار چندباره محتوای نادرست، از جمله راهبردهای ربات‌ها برای انتشار اطلاعات اشتباه است. نزدیک به ۴۷ درصد از شرکت‌کنندگان آمریکایی در یک نظرسنجی که مارس ۲۰۲۰(اسفندماه ۱۳۹۸) انجام شد، گفتند با اخبار ساختگی زیادی در مورد کرونا مواجه شده‌اند که این مساله نشان‌دهنده گسترش زیاد اخبار جعلی است.
اطلاعات نادرست بصری
فناوری دیپ‌فیک از هوش مصنوعی برای تولید محتوای صوتی و تصویری دستکاری‌شده استفاده می‌کند؛ این محتوا به‌گونه‌ای است که واقعی به نظر می‌رسد. نگرانی‌های زیادی در آمریکا درباره انتشار دیپ‌فیک‌های سیاسی پیش از انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ این کشور وجود دارد. توانایی دیپ‌فیک‌ها در انتشار اطلاعات نادرست، چالش‌های جدی ایجاد می‌کند و می‌تواند تاثیر قابل توجهی در انتخابات داشته باشد.
حجم دیپ‌فیک‌های صوتی و تصویری سال به سال افزایش یافته است؛ حتی دیپ‌فیک‌های صوتی بیشتر از دیپ‌فیک‌های تصویری تولید شده‌اند. بر اساس گزارش دیپ‌مدیا، سال ۲۰۲۳ نسبت به سال پیش از آن، تولید دیپ‌فیک‌های صوتی سه برابر و دیپ‌فیک‌های صوتی هشت برابر افزایش یافته است.
اطلاعات نادرست در خارج از آمریکا
آمار‌های اخیر از گسترش روند نگران‌کننده اخبار جانبدارانه و محتوای نادرست در سراسر دنیا حکایت دارد. به عبارت دیگر، پاندمی اطلاعات، مرز‌ها را درنوردیده و کشور‌های سراسر دنیا را تحت تاثیر قرار داده است. نزدیک به ۶۰ درصد از مردم دنیا معتقدند شهروندان کشورشان دیگر اهمیتی به واقعیت‌های سیاسی-اجتماعی نمی‌دهند و فقط به چیزی باور دارند که خودشان می‌خواهند. این روند در پرو به ۷۱ درصد، در صربستان به ۷۰ درصد، در ترکیه به ۶۹ درصد و در آمریکا به ۶۸ درصد می‌رسد.
سیاستمداران معمولا رسانه‌ها را به باد انتقاد می‌گیرند؛ به ویژه در آمریکا که عبارت‌هایی مانند «رسانه‌های اخبار جعلی» رواج زیادی دارد. انتقاد از رسانه‌ها به یک تاکتیک سیاسی برای ترساندن و طفره رفتن از پاسخگویی به انتقاد‌ها تبدیل شده است. نتایج یک نظرسنجی در اوایل سال ۲۰۲۳ نشان داد اخبار جعلی سیاسی یا مشکوک به ویژه در آمریکا و اسلواکی به یک معضل تبدیل شده است.
از سوی دیگر، یک مطالعه جهانی نشان داد مردم کشور‌های اسکاندیناوی بالاترین اعتماد را به رسانه‌های خبری دارند. بر اساس این مطالعه، ۶۹ درصد از فنلاندی‌ها، ۵۷ درصد دانمارکی‌ها و ۵۳ درصد مردم نروژ به رسانه‌های خبری خود اعتماد دارند. همچنین مردم کره‌جنوبی، تایوان، مجارستان، اسلواکی، بلغارستان و یونان کمترین اعتماد را به رسانه‌های خبری خود دارند.
مبارزه با اطلاعات نادرست
شناسایی عامل انتشار اطلاعات اشتباه و یافتن بهترین راه‌حل مقابله با این اطلاعات، مهمترین چالش‌هایی است که پیش روی مبارزه با اطلاعات جعلی در فضای آنلاین وجود دارد. بر اساس نظرسنجی‌ها، از هر سه نفر، یکی معتقد است روزنامه‌نگاران و سازمان‌های رسانه‌ای بیشترین مسئولیت را در مقابله با اطلاعات نادرست دارند. همچنین ۳۱ درصد نیز گفتند شهروندان مسئول اصلی این مبارزه هستند.
به اعتقاد ۶۲ درصد از پاسخ‌دهندگان، اصلی‌ترین راه برای جلوگیری از انتشار اطلاعات نادرست، بررسی اعتبار منبع اخبار و اطلاعات است. همچنین ۶۵ درصد می‌گویند شرکت‌های فناوری باید از انتشار این اطلاعات در فضای آنلاین جلوگیری کنند. ۵۵ درصد نیز معتقدند دولت آمریکا باید انتشار اطلاعات نادرست در اینترنت را محدود کند.
دیدگاه‌های روزنامه‌نگاران درباره اطلاعات نادرست
«مرکز تحقیقات پیو» سال ۲۰۲۲ یک نظرسنجی از روزنامه‌نگاران به عمل آورد تا دیدگاه‌های آن‌ها را درباره اطلاعات نادرست و آینده آزادی مطبوعات بررسی کند. بر اساس این نظرسنجی، ۳۳ درصد از روزنامه‌نگاران درباره اعمال محدودیت‌های احتمالی بر آزادی مطبوعات ابراز نگرانی شدید کرده و ۲۴ درصد دیگر نیز ابراز نگرانی زیاد کردند. هر چند که ۷۱ درصد از روزنامه‌نگاران شرکت‌کننده در این نظرسنجی گفتند به توانایی خود در شناسایی اطلاعات ناشتباه یقین دارند، ۲۶ درصد آن‌ها اعلام کردند که ناخواسته اطلاعات نادرست را منتشر کرده‌اند. همچنین ۶۰ درصد از خبرنگاران گفتند سازمان‌های خبری آن‌ها فاقد دستورالعمل‌های رسمی در مورد اطلاعات نادرست هستند.
جمع‌بندی
انتشار اطلاعات نادرست در شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و ایکس (توئیتر سابق) رواج زیادی دارد و ربات‌ها و تله‌های کلیکی به این مساله دامن زده‌اند. همچنین گسترش دیپ‌فیک‌های تولیدشده توسط هوش مصنوعی، تهدید‌های بیشتری برای حقایق و واقعیت‌ها در فضای دیجیتال ایجاد کرده است.
مقابله با اطلاعات نادرست و احیای اعتماد عمومی، نیازمند اقدام جمعی دولت‌ها، شرکت‌های فناوری، روزنامه‌نگاران و شهروندان است. سواد رسانه‌ای، شفافیت و راستی‌آزمایی اخبار و اطلاعات می‌تواند نقطه شروعی برای این روند باشد. هر چند پاندمی اطلاعات فروکش نکرده است، اما این امید وجود دارد که با حل مشکلات بتوان بحران اعتماد را از بین برد.
