طي مدت دو دهه گذشته غرب شاهد سريعترين رشد تمدن اسلامي بوده است. اين گسترش سريع در سرزميني كه در اختيار غيرمسلمانان است، موجب بروز برخي چالشها و به وجود آمدن فرصتهاي جديد براي جوامع مسلمان شده است.
گرداب- اتومبيل در كنار اتوبان توقف ميكند، مردي پياده مي شود و قطبنماي خود را روي چمن قرار ميدهد. ظرف چند ثانيه جهت قبله را مشخص ميكند. 25 درجه شرقي از شمال واقعي. سجادهاش را پهن ميكند و دو ركعت نماز به جاي ميآورد. سپس دستها را به سوي آسمان بلند ميكند و چند دقيقه بعد اتومبيل دوباره به راه ميافتد.
اين مرد "دكتر جعفر كمال" است. او يكي از هزاران تحصيلكرده مسلمان جواني است كه در آمريكاي شمالي زندگي ميكنند. دكتر كمال كه در سرزمين وسيع و سرسبز كانادا متولد شده و پرورش يافته است، از نسل دوم مسلماناني است كه نيم قرن پيش والدينشان از لبنان به كانادا مهاجرت كردند.
دكتر كمال و نسل او صورت جديدي از اسلام را به نمايش گذاشتهاند.
تا مدتي پيش اسلام ديني متعلق به نقاط ديگر جهان محسوب ميشد، امّا ديگر اينچنين نيست. طي مدت دو دهه گذشته غرب شاهد سريعترين رشد تمدن اسلامي بوده است. اين گسترش سريع در سرزميني كه در اختيار غيرمسلمانان است، موجب بروز برخي چالشها و به وجود آمدن فرصتهاي جديد براي جوامع مسلمان شده است.
آينده اسلام و مسلمانان در غرب به نحوه رويارويي با اين چالشها و فرصتها وابسته است. شرايط چنان دچار تحول شده است كه ديگر صحبت از اسلام و غرب (به عنوان دو پديده مجزا) ساده لوحانه است، زيرا در قلمرو وسيع دنياي غرب، مسلمين با عرصههايي روبرو ميشوند كه در نوع خود منحصر به فرد است. مسلمانان يك شهر كوچك در اتريش با مسائل ويژهاي روبرو هستند كه در كلان شهر تورنتو خبري از آن نيست. در عين حال مسائل فراواني وجود دارد كه تمامي اروپا با آن روبرو است.
نخستين مسئله مربوط به غرب اين است كه تحولات مربوط به اسلام و مسلمانان در هيچ كجاي جهان از چنين گستردگي و سرعتي برخوردار نیستند. اين تحول شگفت در نحوه پيروي از اسلام در غرب مشاهده ميشود. در تمام مناطق آمريكاي شمالي و بسياري از قسمتهاي اروپا ساختمانهاي بازسازي شده مدارس و كليساهايي مشاهده ميشود كه به مساجد و مراكز اسلامي تبديل شدهاند. اكثر سازمانهاي منطقهاي اسلامي انجمن اسلامي تشكيل دادهاند. ميليونها مسلمان براي حل مشكلات خويش با مشكل روبرو هستند و اجتهاد بايد تكليف آنها را مشخص كند.
البته برخي از مسائل اساسي مرتفع شده است. مثلاً تكليف مسلماني كه در شمال مدار 48 درجه زندگي ميكند، چيست؟ چگونه ميتوان در جايي كه خورشيد هرگز غروب نميكند، روزه گرفت؟ چگونه ميتوان در منطقهاي كه فجر و غروب حقيقي وجود ندارد، نماز صبح و عصر به جاي آورد؟ همه اينها از جمله مسائلي است كه براي پاسخ به آنها توافق حاصل شده است.
اما مسلمانان غرب با مسائل ديگري نيز روبرو هستند كه هنوز پاسخ صريحي به آنها داده نشده است. علاوه بر اين مسلمانان غرب در تلاشند چهره واقعي اسلام را كه در طي قرنها بر اثر بدفهمي و تحريفهاي عامدانه دچار تيرگي شده است، مجددا جلا دهند. همچنين اين مسلمانان بايد مسير واحدي را فراروي نسل آينده خويش قرار دهند. تلاشهايي نيز براي تاسيس مدارس اسلامي وجود دارد، ترجمههاي جديد از آثار كلاسيك تمدن اسلامي در حال انجام است، همچنين تفسيرهاي جديدي در حال نگارش هستند.
چالشهاي گريبانگير مسلمانان در عصر جديد همانند دوره اول گسترش سريع اسلام و انتشار آن در نقاط مختلف جهان نيازمند اجتهاد هستند. در آن زمان ميليونها انسان فوج فوج به اسلام ميگرويدند، چنانكه قرآن پيشگويي كرده بود: «اذا جاء نصرا... والفتح ورأيت الناس يدخلون في دين ا... افواجا فسبح بحمد ربك واستغفره انه كان توابا» (سوره نصر).
محققان، انديشمندان، دانشمندان و متفكران مذهبي در مقابل اين چالش قد علم كرده و تنها پس از گذشت نيم قرن از تشكيل اولين حكومت اسلامي (در مدينه)، به اولين دوره طلايي خود دست يافت. مسائل مستحدثه بر مبناي الگوها و آياتي كه از پيامبر اسلام بر جاي مانده بود، مرتفع گرديد.
يكي از روشهايي كه در آن زمان به كار گرفته شد، تحول و گسترش سريع زبان عربي بود. استفاده عربها از نگارش كه موجب سهولت فراگيري آن براي ميليونها عرب ـ كه به دين اسلام گرويده بودند ـ گرديد. مدارس متعددي تأسيس شد كه نظام حقوقي اسلام در آنها تثبيت شد، اوقات نماز محاسبه شد، تقويمهاي جديد قمري و شمسي براي تعيين آغاز و پايان هر ماه (به ويژه رمضان) تنظيم گرديد و انبوهي از مسائل مستحدثه ديگر كه فقها و محققان به سرعت به آنها رسيدگي كردند.
اوضاع كنوني غرب از چند جهت با اوضاع حجاز در آغاز پيدايش اسلام مشابه است، گرچه شرايط كنوني از ويژگيهاي منحصر به فردي برخوردار است كه در هيچيك از بخشهاي ديگر تاريخ اسلام با آن مواجه نميشويم. اكنون حداكثر استفاده از فناوريهاي جديد به عمل آمده تا عرصه جديدي در اختيار مسلمانان قرار گيرد.
به خدمت گرفتن شبكههاي رايانهاي، پيشرفت بيسابقهاي در تاريخ دين و پيروان آن محسوب ميشود. مسلمانان جوان در دانشگاههاي سراسر آمريكاي شمالي شبكههاي رايانهاي متعددي به وجود آورده‌اند كه از طريق آنها ميتوان جهت دقيق قبله و اوقات شرعي را در هر كجاي اين سرزمين پهناور پيدا كرد. متن عربي كامل قرآن در نسخههاي مختلف و همراه با رسمالخط متعدد در دسترس است، تقريبا تمام ترجمههاي معتبر نيز قابل استفاده هستند.
هزار سال پيش "امام بخاري" براي جمعآوري فرمايشات پيامبر اكرم سراسر دنياي اسلام را پيمود. امروزه صدها مسلمانِ جوان، استعداهاي خويش را به كار گرفتهاند تا تمامي اين اطلاعات را در شبكههاي رايانهاي ثبت نمايند. اكنون تمام مجموعههاي حديثي به صورت الكترونيكي در دسترس هستند. اين فعاليتهاي رايانهاي عرصه‌هاي جديدي را فراروي مسلمانان قرار داده است.
ماه مه گذشته، يك "كنفرانس اسلامي اينترنتي" در سانتاكلاراي كاليفرنيا (SantaClara,California) برگزار گرديد كه زمينههاي جديدي را به ارمغان آورد. يكي از مهمترين مسائل مورد بحث در اين كنفرانس موضوع صحت اطلاعات بود. از آنجا كه هر كس بخواهد ميتواند با در اختيار گرفتن يك دستگاه پيشرفته و دسترسي به اينترنت شبكهاي به نام اسلام راهاندازي نمايد، خطر تحريف دور از انتظار نیست و حتي چند مورد حديث و آيه جعلي نيز مشاهده شده است. اين مسئله يك مشكل جدي محسوب ميشود و مسلمانان در تلاش هستند با طراحي سيستمي، صحت و اعتبار دادهها را (به خصوص در زمينه ترجمه قرآن و احاديث) مشخص نمايند.
البته اين معضل در مقابل تواني كه اينترنت فراهم ميآورد، در درجه دوم اهميت قرار دارد. علاوه بر اين اسلام و مسلمانان شاهد يك رشد واقعي پس از پنج قرن ركود هستند. در سراسر جهان مشكلات به شيوههاي جديد، يكي پس از ديگري از ميان برداشته ميشوند. قريب يكصد ميليون صفحه رايانهاي از سوی ميليونها نفر در تمامي دنيا خلق شده است. اينترنت به جايگاهي براي اتحاد محققان مسلمان تبديل شده و چنين فرصتي در طول تاريخ اسلام هرگز به وجود نيامده است.
علاوه بر اين ابزار جديد به سياستهاي، بُعد بينالمللي بخشيده است. در واقع منازعات سياسي در عرصهي رايانهاي، به اندازه ميدان جنگ "برد و باخت پذير" است.
اين مرد "دكتر جعفر كمال" است. او يكي از هزاران تحصيلكرده مسلمان جواني است كه در آمريكاي شمالي زندگي ميكنند. دكتر كمال كه در سرزمين وسيع و سرسبز كانادا متولد شده و پرورش يافته است، از نسل دوم مسلماناني است كه نيم قرن پيش والدينشان از لبنان به كانادا مهاجرت كردند.
دكتر كمال و نسل او صورت جديدي از اسلام را به نمايش گذاشتهاند.
تا مدتي پيش اسلام ديني متعلق به نقاط ديگر جهان محسوب ميشد، امّا ديگر اينچنين نيست. طي مدت دو دهه گذشته غرب شاهد سريعترين رشد تمدن اسلامي بوده است. اين گسترش سريع در سرزميني كه در اختيار غيرمسلمانان است، موجب بروز برخي چالشها و به وجود آمدن فرصتهاي جديد براي جوامع مسلمان شده است.
آينده اسلام و مسلمانان در غرب به نحوه رويارويي با اين چالشها و فرصتها وابسته است. شرايط چنان دچار تحول شده است كه ديگر صحبت از اسلام و غرب (به عنوان دو پديده مجزا) ساده لوحانه است، زيرا در قلمرو وسيع دنياي غرب، مسلمين با عرصههايي روبرو ميشوند كه در نوع خود منحصر به فرد است. مسلمانان يك شهر كوچك در اتريش با مسائل ويژهاي روبرو هستند كه در كلان شهر تورنتو خبري از آن نيست. در عين حال مسائل فراواني وجود دارد كه تمامي اروپا با آن روبرو است.
نخستين مسئله مربوط به غرب اين است كه تحولات مربوط به اسلام و مسلمانان در هيچ كجاي جهان از چنين گستردگي و سرعتي برخوردار نیستند. اين تحول شگفت در نحوه پيروي از اسلام در غرب مشاهده ميشود. در تمام مناطق آمريكاي شمالي و بسياري از قسمتهاي اروپا ساختمانهاي بازسازي شده مدارس و كليساهايي مشاهده ميشود كه به مساجد و مراكز اسلامي تبديل شدهاند. اكثر سازمانهاي منطقهاي اسلامي انجمن اسلامي تشكيل دادهاند. ميليونها مسلمان براي حل مشكلات خويش با مشكل روبرو هستند و اجتهاد بايد تكليف آنها را مشخص كند.
البته برخي از مسائل اساسي مرتفع شده است. مثلاً تكليف مسلماني كه در شمال مدار 48 درجه زندگي ميكند، چيست؟ چگونه ميتوان در جايي كه خورشيد هرگز غروب نميكند، روزه گرفت؟ چگونه ميتوان در منطقهاي كه فجر و غروب حقيقي وجود ندارد، نماز صبح و عصر به جاي آورد؟ همه اينها از جمله مسائلي است كه براي پاسخ به آنها توافق حاصل شده است.
اما مسلمانان غرب با مسائل ديگري نيز روبرو هستند كه هنوز پاسخ صريحي به آنها داده نشده است. علاوه بر اين مسلمانان غرب در تلاشند چهره واقعي اسلام را كه در طي قرنها بر اثر بدفهمي و تحريفهاي عامدانه دچار تيرگي شده است، مجددا جلا دهند. همچنين اين مسلمانان بايد مسير واحدي را فراروي نسل آينده خويش قرار دهند. تلاشهايي نيز براي تاسيس مدارس اسلامي وجود دارد، ترجمههاي جديد از آثار كلاسيك تمدن اسلامي در حال انجام است، همچنين تفسيرهاي جديدي در حال نگارش هستند.
چالشهاي گريبانگير مسلمانان در عصر جديد همانند دوره اول گسترش سريع اسلام و انتشار آن در نقاط مختلف جهان نيازمند اجتهاد هستند. در آن زمان ميليونها انسان فوج فوج به اسلام ميگرويدند، چنانكه قرآن پيشگويي كرده بود: «اذا جاء نصرا... والفتح ورأيت الناس يدخلون في دين ا... افواجا فسبح بحمد ربك واستغفره انه كان توابا» (سوره نصر).
محققان، انديشمندان، دانشمندان و متفكران مذهبي در مقابل اين چالش قد علم كرده و تنها پس از گذشت نيم قرن از تشكيل اولين حكومت اسلامي (در مدينه)، به اولين دوره طلايي خود دست يافت. مسائل مستحدثه بر مبناي الگوها و آياتي كه از پيامبر اسلام بر جاي مانده بود، مرتفع گرديد.
يكي از روشهايي كه در آن زمان به كار گرفته شد، تحول و گسترش سريع زبان عربي بود. استفاده عربها از نگارش كه موجب سهولت فراگيري آن براي ميليونها عرب ـ كه به دين اسلام گرويده بودند ـ گرديد. مدارس متعددي تأسيس شد كه نظام حقوقي اسلام در آنها تثبيت شد، اوقات نماز محاسبه شد، تقويمهاي جديد قمري و شمسي براي تعيين آغاز و پايان هر ماه (به ويژه رمضان) تنظيم گرديد و انبوهي از مسائل مستحدثه ديگر كه فقها و محققان به سرعت به آنها رسيدگي كردند.
اوضاع كنوني غرب از چند جهت با اوضاع حجاز در آغاز پيدايش اسلام مشابه است، گرچه شرايط كنوني از ويژگيهاي منحصر به فردي برخوردار است كه در هيچيك از بخشهاي ديگر تاريخ اسلام با آن مواجه نميشويم. اكنون حداكثر استفاده از فناوريهاي جديد به عمل آمده تا عرصه جديدي در اختيار مسلمانان قرار گيرد.
به خدمت گرفتن شبكههاي رايانهاي، پيشرفت بيسابقهاي در تاريخ دين و پيروان آن محسوب ميشود. مسلمانان جوان در دانشگاههاي سراسر آمريكاي شمالي شبكههاي رايانهاي متعددي به وجود آورده‌اند كه از طريق آنها ميتوان جهت دقيق قبله و اوقات شرعي را در هر كجاي اين سرزمين پهناور پيدا كرد. متن عربي كامل قرآن در نسخههاي مختلف و همراه با رسمالخط متعدد در دسترس است، تقريبا تمام ترجمههاي معتبر نيز قابل استفاده هستند.
هزار سال پيش "امام بخاري" براي جمعآوري فرمايشات پيامبر اكرم سراسر دنياي اسلام را پيمود. امروزه صدها مسلمانِ جوان، استعداهاي خويش را به كار گرفتهاند تا تمامي اين اطلاعات را در شبكههاي رايانهاي ثبت نمايند. اكنون تمام مجموعههاي حديثي به صورت الكترونيكي در دسترس هستند. اين فعاليتهاي رايانهاي عرصه‌هاي جديدي را فراروي مسلمانان قرار داده است.
ماه مه گذشته، يك "كنفرانس اسلامي اينترنتي" در سانتاكلاراي كاليفرنيا (SantaClara,California) برگزار گرديد كه زمينههاي جديدي را به ارمغان آورد. يكي از مهمترين مسائل مورد بحث در اين كنفرانس موضوع صحت اطلاعات بود. از آنجا كه هر كس بخواهد ميتواند با در اختيار گرفتن يك دستگاه پيشرفته و دسترسي به اينترنت شبكهاي به نام اسلام راهاندازي نمايد، خطر تحريف دور از انتظار نیست و حتي چند مورد حديث و آيه جعلي نيز مشاهده شده است. اين مسئله يك مشكل جدي محسوب ميشود و مسلمانان در تلاش هستند با طراحي سيستمي، صحت و اعتبار دادهها را (به خصوص در زمينه ترجمه قرآن و احاديث) مشخص نمايند.
البته اين معضل در مقابل تواني كه اينترنت فراهم ميآورد، در درجه دوم اهميت قرار دارد. علاوه بر اين اسلام و مسلمانان شاهد يك رشد واقعي پس از پنج قرن ركود هستند. در سراسر جهان مشكلات به شيوههاي جديد، يكي پس از ديگري از ميان برداشته ميشوند. قريب يكصد ميليون صفحه رايانهاي از سوی ميليونها نفر در تمامي دنيا خلق شده است. اينترنت به جايگاهي براي اتحاد محققان مسلمان تبديل شده و چنين فرصتي در طول تاريخ اسلام هرگز به وجود نيامده است.
علاوه بر اين ابزار جديد به سياستهاي، بُعد بينالمللي بخشيده است. در واقع منازعات سياسي در عرصهي رايانهاي، به اندازه ميدان جنگ "برد و باخت پذير" است.