پیش از تهیه زیرساخت‌های دسترسی به اینترنت بایستی زمینه‌های اجتماعی و نهادی را فراهم کرد.
به گزارش گرداب، امروزه بیش از ۶۰ درصد جمعیت جهان کاربر شبکه اینترنت هستند. اینترنت به شکل بی‌سابقه‌ای تمام ابعاد زندگی ما را تحت تأثیر قرار داده است.
دسترسی به اینترنت پرسرعت شیوه زندگی، کار و ارتباط ما با دیگران را تغییر داده و به جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره افراد و جوامع تبدیل شده است. با این حال باید دانست که استفاده از اینترنت در کنار فرصت‌ها و امکانات جدیدی که فراهم آورده تهدیدات جدیدی را نیز علیه رشد و ثبات هر جامعه ایجاد کرده است.
امروزه رشد و سرایت سریع اخبار جعلی تبدیل به تهدیدی جهانی شده و گسترش شبکه‌های اجتماعی جهانی فرهنگ‌های بومی کشور‌ها را در خطر تضعیف و نابودی قرار داده است. این‌ها نمونه‌هایی از تأثیرات مخرب اینترنت در جهان امروز هستند.
البته باید این نکته را نیز در نظر گرفت که ما در برابر این پدیده چندان دست‌بسته نیستیم و با رویکرد فعالانه می‌توانیم از بسیاری از این آسیب‌ها جلوگیری کنیم. یکی از مهم‌ترین نکاتی که حکمرانان بایستی در تصمیمات خود برای رشد و توسعه اینترنت در کشور خود به آن بیاندیشند این است که زمینه‌سازی‌های لازم برای کاهش آسیب‌های احتمالی قبل و حین توسعه زیرساخت‌های اینترنتی اندیشیده شود.
تجربیات متعددی در نقاط مختلف جهان نشان داده است که رشد انفجاری و بدون قاعده اینترنت در بسیاری از کشور‌های در حال توسعه که بدون زمینه‌سازی‌ها و بدون برنامه مشخص صورت گرفته است اثرات منفی نیز به همراه داشته است.
جهان در دو دهه اخیر صحنه رشد چشم‌گیر ارتباطات جهانی بوده است و در این میان فناوری‌های جدید امکان این را به وجود آورده‌اند که کشور‌های با درآمد کمتر نیز اتصال ارزان اینترنتی را برای بخش‌های بزرگی از جمعیت خود فراهم کنند. آمار‌ها نشان می‌دهد که از سال ۲۰۰۵ تا سال ۲۰۲۲ دسترسی مردم کشور‌های به اصطلاح در حال توسعه به اینترنت از ۸ درصد به ۵۷ درصد رسیده است. [1]
در نگاه اول، ممکن است غیرمنطقی به نظر برسد که رشد استفاده و کاربرد فناوری در زندگی خود را همراه با تبعات منفی در نظر بگیریم. فناوری در دیدگاه اکثر افراد امری مثبت تلقی می‌شود که موجب به وجود آمدن رفاه و آسایش است. با این حال بایستی در نظر گرفت که بدون فکر کردن به پیامد‌های نامطلوبِ احتمالی نمی‌توان از بروز آن‌ها جلوگیری کرده و تأثیرات و عواقب منفیِ آن‌ها را کاهش داد.
سواد فناوری؛ از مهارت‌های فنی تا سواد ارتباطی
یکی از مهم‌ترین زمینه‌هایی که باید برای توسعه صحیح اینترنت فراهم کرد سواد فناوری است. همان‌گونه که یک جامعه برای بهتر زندگی کردن اعضای خود آن‌ها را با سواد خواندن و نوشتن آشنا می‌کند، در دنیای امروزی نیز باید آن‌ها را با سواد فناوری آشنا کند.
سواد فناوری یا سواد دیجیتالی را می‌توان اعم از سواد کار با ابزار‌های فناوری، سواد امنیت سایبری، سواد رسانه‌ای، سواد ارتباطی و... دانست که شامل مجموعه‌های از مهارت‌های فنی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است که به فرد امکان می‌دهد در جهان گسترده اینترنت بتواند از آسیب‌ها دور بماند.
فقدان سواد رایانه‌ای و ضعف نهاد‌های فرهنگی و اجتماعی تنها بخشی از چالش‌هایی است که کشور‌های در حال توسعه با آن مواجه هستند. هر کشوری باید بداند که تنها ارائه دسترسی به اینترنت کافی نیست. افراد همچنین به مهارت‌ها و دانش لازم برای استفاده مؤثر از آن نیاز دارند.
با سرمایه‌گذاری در برنامه‌ها و آموزش‌های سواد دیجیتال، مردم کشور‌های در حال توسعه می‌توانند مهارت‌های لازم را برای حرکت در دنیای آنلاین، ارزیابی انتقادی اطلاعات و محافظت از خود در برابر تهدیدات آنلاین به دست آورند. این به افراد قدرت می‌دهد تا به طور کامل در اقتصاد دیجیتال مشارکت کنند و از فرصت‌هایی که ارائه می‌دهد استفاده کنند.
درواقع، کشور‌های در حال توسعه باید سیستم‌های آموزشی و آموزش فنی خود را ارتقا دهند، محیط کسب و کار خود را بهبود ببخشند تا از فناوری‌های جدید استفاده کامل‌تری کنند. نهاد‌های آموزشی فرهنگی مثل مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی باید در درازمدت افراد را به لحاظ فرهنگی آماده روبه‌رو شدن با تکنولوژی‌های جدید ارتباطی کرده و این اتفاق نباید به صورت معکوس رخ بدهد.
نباید این را فراموش کرد که مشکل تنها تهدیدات امنیت سایبری نیستند. گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی به ویژه در میان کودکان و نوجوانان باعث شده است که بخش بزرگی از ارتباطات اجتماعی افراد در فضای مجازی رقم بخورد و نداشتن مهارت‌های شخصیتی و ارتباطی لازم می‌تواند به سرعت زندگی شخصی و اجتماعی افراد را در معرض آسیب‌های بزرگی قرار دهد گسترش بزهکاری و رفتار‌های خطرناک و آسیب‌های جسمی و روحیِ ناشی از قلدری سایبری از نمونه مواردی است که در کشور خود نیز نمونه‌هایی از آن‌ها را دیده‌ایم.
تأثیرات اینترنت بر اخلاق و فرهنگ جوامع
جنبه‌ای از اینترنت که بیشترین نگرانی را ایجاد می‌کند تأثیر استفاده از آن بر اخلاق و فرهنگ یک ملت است.
نتایج یک تحقیق در سال ۲۰۱۴ نشان داد که از نظر مردم بسیاری از کشور‌های در حال توسعه گسترش اینترنت بر اخلاق جوامع تأثیر منفی دارد. نظرسنجی موسسه پژوهشی پیو (Pew Research Institute) از مردم ۳۲ کشور در حال توسعه نشان داد که اکثریت مردم این کشور‌ها تأثیر اینترنت بر اخلاق مردم کشورهایشان را منفی می‌دانند. [۲] نکته جالب‌تر این بود که از نظر مردم در ۲۸ کشور اینترنت بیشترین تأثیر منفی را در حوزه اخلاق برجای گذاشته است.
به طور کلی اگر افراد یک جامعه از یک تکنولوژی خاص مثل اینترنت، قبل از اینکه برای روبه‌رو شدن با آن تربیت شوند استفاده کنند، به جای تأثیر مثبت تبعات منفی به دنبال خواهد داشت.
یکی از جنبه‌های منفی و فرهنگی گسترش سریع اینترنت در کشور‌های در حال توسعه این است که با دسترسی مردم به پلتفرم‌های رسانه‌ای جهانی، این تمایل وجود دارد که فرهنگ‌ها و زبان‌های ملی تحت‌الشعاع تأثیرات غالب غربی قرار بگیرند. این امر میراث فرهنگی و هویت را به خطر می‌اندازد.
از این رو بایستی در کنار توسعه زیرساخت و افزایش پهنای باند به این نکته نیز فکر کرد که چطور می‌توان محتوای مناسب را برای پر کردن این ظرفیت و پاسخ به نیاز کاربران مجازی تهیه کرد. ظرفیت انتقال اینترنتی در دنیای امروز خالی نمی‌ماند و اگر محتوای باکیفیت، مناسب و برآمده از فرهنگ بومی آن را پر نکند کشور‌ها به سرعت شاهد اشاعه محتوای وارداتی در بستر‌های مجازی خواهند بود؛ محتوایی که مضمون آن‌ها اغلب سرگرمی‌های سطحی است.
این نکته را هم باید گفت که دسترسی سریع به اینترنت می‌تواند وابستگی به فناوری دیجیتال را ایجاد کند و در صورت نداشتن مهارت‌ها یا زیرساخت‌های لازم برای استفاده کامل، برخی افراد یا جوامع را در معرض آسیب قرار دهد. پدیده اعتیاد اینترنتی در جهان امروز شیوع بسیاری پیدا کرده است و اصلی‌ترین علت آن را در بعد اجتماعی بایستی خلأ‌ها و نقطه‌ضعف‌های کشور‌ها در سیاست‌گذاری آموزشی و اجتماعی تلقی کرد.
تهدیدات و فرصت‌های اینترنتی
در نهایت، اثرات منفی به مسائل مربوط به حریم خصوصی و امنیت گسترش می‌یابد. با افزایش اتصال به اینترنت پرسرعت، آسیب‌پذیری بیشتری در برابر جرائم سایبری مانند سرقت هویت و کلاهبرداری‌های آنلاین افزایش می‌یابد. کشور‌های در حال توسعه ممکن است فاقد زیرساخت‌ها و مقررات لازم برای رسیدگی مؤثر به این نگرانی‌ها باشند و افراد را در معرض خطر قرار دهند.
افزایش اطلاعات نادرست آنلاین، اخبار جعلی و جرائم سایبری، تهدیدات قابل توجهی برای امنیت و رفاه افراد و جوامع در این کشور‌ها ایجاد می‌کند. انتشار اطلاعات نادرست و دستکاری پلتفرم‌های آنلاین برای اهداف مخرب می‌تواند عواقب گسترده‌ای از جمله ناآرامی اجتماعی، بی‌ثباتی سیاسی و اختلالات اقتصادی داشته باشد.
با اجرای مقررات مناسب، دولت‌ها می‌توانند به موضوع اطلاعات نادرست و اخبار جعلی رسیدگی کنند و به انتشار اطلاعات دقیق و موثق کمک کنند. این به نوبه خود می‌تواند به ایجاد اعتماد در میان شهروندان کمک کند. وجود نهاد‌های رسانه‌ای معتبر و شناخته شده که کار انتقال اخبار رسمی و دقیق را در بیرون از شبکه‌های اجتماعی بر عهده بگیرند و نقش راستی‌آزمایی اطلاعات (فکت‌چک کردن) را ایفا کنند ضرورتی انکارنشدنی است. بدون وجود چنین رسانه‌های معتبری که مرجع اقشار مختلف مردم باشند نمی‌توان امیدی به مقابله مؤثر با اخبار جعلی داشت.
علاوه بر این، مقررات مؤثر همچنین می‌تواند رشد اقتصادی و رقابت را در این کشور‌ها تقویت کند. کشور‌های در حال توسعه با ایجاد محیطی مساعد برای رونق کسب و کار‌ها می‌توانند سرمایه‌گذاری‌ها را جذب کرده و فرصت‌های شغلی ایجاد کنند. این امر می‌تواند منجر به توسعه صنایع محلی و کاهش نابرابری‌های اقتصادی شود.
در نتیجه، در حالی که رشد کنترل نشده اینترنت در کشور‌های در حال توسعه ممکن است چالش‌هایی ایجاد کند، مقررات مؤثر می‌تواند پیامد‌های منفی را کاهش داده و از پتانسیل آن برای توسعه اجتماعی و اقتصادی استفاده کند.
منابع:
[1] https://www.statista.com/statistics/209096/share-of-internet-users-worldwide-by-market-maturity/
[2] https://www.pewresearch.org/global/2015/03/19/3-influence-of-internet-in-emerging-and-developing-nations/
