بی‌گمان دحو الارض، نماد مهرورزی و رحمت پروردگار به بندگان خویش و سرآغاز آمادگی و فروتنی کره زمین برای زندگی و سکونت آدمیان بر روی آن بوده است.
گرداب- آنچه از اخبار و روایات نقل شده و در كافی و غیره آمده این است كه كره زمین در جوف دریا بود و آب به جمیع اطراف زمین احاطه داشت و به وسیله باد، امواج دریا بسیار شد و در اثر آن یك قسمت از زمین از آب خارج شد كه آن قسمت مسجد الحرام و محل كعبه بود، سپس بقیه زمین خارج شد تاكنون كه یك ربع كره زمین خارج شده است و آن روز عظیم بیست و پنجم ذیقعده است كه "دحو الارض" نام دارد.
مفسران قرآن ذیل آیه 96 سوره آل عمران «ان اول بیت وضع للناس للذی ببكه مباركا» عنوان كرده‌اند كه مكه "ام‌القری" نامیده شد. زیرا در روز دحو الارض زمین از زیر آن منبسط گشته و او مانند مادر كه ریشه نسل است، ریشه تمام زمین و قراء و بلاد آن است. بنابراین سر منشا تمام بیوت و مساكن است (1) و آیه 30 سوره نازعات هم به روز دحوالارض اشاره می‌كند «وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها» كه در تفاسیر چنین آمده است:
"دحا" از ماده دحو (بر وزن محو) به معنى گستردن است، بعضى نیز آن را به معنى تكان دادن چیزى از محل اصلی‌اش تفسیر كرده‌اند و چون این دو معنى لازم و ملزوم یكدیگرند به یك ریشه باز مىگردد.
به هر حال منظور از "دحو الارض" این است كه در آغاز تمام سطح زمین را آبهاى حاصل از باران‌هاى سیلابى نخستین فرا گرفته بود. این آبها تدریجاً در گودال‌هاى زمین جاى گرفتند و خشكی‌ها از زیر آب سر بر آوردند و روز به روز گسترده‌تر شدند تا به وضع فعلى در آمد (و این مسئله بعد از آفرینش زمین و آسمان روى داد). (2)
بی‌گمان دحو الارض، نماد مهرورزی و رحمت پروردگار به بندگان خویش و سرآغاز آمادگی و فروتنی کره زمین برای زندگی و سکونت آدمیان بر روی آن بوده است. از این رهگذر پاسداشت، دحو الارض پاسداشت انبوهی از نعمت‌های بی‌پایان خداست که به تدریج بر چهره زمین ساخته و پرداخته شده است تا انسان‌ها، با آرامش بر روی این کره خاکی زندگی کنند.
وقایع روز دحو الارض
* روز بیست و پنجم ذیقعده (روز دحو الارض) روز ولادت ابراهیم خلیل و عیسی مسیح است و روزی است که زمین از زیر کعبه گسترده شده است. (3)
* همچنین نقل شده است که در چنین روزی حضرت آدم به زمین هبوط کرده است. (4)
* خداوند در روز دحو الارض قبر امام حسین علیه السلام را برگزیده و آن قبر را پناهگاه شیعیان و دوستان امام حسین قرار داده است. (5)
* دحو الارض گسترش زمین از زیر خانه كعبه است. (6)
* خروج رسول اكرم از مدینه به همراه هزاران حاجی به سوی مكه به قصد حجة الوداع. در این سفر وجود مقدس حضرت زهرا سلام الله علیها و نیز تمامی همسران پیامبر ایشان را همراهی می‌كردند.
* در روایتی نیز آمده است كه حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف در همین روز قیام خواهد كرد.
سخنی از آیت الله ملكی تبریزی درباره دحو الارض
خداوند بزرگ در چنین روزی زمین را برای سکنای فرزندان آدم و زندگی بر روی آن آماده فرمود و روزی‌های ما و نعمت‌های پروردگار در چنین روزی گسترش یافته است؛ روزی‌ها و نعمت‌هایی که از شماره بیرون است و کسی را یارای شکر آن نیست و اگر تو در بزرگی شأن دحو الارض اندیشه نمایی حیرت‌زده خواهی شد و از این‌جاست که انسان عارف و مراقب روز دحو الارض، در برابر همه این نعمت‌های گوناگون، شکری بر خویشتن واجب می‌بیند و چون به قلب خویش مراجعه می‌کند، می‌بیند که حتی بر ادای حق ناچیزی از آن همه نعمت‌ها توانا نیست.
و چون بنده‌ای نسبت به آن همه نعمت‌ها شناخت حاصل کند به عجز و کوتاهی خویش در ادای حق آن نعمت‌های انبوه اقرار خواهد کرد و تلاش خود را در انجام شکر آنها ناچیز خواهد شمرد و همواره خود را در برابر آفریننده آن همه نعمت‌ها سرافکنده خواهد دید. (7)
از حضرت امام علی علیه السلام روایت است که فرمود: «نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در روز بیست و پنجم ماه ذی‌القعده، روز دحو الارض بوده است و هرکس این روز را روزه بدارد و شب آن را به عبادت بپردازد، به پاداش عبادت صد‌ساله رسیده است؛ عبادت صد ساله‌ای که روز‌های آن را به روزه و شب‌های آن را به عبادت گذرانیده است و هر جماعتی که در این روز گِرد هم آیند و به ذکر پروردگار بپردازند، پراکنده نخواهند شد مگر آنکه خواسته‌های آنان برآورده خواهد شد و در این روز هزاران رحمت از سوی پروردگار نازل می‌شود که نود و نه درصد آن از آنِ کسانی است که روزش را به روزه و ذکر مشغول باشند و شبش را به احیا و عبادت.» (8)
آداب و اعمال این روز
1- روزه گرفتن كه یكی از آن چهار روز است كه در تمام سال به فضیلت روزه ممتاز است (9) و در روایتی آمده است كه هر كس این روز را روزه بدارد، خداوند گناه هفتاد سال او را می پوشاند و در روایتی دیگر این روزه برابر با شصت ماه روزه است. (10)
2- احیا و شب زنده داری كه برابر با عبادت صد سال است.
3- عبادت و اجتماع به ذكر خدا كه اجر بسیاری دارد.
4- غسل به نیت روز دحوالارض.
5- نمازی كه دو ركعت است در وقت چاشت، در هر ركعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره "والشمس" را بخواند و بعد از سلام نماز بخواند: "لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ" پس دعا کند و بخواند "یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ".
6- -زیارت حضرت امام رضا علیه السلام كه میرداماد رحمت الله علیه در رساله اربعه ایام خود در بیان اعمال روز دحو الارض آن را از افضل اعمال مستحبه دانسته است. (11)
فرصت‌های معنوی در زندگی بشر، نعمت هایی هستند که جسم و روح آنان را نوازش می دهد و موجبات شادمانی و آرامش را فراهم می سازد. دحو الارض نیز از همین گونه است. پس قدر این فرصت طلایی را بدانیم که رسول خدا فرمود : «اِنَّ لِرَبِّکُمْ فی ایامِ دَهْرِکُمْ نََفَحاتٌ فَتَعَرَّضُوا لَها لَعَلَّهُ اَن یصیبَکُمْ نَفْحَةٌ مِنْها فَلا تَشْقَوْنَ بَعْدَها اَبداً» همانا در طول زندگی شما نسیم‌هایی از سوی پروردگارتان می‌وزد. هان! خود را در معرض آنها قرار دهید، باشد که چنین نسیمی سبب شود که برای همیشه بدبختی از شما دور بماند. (12)
پی نوشت:
1. تفسیر نمونه ج3 ص9.
2. تفسیر نمونه ج26 ص100.
3. بحار الانوار ج97 ص122
4. مراقبات میرزا جواد ملكی تبریزی ص186
5. غم نامه كربلا ص 91
6. كافی ج 4 ص 189 ، معارف و معاریف حسینی نیشابوری ج5 ص 364
7. مراقبات میرزا جواد ملكی تبریزی ص193
8. همان ص 186
9. جامع الاخبار ص98
10. بحار الانوار ج 97 ص 122
11. مفاتیح الجنان
12. جامع الصغیر سیوطی ج1 ص95
برنا
مفسران قرآن ذیل آیه 96 سوره آل عمران «ان اول بیت وضع للناس للذی ببكه مباركا» عنوان كرده‌اند كه مكه "ام‌القری" نامیده شد. زیرا در روز دحو الارض زمین از زیر آن منبسط گشته و او مانند مادر كه ریشه نسل است، ریشه تمام زمین و قراء و بلاد آن است. بنابراین سر منشا تمام بیوت و مساكن است (1) و آیه 30 سوره نازعات هم به روز دحوالارض اشاره می‌كند «وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها» كه در تفاسیر چنین آمده است:
"دحا" از ماده دحو (بر وزن محو) به معنى گستردن است، بعضى نیز آن را به معنى تكان دادن چیزى از محل اصلی‌اش تفسیر كرده‌اند و چون این دو معنى لازم و ملزوم یكدیگرند به یك ریشه باز مىگردد.
به هر حال منظور از "دحو الارض" این است كه در آغاز تمام سطح زمین را آبهاى حاصل از باران‌هاى سیلابى نخستین فرا گرفته بود. این آبها تدریجاً در گودال‌هاى زمین جاى گرفتند و خشكی‌ها از زیر آب سر بر آوردند و روز به روز گسترده‌تر شدند تا به وضع فعلى در آمد (و این مسئله بعد از آفرینش زمین و آسمان روى داد). (2)
بی‌گمان دحو الارض، نماد مهرورزی و رحمت پروردگار به بندگان خویش و سرآغاز آمادگی و فروتنی کره زمین برای زندگی و سکونت آدمیان بر روی آن بوده است. از این رهگذر پاسداشت، دحو الارض پاسداشت انبوهی از نعمت‌های بی‌پایان خداست که به تدریج بر چهره زمین ساخته و پرداخته شده است تا انسان‌ها، با آرامش بر روی این کره خاکی زندگی کنند.
وقایع روز دحو الارض
* روز بیست و پنجم ذیقعده (روز دحو الارض) روز ولادت ابراهیم خلیل و عیسی مسیح است و روزی است که زمین از زیر کعبه گسترده شده است. (3)
* همچنین نقل شده است که در چنین روزی حضرت آدم به زمین هبوط کرده است. (4)
* خداوند در روز دحو الارض قبر امام حسین علیه السلام را برگزیده و آن قبر را پناهگاه شیعیان و دوستان امام حسین قرار داده است. (5)
* دحو الارض گسترش زمین از زیر خانه كعبه است. (6)
* خروج رسول اكرم از مدینه به همراه هزاران حاجی به سوی مكه به قصد حجة الوداع. در این سفر وجود مقدس حضرت زهرا سلام الله علیها و نیز تمامی همسران پیامبر ایشان را همراهی می‌كردند.
* در روایتی نیز آمده است كه حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف در همین روز قیام خواهد كرد.
سخنی از آیت الله ملكی تبریزی درباره دحو الارض
خداوند بزرگ در چنین روزی زمین را برای سکنای فرزندان آدم و زندگی بر روی آن آماده فرمود و روزی‌های ما و نعمت‌های پروردگار در چنین روزی گسترش یافته است؛ روزی‌ها و نعمت‌هایی که از شماره بیرون است و کسی را یارای شکر آن نیست و اگر تو در بزرگی شأن دحو الارض اندیشه نمایی حیرت‌زده خواهی شد و از این‌جاست که انسان عارف و مراقب روز دحو الارض، در برابر همه این نعمت‌های گوناگون، شکری بر خویشتن واجب می‌بیند و چون به قلب خویش مراجعه می‌کند، می‌بیند که حتی بر ادای حق ناچیزی از آن همه نعمت‌ها توانا نیست.
و چون بنده‌ای نسبت به آن همه نعمت‌ها شناخت حاصل کند به عجز و کوتاهی خویش در ادای حق آن نعمت‌های انبوه اقرار خواهد کرد و تلاش خود را در انجام شکر آنها ناچیز خواهد شمرد و همواره خود را در برابر آفریننده آن همه نعمت‌ها سرافکنده خواهد دید. (7)
از حضرت امام علی علیه السلام روایت است که فرمود: «نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در روز بیست و پنجم ماه ذی‌القعده، روز دحو الارض بوده است و هرکس این روز را روزه بدارد و شب آن را به عبادت بپردازد، به پاداش عبادت صد‌ساله رسیده است؛ عبادت صد ساله‌ای که روز‌های آن را به روزه و شب‌های آن را به عبادت گذرانیده است و هر جماعتی که در این روز گِرد هم آیند و به ذکر پروردگار بپردازند، پراکنده نخواهند شد مگر آنکه خواسته‌های آنان برآورده خواهد شد و در این روز هزاران رحمت از سوی پروردگار نازل می‌شود که نود و نه درصد آن از آنِ کسانی است که روزش را به روزه و ذکر مشغول باشند و شبش را به احیا و عبادت.» (8)
آداب و اعمال این روز
1- روزه گرفتن كه یكی از آن چهار روز است كه در تمام سال به فضیلت روزه ممتاز است (9) و در روایتی آمده است كه هر كس این روز را روزه بدارد، خداوند گناه هفتاد سال او را می پوشاند و در روایتی دیگر این روزه برابر با شصت ماه روزه است. (10)
2- احیا و شب زنده داری كه برابر با عبادت صد سال است.
3- عبادت و اجتماع به ذكر خدا كه اجر بسیاری دارد.
4- غسل به نیت روز دحوالارض.
5- نمازی كه دو ركعت است در وقت چاشت، در هر ركعت بعد از حمد پنج مرتبه سوره "والشمس" را بخواند و بعد از سلام نماز بخواند: "لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ" پس دعا کند و بخواند "یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ".
6- -زیارت حضرت امام رضا علیه السلام كه میرداماد رحمت الله علیه در رساله اربعه ایام خود در بیان اعمال روز دحو الارض آن را از افضل اعمال مستحبه دانسته است. (11)
فرصت‌های معنوی در زندگی بشر، نعمت هایی هستند که جسم و روح آنان را نوازش می دهد و موجبات شادمانی و آرامش را فراهم می سازد. دحو الارض نیز از همین گونه است. پس قدر این فرصت طلایی را بدانیم که رسول خدا فرمود : «اِنَّ لِرَبِّکُمْ فی ایامِ دَهْرِکُمْ نََفَحاتٌ فَتَعَرَّضُوا لَها لَعَلَّهُ اَن یصیبَکُمْ نَفْحَةٌ مِنْها فَلا تَشْقَوْنَ بَعْدَها اَبداً» همانا در طول زندگی شما نسیم‌هایی از سوی پروردگارتان می‌وزد. هان! خود را در معرض آنها قرار دهید، باشد که چنین نسیمی سبب شود که برای همیشه بدبختی از شما دور بماند. (12)
پی نوشت:
1. تفسیر نمونه ج3 ص9.
2. تفسیر نمونه ج26 ص100.
3. بحار الانوار ج97 ص122
4. مراقبات میرزا جواد ملكی تبریزی ص186
5. غم نامه كربلا ص 91
6. كافی ج 4 ص 189 ، معارف و معاریف حسینی نیشابوری ج5 ص 364
7. مراقبات میرزا جواد ملكی تبریزی ص193
8. همان ص 186
9. جامع الاخبار ص98
10. بحار الانوار ج 97 ص 122
11. مفاتیح الجنان
12. جامع الصغیر سیوطی ج1 ص95
برنا