فرانسه در سال ۲۰۲۳ صحنه‌ی تظاهرات، اعتصابات و آشوب‌های متعددی بود.
به گزارش گرداب، امروزه نقش و کارکرد فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در شکل‌گیری و ادامه‌ی حرکت‌های اعتراضی در سطح جهان امری شناخته شده است. نمونه‌های متعددی برای نشان دادن اهمیت شبکه‌های اجتماعی در دوران آشوب و اغتشاش در جهان وجود دارد: از حوادث سال ۱۳۸۸ در ایران و انقلاب‌های کشور‌های عربی در جریان بیداری اسلامی گرفته تا اعتراضات ۲۰۱۹ هنگ‌کنگ و ۲۰۲۰ آمریکا. فضای مجازی نه‌تن‌ها به ابزار هماهنگی بین معترضان بلکه به بستری برای آموزش اقدامات خشونت‌آمیز نیز تبدیل شده است.
کشور فرانسه در سال ۲۰۲۳ صحنه‌ی تظاهرات، اعتصابات و آشوب‌های متعددی بود؛ آخرین نمونه نیز اعتراضات گسترده‌ای بود که در پی کشته شدن یک نوجوان ۱۷ ساله الجزایری‌تبار توسط پلیس این کشور رخ داد. کشته شدن این نوجوان که «نائل مرزوق» نام داشت، خشم اقلیت مهاجر این کشور را برانگیخت و موجب بروز آشوب در خیابان‌های شهر‌های فرانسه شد.
طبعاً فضای مجازی سهم قابل توجهی در فعال کردن گسل‌های اجتماعی این کشور و تحریک مردم به اعتراض داشت. دولت فرانسه نیز در برابر این مسأله منفعل نبود و اقدامات متعددی برای آرام کردن فضای مجازی انجام داد. البته تلاش فرانسه برای حکمرانی بر فضای مجازی محدود به این اعتراضات نیست.
حکمرانی فضای مجازی در فرانسه
اقدامات فرانسه در جهت حکمرانی فضای مجازی سابقه‌ای طولانی دارد. این کشور به عنوان یکی از اعضای مهم اتحادیه اروپا در قالب برنامه‌های مختلف این اتحادیه در جهت حکمرانی مجازی نقش‌آفرینی کرده است؛ اقداماتی همچون همکاری در مقابله با اخبار جعلی و حمایت از تصویب مقررات حفاظت از داده‌ها (General Data Protection Regulation) در این اتحادیه.
به‌رغم همکاری در قالب اتحادیه اروپا، فرانسه نشان داد که همیشه امنیت ملی خود را در اولویت قرار می‌دهد. در سال ۲۰۲۰ پس از رأی دادگاه اروپا مبنی بر محدود شدن دسترسی نهاد‌های اطلاعاتی کشور‌های عضو از جمله فرانسه به داده‌های شخصی شهروندان، فرانسه به همراه ۸ عضو دیگر اتحادیه با اعتراض به این حکم تلاش‌های زیادی را برای مستثنی کردن سازمان‌های اطلاعاتی و انتظامی خود از مقررات حفاظت از داده‌ها صورت دادند.[۱]
در سال ۲۰۲۰ پارلمان فرانسه لایحه‌ای را به تصویب رساند که طبق آن پلتفرم‌های اینترنتی از جمله شبکه‌های اجتماعی و موتور‌های جستجو موظف هستند محتوای «نفرت‌آمیز» را پس از اخطار، ظرف حداکثر ۲۴ ساعت حذف کنند.[۲]
دولت فرانسه در سال ۲۰۲۱ خبر از تشکیل یک مجموعه‌ی تخصصی در این کشور داد که هدف از آن مقابله با اخبار جعلی و کارزار‌هایی است که با هدف «تضعیف دولت» اجرا می‌شوند.[۳] علاوه بر این، فرانسه تلاش‌هایی نیز جهت ارتقای مسئولیت‌پذیری کاربران پرطرفدار شبکه‌های اجتماعی داشته است. پارلمان این کشور در ژوئن ۲۰۲۳ قانونی را تصویب کرد که طبق آن محدودیت‌هایی بر فعالیت اینفلوئنسر‌ها در شبکه‌های اجتماعی وضع شد. طبق این قانون جدید، اینفلوئنسر‌ها به دلیل داشتن مخاطبان فراوان، بایستی مسئولیت کالا‌ها و خدماتی که تبلیغ می‌کنند را بپذیرند.[۴]
همچنین فرانسه در کنار سایر کشور‌های غربی با طرح ادعا‌هایی مبنی بر امکان جاسوسی چین از طریق برنامه تیک‌تاک از شهروندان این کشور، استفاده از این برنامه را برای کارکنان دولت ممنوع اعلام کرد. افزون بر این گزارش‌هایی که سنای فرانسه منتشر کرد نشان می‌داد که مقامات این کشور تصمیمات گسترده‌تری را در این رابطه در نظر دارند؛ اقداماتی مانند گسترش ممنوعیت تیک‌تاک از کارکنان دولت به تمامی کارکنان بخش‌های حساس و زیرساختی این کشور و حتی مسدود کردن کامل آن.[۵]
فرانسه برای مقابله با اعتراضات در فضای مجازی چه کرد؟
از نخستین روز‌های قتل نائل مرزوق، شبکه‌های اجتماعی یکی از بستر‌های شکل‌گیری اعتراضات در فرانسه بودند.[۶] مقامات دولت فرانسه در قالب اقدامات گسترده‌ی خود برای سرکوب اعتراضات و آرام کردن فضای متشنج این کشور، اقداماتی هم برای کنترل فضای مجازی انجام دادند.
یکی از اقدامات دولتمردان فرانسه تهدید معترضان بود. وزیر دادگستری این کشور در روز‌های نخست اعتراضات گفت که جوانانی که در اسنپ‌چت و سایر شبکه‌های اجتماعی اقدام به تشویق به آشوب می‌کنند با پیگرد قانونی روبه‌رو خواهند شد.[۷] این تهدید‌ها محدود به معترضان نبود بلکه شرکت‌های مالک پلتفرم‌ها را نیز هدف قرار می‌داد. در این میان کار به جایی رسید که حتی امانوئل ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه از مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی سخن گفت.
ماکرون گفت که دولت باید ابزاری برای کنترل فضای مجازی در صورت وقوع حوادث این‌چنینی داشته باشد و مقررات‌گذاری و حتی مسدود کردن آن بخشی از این ابزار‌ها هستند. هرچند در روز‌های بعد و بعد از بالا گرفتن انتقادات، مقامات الیزه تلاش کردند سخنان ماکرون را این‌گونه تفسیر کنند که وی در مورد پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی صحبت می‌کرده و نه در مورد قطع اینترنت.[۸]
رئیس‌جمهور فرانسه در سخنان دیگری شبکه‌های اجتماعی را متهم کرد که در بروز آشوب‌ها و اعتراضات در این کشور «نقشی قابل ملاحظه» ایفا کرده‌اند. به گفته‌ی ماکرون پلتفرم‌هایی مانند تلگرام، تیک‌تاک، اسنپ‌چت و توییتر بیشترین تأثیر را در میان سایر پلتفرم‌ها داشتند. وی گفت که از پلتفرم‌های اجتماعی انتظار می‌رود رفتاری «مسئولانه» در قبال محتوای منتشرشده روی پلتفرم‌های خود داشته باشند و محتوای «حساس» را از آن حذف کنند؛ هرچند او مشخص نکرد که چه نوع محتوایی را حساس تلقی می‌کند.[۹] ماکرون اشاره‌ای هم به بازی‌های کامپیوتری داشت. او گفت که معترضان در اقدامات خیابانی خود از بازی‌های کامپیوتری تقلید می‌کنند. او همچنین با متهم کردن خانواده‌ها گفت که وظیفه جلوگیری از «خرابکارها» به عهده‌ی خانواده‌هاست و نه دولت.[۱۰]
پس از صحبت‌های ماکرون یکی از مقامات فرانسوی در گفتگو با آسوشیتدپرس گفت که مذاکرات بین دولت این کشور با پلتفرم‌های اجتماعی مانند اسنپ‌چت و توییتر با هدف «تسریع در حذف محتوای دعوت‌کننده به خشونت» آغاز شده است. او همچنین گفت که دولت تلاش دارد با کمک پلتفرم‌ها، کسانی را که چنین محتوا‌هایی را منتشر می‌کنند شناسایی کند.[۱۱]
در ادامه نیز وزیر کشور فرانسه به پلتفرم‌ها هشدار داد که باید فکری برای مقابله با دعوت به اعمال خشونت‌آمیز توسط کاربران خود کنند. او با اشاره به اینکه دولت «تک‌تک افرادی» که در شبکه‌های اجتماعی اقدام به دعوت به خشونت می‌کنند را تعقیب قضائی خواهد کرد گفت: «پلتفرم‌ها باید اطلاعات این کاربران را با دولت در میان بگذارد. او در ادامه با بیان اینکه پلتفرم‌ها به همکاری با دولت فرانسه علاقه نشان دادند افزود که در صورت سرپیچی شبکه‌های اجتماعی از قوانین این کشور ”تمام اقدامات لازم“ را انجام خواهد داد».[۱۲]
سخنگوی اسنپ‌چت گفت که این پلتفرم شناسایی و «اقدام» در خصوص محتوای مربوط به آشوب‌های فرانسه را تشدید کرده است؛ اقداماتی که به گفته‌ی او در صورت تشویق به خشونت یا نفرت‌پراکنی، شامل حذف محتوا نیز خواهد بود. هرچند دیگر پلتفرم‌ها نظر رسمی خود در این‌باره را اعلام نکردند، اما یکی از کارشناسان سابق شاغل در تیک‌تاک گفت که اگر یک دولت درخواستی به پلتفرم‌ها برای حذف یک محتوای خاص به دلیل نقض قوانین محلی ارائه دهد، بیشتر پلتفرم‌ها آن را خواهند پذیرفت.[۱۳]
در بحبوحه اعتراضات بود که پارلمان فرانسه در جریان بررسی یک طرح قضایی، موادی را تصویب کرد که طبق آن پلیس و نیرو‌های امنیتی این کشور اجازه دارند در صورت نیاز، بدون اطلاع و اجازه سوژه وسایل و ابزار‌های دیجیتالی او را فعال کنند؛ ابزار‌هایی نظیر رایانه‌ی شخصی، تلفن همراه و یا حتی خودرو‌های هوشمند. پلیس اجازه پیدا کرده است که دوربین، میکروفن و موقعیت‌یاب مکانی تلفن همراه سوژه را فعال کرده و از او جاسوسی کند. نکته عجیب اینجاست که این قانون علاوه بر مظنونین جرائم سازمان‌یافته و تروریسم، شامل متهمان جرائم سبک‌تر نیز می‌شود.[۱۴]
این اقدامات و اظهارات نشان‌دهنده‌ی وجود رویکردی فعال برای حکمرانی مجازی در فرانسه است. دولت فرانسه در برابر ناامنی محیطی در کشور خود، تمام ظاهرسازی‌ها و تعارفات معمول را کنار گذاشته و فعالانه در پی بازگشت اوضاع به شرایط عادی بود. اما در این میان حرکت‌هایی نیز از سوی فعالان سیاسی و بخش‌هایی از مردم فرانسه انجام گرفت. شهرداری‌های این کشور تجمعاتی در حمایت از دولت و مخالفت با اعتراضات ترتیب دادند.
همچنین شاید مشهورترین نمونه از چنین اقداماتی در فضای مجازی، جمع کردن کمک‌های مالی برای خانواده پلیسی بود که نائل مرزوق را به قتل رسانده بود. خانواده این افسر پلیس که اکنون دستگیر شده و با اتهام قتل عمد روبه‌روست، تحت فشار روانی شدید و تهدیدات متعدد قرار گرفتند. در این میان بود که با ابتکار یک چهره‌ی رسانه‌ای راست‌گرای فرانسوی، یک کارزار برای جمع‌آوری کمک‌های مالی به این پلیس و خانواده‌اش شکل گرفت. در این کارزار چهار روزه مبلغی در حدود ۱.۶ میلیون یورو از سوی حدود ۷۲ هزار نفر جمع‌آوری شد؛ هرچند در نهایت با شکایت خانواده‌ی نائل مرزوق این مبلغ مسدود شده و به دست افسر پلیس فرانسه نرسید.[۱۵]
پی‌نوشت‌ها:
[1] “How Europe’s Intelligence Services Aim to Avoid the EU’s Highest Court—and What It Means for the United States,” Lawfare, March 8, 2021, https://www.lawfaremedia.org/article/how-europes-intelligence-services-aim-avoid-eus-highest-court-and-what-it-means-united-states
[2] “French Lawmakers Adopt Bill on Removing Hate Content Online,” AP News, May 3, 2021, https://apnews.com/article/bills-emmanuel-macron-technology-race-and-ethnicity-business-ce583bf0aa273811376d3567564b5c21
[3] “France Creates Agency to Fight Foreign Fake News Aiming to Undermine the State,” RFI, June 5, 2021, https://www.rfi.fr/en/france/20210605-france-creates-agency-to-fight-foreign-fake-news-aiming-to-undermine-the-state-cybercrime-russia-united-states-elections-brexit
[4] “France Influencers: Jail Threat for Those Found Flouting New Ad Laws,” BBC News, June 1, 2023, https://www.bbc.com/news/world-europe-65779996
[5] “How Protests in France Are Fuelling Calls for a Ban on TikTok and Other Social Media,” South China Morning Post, July 9, 2023, https://www.scmp.com/comment/opinion/article/3227069/how-protests-france-are-fuelling-calls-ban-tiktok-and-other-social-media
[6] “France riots: Social media like Snapchat and Twitter 'very important' to protests, says teenager,” Sky News, July 2, 2023, https://news.sky.com/video/france-riots-social-media-like-snapchat-and-twitter-very-important-to-protests-says-teenager-12913607
[7] “Funeral Held in France for Slain Teen as Officials Again Deploy Thousands of Police | AP News,” AP News, July 2, 2023, https://apnews.com/article/france-riots-police-killing-nahel-f9fac88ddc7af57b7686ddeac6827641
[8] “Macron Accused of Authoritarianism after Threat to Cut off Social Media,” The Guardian, July 9, 2023, https://www.theguardian.com/world/2023/jul/05/french-government-should-control-social-media-during-unrest-macron-says
[9] “Why Social Media Is Being Blamed for Fueling the Riots in France,” AP News, July 1, 2023, https://apnews.com/article/france-shooting-riots-social-media-tiktok-snapchat-c6328bdfbaf8be851c84416993e09cbf
[10] “Emmanuel Macron Blames Video Games for Teenagers Rioting,” The Telegraph, June 30, 2023, https://www.telegraph.co.uk/world-news/2023/06/30/emmanuel-macron-riots-video-games-teenagers/
[11] “Why Social Media Is Being Blamed for Fueling the Riots in France,” AP News.
[12] Ibid.
[13] Ibid.
[14] “France Set to Allow Police to Spy through Phones,” Le Monde.Fr, July 6, 2023, https://www.lemonde.fr/en/france/article/2023/07/06/france-set-to-allow-police-to-spy-through-phones_6044269_7.html
[15] “Fundraiser for Family of French Policeman Who Shot Teen Closed after Complaints,” RFI, July 5, 2023, https://www.rfi.fr/en/france/20230704-calls-to-cancel-million-euro-fundraiser-for-family-of-french-policeman-florian-who-shot-teen-nahel
