نگاهی به آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از زباله‌های الکترونیکی | پرونده

به گزارش گرداب، زباله الکترونیکی (E-Waste) مفهومی است که برای شناسایی هرگونه تجهیزات الکترونیکی که به دلیل شکسته شدن، ناخواسته بودن، نزدیک شدن به پایان عمر یا عدم استفاده از آن دور انداخته شده است، استفاده می‌شود. تجهیزات و اجزای الکترونیکی که این زباله‌ها را می‌سازند عبارت‌اند از کامپیوتر، چاپگر، تلفن، تلویزیون، دستگاه‌های پخش صوت و تصویر و.... این زباله‌ها حاوی فلزات خطرناک مانند سرب، کادمیوم و جیوه هستند که در صورت رهاسازی در طبیعت پس از پایان عمر مفید و عدم بازیافت صحیح، یک عنصر آلوده‌کننده خطرناک برای محیط‌زیست به شمار می‌آیند.

مطابق آمار‌های منتشرشده در سال ۲۰۲۲ میزان تولید این زباله‌ها به ۶۱.۹ میلیون تن رسید که نسبت به ۵ سال پیش حدود ۲۱ درصد افزایش را نشان می‌داد.

رقم تولید زباله الکترونیکی در جهان (برحسب میلیون تن)

میزان تولید زباله‌های الکترونیک در کشور‌های جهان

پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ میزان تولید زباله‌های الکترونیکی به رقم ۷۵ میلیون تن در سال برسد.

زباله‌های الکترونیکی از چه چیزی تشکیل می‌شوند؟

در سال ۲۰۲۲ تجهیزات کوچک مانند جاروبرقی، ماکروویو، برشته‌کن و کتری برقی با بیش از ۲۰.۴ میلیون تن، بیشترین سهم را زباله‌های الکترونیکی تولیدشده در جهان به خود اختصاص دادند. قابل ذکر است ۱۵ میلیون تن دیگر ضایعات تجهیزات بزرگ نیز در این سال تولید شد. اگرچه صفحات خورشیدی هنوز کمتر از یک درصد از زباله‌های الکترونیکی تولیدشده در سراسر جهان را تشکیل می‌دهند، رشد ظرفیت تولید برق از انرژی خورشیدی در سراسر جهان صفحات خورشیدی را به روزبه‌روز بیشتر از قبل به سبد پسماند‌های الکترونیک اضافه می‌کند.

زباله‌های الکترونیکی و محیط‌زیست

پیامد‌های دفع نامناسب زباله‌های الکترونیکی در محل‌های دفن زباله یا سایر مکان‌ها، تهدیدی جدی برای سلامت عمومی است و می‌تواند زیست‌بوم را آلوده کند. هنگامی که وسایل الکترونیکی به‌طور نامناسبی دفع و به محل‌های دفن زباله برده می‌شوند، مواد سمی شیمیایی آنها آزاد می‌شود و در نهایت تأثیر بسیار مخربی بر محیط‌زیست می‌گذارد. از جمله‌ی این آثار مخرب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اثرات منفی زباله‌های الکترونیکی بر روی هوا

دفع زباله‌های الکترونیکی از طرق نامناسب مانند سوزاندن، خرد کردن یا ذوب کردن آنها، ذرات گرد و غبار و سمومی مانند دیوکسین‌ها در محیط‌زیست منتشر می‌کند که منجر به آلودگی هوا و آسیب به سلامت تنفسی می‌شود.
سوزاندن زباله‌های الکترونیکی برای به دست آوردن فلزات باارزش نظیر مس، طلا و نقره موجب انتشار ذرات مضر می‌شود. این ذرات ریز می‌توانند هزاران کیلومتر را طی کنند و خطرات متعددی را برای سلامتی انسان‌ها و حیوانات ایجاد کنند.
فرایند سوزاندن زباله‌ها برای دستیابی به فلزات باارزش که اغلب با استفاده از اسید‌ها و سایر مواد شیمیایی از وسایل الکترونیکی صورت می‌گیرد، منجر به تولید بخار می‌شود. اثرات منفی عدم بازیافت صحیح زباله‌های الکترونیکی روی هوا برای کسانی که این در فراوری این زباله‌ها دخیل هستند خطرناک‌تر است، اما این آلودگی می‌تواند هزاران مایل دورتر از مکان‌های بازیافت به دیگر افراد ضرر برساند.
آلودگی هوای ناشی از زباله‌های الکترونیکی برخی از گونه‌های جانوری را بیش از سایرین تحت تأثیر قرار می‌دهد. با گذشت زمان، آلودگی هوا به کیفیت آب، خاک و برخی از گونه‌های گیاهی آسیب رسانده و خسارت‌های جبران‌ناپذیری را در زیست‌بوم ایجاد می‌کند.

اثرات منفی زباله‌های الکترونیکی بر خاک

در صورت دفع نادرست زباله‌های الکترونیکی در محل‌های دفن زباله‌های معمولی و یا در مکان‌هایی که به طور غیرقانونی تخلیه می‌شوند، فلزات سنگین و مواد مضر این زباله‌ها مستقیماً از داخل زباله‌های الکترونیکی به داخل خاک نفوذ کرده و آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کنند. هنگامی که خاک توسط فلزات سنگین آلوده می‌شود، محصولات آسیب می‌بینند و بهره‌وری کشاورزی بر روی این زمین‌ها کاهش پیدا می‌کند.

اثرات منفی زباله‌های الکترونیکی بر آب

پس از آلودگی خاک، فلزات سنگین و سمی ناشی از زباله‌های الکترونیکی نظیر جیوه، لیتیوم، سرب و باریم از طریق زمین به آب‌های زیرزمینی رسوب می‌کنند. هنگامی که این فلزات سنگین به آب‌های زیرزمینی می‌رسند، در نهایت راه خود را به برکه‌ها، نهرها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها باز می‌کنند. مسمومیت ایجادشده در آب، برای گیاهان، حیوانات و در آخر برای انسان‌ها آسیب می‌رساند، حتی اگر کیلومتر‌ها از محل دفع دور باشند.

اسیدی شدن آب نیز به زیست‌بوم آسیب‌هایی می‌رساند که بازیابی آن حتی اگر غیرممکن نباشد، بسیار سخت و زمان‌بر باشد.

اثرات منفی زباله‌های الکترونیکی بر انسان

اثراتی که زباله‌های الکترونیکی بر هوا، خاک و آب می‌گذارند در نهایت به انسان‌ها آسیب می‌زند. این زباله‌ها می‌توانند برای سلامتی انسان‌ها بسیار خطرناک و مرگ‌آفرین باشند. اجزای سمی این زباله‌ها که شامل جیوه، سرب، کادمیوم، باریم و لیتیوم هستند منجر به آسیب جدی به مغز، قلب، کبد و کلیه انسان می‌شود.
این زباله‌ها همچنین به طرز قابل توجهی بر سیستم عصبی و تولیدمثل بدن انسان تأثیر گذاشته و منجر به بیماری‌ها و نقایص مادرزادی می‌شوند.

راهکار‌های مقابله با خطرات زباله‌های الکترونیکی

هیچ‌کس انتظار ندارد که مقدار زباله‌های الکترونیکی تولیدشده به طور ناگهانی کاهش یابد، چرا که کشور‌های جهان با سرعت قابل توجهی به سمت دیجیتالی شدن پیش می‌روند. از آن گذشته نیمی از خانواده‌ها در سراسر جهان به اینترنت دسترسی داشته و اکثریت جمعیت کره زمین تلفن همراه دارند. بااین‌حال می‌توان با تمهیداتی از آسیب‌های این زباله‌ها کاست.

بازیافت این زباله‌ها راهی مناسب برای جلوگیری از آلودگی‌های محیطی و کسب ارزش افزوده اقتصادی هستند. برای تشکیل چرخه بازیافت بایستی مصرف‌کنندگان را از اهمیت مشکل زباله‌های الکترونیک آگاه کرد و به آنها آموزش‌های لازم را داد.

مصرف‌کنندگان باید وسایل الکترونیکی استفاده شده خود را به یک شرکت بازیافت معتبر ببرند. این شرکت‌های بازیافت محتویات را بر اساس مواد جدا و دسته‌بندی کرده و آنها را تمیز می‌کنند، سپس آنها را به صورت مکانیکی برای مرتب‌سازی بیشتر با فناوری‌های جداسازی پیشرفته خرد می‌کنند.

دفع نادرست زباله‌های الکترونیکی به طرز باورنکردنی برای محیط‌زیست جهانی خطرناک است. به همین دلیل گسترش آگاهی در مورد این مشکلِ رو به رشد و پیامد‌های تهدیدکننده آن اهمیت زیادی دارد و برای جلوگیری از اثرات خطرناک و مرگ‌بار زباله‌های الکترونیکی، باید چرخه بازیافت صحیح زباله‌های الکترونیکی را عملیاتی کرد.

بااین‌حال آمار‌ها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۹ تنها حدود ۱۷ درصد از حجم زباله‌های الکترونیکی به شیوه صحیح جمع‌آوری شده و بازیافت می‌شد.

این حقیقت نشان می‌دهد زباله‌های الکترونیکی به مشکلی جدی تبدیل شده و تهدیدی برای سلامت انسان‌ها و محیط هستند. باید توجه داشت که بازیافت به تنهایی کافی نیست بلکه باید بازیافت تحت شرایط استاندارد انجام شود تا نگرانی‌ها از اثرات سوء این زباله‌ها به حداقل برسد.

منابع:

- https://www.ewaste1.com/solutions-e-waste-problems/

- https://elytus.com/blog/e-waste-and-its-negative-effects-on-the-environment.html

- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/electronic-waste-(e-waste)

- https://www.who.int/publications/i/item/9789240023901