راحتی استفاده از اینترنت، گشت و گذار نامحدود و بی‌هدف و بدون حد و مرز در اینترنت و وب‌گردی در سایتهای مختلف اعتیادآور است و کاربران را در معرض خطرات بسیار زیادی قرار می‌دهد.
به گزارش گرداب و به نقل از تسنیم، راحتی استفاده از اینترنت، گشت و گذار نامحدود و بی‌هدف و بدون حد و مرز در اینترنت و وب‌گردی در سایتهای مختلف اعتیادآور است و کاربران را در معرض خطرات بسیار زیادی قرار می‌دهد و ضربه‌های مهلکی بر فعالیتهای شخصی و کاری افراد وارد می‌آورد.
اما همین اینترنت پدیده نوین ارتباطی است که به نظر می‌رسد تعاملات بشری را دگرگون کرده است. با وجود پیشرفت روزافزون شبکه‌های اجتماعی و اینترنت و فواید این تکنولوژی برتر قرن، اعتیاد به اینترنت و فناوری اطلاعات بیش از اعتیاد سنتی گریبانگیر توده مردم شده است.
البته شکی نیست که اینترنت پیشتاز انقلاب صنعتی جدید است، ولی یک تکنولوژی جدید همانند یک رابطه جدید است که در ابتدا جذاب و سرگرم‌کننده است اما نهایتا نیازمند صرف انرژی و زمان فراوان برای حفظ آن هستیم و اینکه این‌قدر مردم در زمان استفاده از اینترنت و کامپیوتر اسراف می‌کنند واقعا جای نگرانی دارد و با اظهار تاسف فراوان باید گفت چند سالی است که استفاده از فضای مجازی و اینترنت به شکل افراطی در بین جوانان و نوجوانان رونق بسیاری پیدا کرده است و ما با افراد زیادی روبه‌رو می‌شویم که ساعت‌های متمادی از وقت و عمر خود را صرف نشستن در برابر رایانه و گشت‌وگذار در اینترنت کرده و به نوعی تکنولوژی جدید را جایگزین تفریح و مهمانی می‌کنند و به تعبیری دیگرخود را وابسته و معتاد به اینترنت کرده‌اند.
عدم آگاهی لازم، عدم ارائه آموزش‌های اولیه و عدم فرهنگ سازی نسبت به فناوری‌های جدید، اصلی‌ترین عواملی است که باعث اعتیاد به اینترنت می‌شود.
اعتیاد به اینترنت از چه زمانی مطرح شد؟
برای اولین بار اصطلاح اعتیاد به اینترنت توسط فردی به نام «یونگ» در سال 1996 مطرح و این موضوع مورد توجه روانشناسان و درمان‌گران قرار گرفت و از آن زمان با انجام مطالعات بیشتر روی این موضوع اعتیاد به اینترنت به عنوان نوعی اختلال روان شناختی، وابستگی رفتاری و آسیب اجتماعی مطرح و فاکتورهای راهکار آن مورد بررسی قرار گرفت.
براساس این بررسی‌ها، بسیاری از روانشناسان استفاده بیش از 19 ساعت از اینترنت در هفته و برخی دیگر تا 36 ساعت در هفته را اعتیاد می‌دانند و طبق تحقیقات انجام شده تقریبا 70 درصد افرادی که به بازیهای ویدیوئی و استفاده از اینترنت معتاد شده‌اند، کودکان و نوجوانان و جوانان هستند.
طبق آمار موجود هم، کره جنوبی رتبه اول کاربر اینترنتی را در میان کشورهای جهان دارد، در صورتی که ایران در خاورمیانه این رتبه را به خود اختصاص داده است. اما در این میان طبق بررسی‌های انجام شده از سوی کارشناسان، دختران بیش از پسران در معرض تهدید و آسیبهای حاصل از استفاده بی‌رویه اینترنت قرار می‌گیرند و این به این دلیل است که افراد سودجو با راه‌اندازی سایتهای مختلف اعم از تبلیغاتی، کاریابی یا در قالب دوستی‌ها و ازدواج‌های اینترنتی دختران جوان و ساده‌لوح را طعمه اهداف غیراخلاقی خود قرار داده و آنها را فریب می‌دهند که این امر باعث بروز مشکلات فراوان در جامعه و خانواده برای دختران فریب‌خورده می‌شود.
اشکال بروز اعتیاد به اینترنت و رایانه
46 ساله است و به تازگی به دلیل آن‌که کارش جزو مشاغل سخت و زیان‌آور بوده، بازنشسته شده است. از این بازنشستگی حس خوبی دارد. خود را علی پارسا معرفی می‌کند و با اشاره به اینکه هنوز دنبال شغل خاصی بعد از بازنشستگی نرفته، می‌گوید: «فعلا قصد دارم استراحت کنم و از وقتم برای کارهای شخصی لذت ببرم.» به او می‌گویم آیا برنامه‌ریزی خاصی دارید، خیلی سریع می‌گوید: «بله، قبل از بازنشستگی در اتاقم ساعتها پای کامپیوتر می‌نشستم و در سایتهای مختلف از جمله بورس گشت و گذاری می‌زدم یا در فیس‌بوک با دوستان چت می‌کردم، الان هم یک اینترنت پرسرعت خریداری کرده و سر خودم را با کامپیوتر و اینترنت گرم می‌کنم. فکر می‌کنم روش خوبی برای سرگرمی و پرکردن اوقات بیکاری‌ام است.»
به‌راستی هیچ به این موضوع اندیشیده‌اید که اعتیاد به رایانه در چه اشکالی در فرد بروز می‌کند و نشانه‌های اعتیاد به اینترنت چه می‌باشد؟
علی عظیم‌لو، کارشناس فضای مجازی در یکی از حوزه‌های انتظامی، با اشاره به انواع مختلف اعتیاد به رایانه می‌گوید: «اعتیاد به رایانه در شکل‌های مختلفی بروز می‌کند مانند اعتیاد به وب‌گردی، چت کردن، مراجعه به سایتهای مختلف و غیراخلاقی، دانلود کردن و استفاده از بازیهای رایانه‌ای، نگاه کردن به عکس‌های افراد ناشناس و...»
وی در ادامه اضافه می‌کند: «نکته قابل توجه این است افرادی که از نظر روانشناسان معتاد به اینترنت به شمار می‌آیند وقتی پای صحبت با آنها می‌نشینیم و دلایل متعددی را برای رفتار بیمارگونه‌شان به میان می‌آوریم از موضع دفاع از خود وارد بحث شده و با رد این موضوع دلیل استفاده زیاد از اینترنت را تنهایی، رهایی از غمگینی، ایجاد سرگرمی و فرار از برخی مشکلات عنوان می‌کنند و به هیچ عنوان استفاده ساعت‌های متمادی از آن را خطرناک نمی‌دانند و بلکه برخی آن را برای فرار از مشکلات مفید می‌دانند.»
عظیم‌لو همچنین به نشانه‌های این نوع اعتیاد اشاره کرده و می‌گوید: «برای اینکه بتوانیم فرد معتاد به فضای مجازی را بشناسیم باید رفتارهای او را مورد بررسی قرار دهیم. به طور مثال افرادی که به اینترنت اعتیاد دارند نسبت به دیگران احساس تنش، عصبانیت و خستگی داشته و در زمانی که به اینترنت دسترسی ندارند، بیشتر عصبی و خسته و حتی در برخی مواقع این افراد دچار افسردگی، تشویش و عدم اعتماد به نفس، خشونت، علاقه به صرف زمان بیشتر در برابر رایانه، صرف‌نظر از انجام فعالیتهای اجتماعی و تفریحی می‌شوند.»
این کارشناس ارشد با اشاره به آمار معتادان به فضای مجازی در جهان اظهار می‌دارد: «بیش از 34 درصد جوانان و نوجوانان کاربر اینترنتی در دنیا به اینترنت اعتیاد دارند. این در حالی است که در شهر تهران نیز قریب به یک چهارم کاربران جزو معتادان به اینترنت به شمار می‌روند. با توجه به این که کشور ما جزو کشورهایی است که ورود اینترنت با دهه‌ها تاخیر صورت گرفته است اما رشد بی‌رویه‌ای در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر داشته که این نشان از بی‌توجهی برخی خانواده‌ها به رفتارهای غلط فرزندان، عدم فرهنگ‌سازی مناسب و به کارگیری آموزش‌های لازم و همچنین تحقیق کارشناسانه در این رابطه است.»
نقض حریم خانواده در فضای مجازی
فضای مجازی به عنوان یک مقوله نو پدید در دنیا با چالش محترم دانستن حریم خصوصی و خانواده‌ها مواجه است و این موضوعی است که در دنیا هم مورد توجه است. نکته مهم در مورد فضای مجازی این است که حریم خانواده نقض می‌شود و برخی از ارزشهای محترم دانسته شده در جوامع با ورود و توسعه فضای مجازی با مشکلاتی مواجه می‌شود و این چالش فراگیر و جهانی است.
وضعیت کشور ما در این میان چگونه است؟
مهندس مهدی صرامی، مدیرعامل مجمع
فعالان فضای مجازی انقلاب اسلامی (فرا) در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان با
اشاره به اینکه این مسئله در کشور ما به دلیل ارزشهای مبنی بر فرهنگ ایرانی
اسلامی و هویت دینی به طور خاص مطرح می‌شود، می‌گوید: «برای ما که عملا
ارزشها براساس معارف اسلامی است. اصالت ارزشها یک موضوع ثابت است و مشابه
غرب نیست که ارزشهای اخلاقی و خانوادگی بتواند تابع عرف جامعه باشد و
تغییر کند، بنابراین در مواجهه با پدیده اینترنت بر مبنای فضای مجازی، چالش
ما چالش جدی‌تری بوده و نیازمند دقت و تدبیر بالاتر است.»
صرامی در ادامه با این توضیح که فضای مجازی در شرایط فعلی جهت‌دار به سمت
تقویت نظام سلطه و استعماری پیش می‌رود و با پدیده استعمار مجازی روبه‌رو
هستیم، می‌گوید: «این پدیده در کشورهای اروپایی هم قربانی استعمار مجازی و
اینترنت آمریکایی شده است و این چالش و نگرانی در غرب هم تشدید گردیده است و
در چنین فضایی البته باید دقت کرد.» وی اضافه می‌کند: «البته ما معتقد
نیستیم ذاتا فضای مجازی به سمت نظام سلطه‌گرایش دارد، بلکه نظم حاضر در
فضای مجازی دنیا به سود استعمارگران است لذا می‌توان نظم دیگری را شکل داد
که در مسیر پیشرفت و تعالی و عدالت باشد.»
مدیرعامل مجمع فعالان فضای مجازی انقلاب اسلامی بر این باور است که در حال حاضر فضای مجازی موجود بر پایه نظر استعماری بنا شده و تهدیدات بیشتر از فرصتها به شکل عام است، بنابراین متناسب با آن باید هوشمندی بالایی داشت تا حد ممکن بتوان از تهدیدات در امان بود و از فرصتها بیشترین استفاده را کرد.
وی پیشنهاد می‌کند خانواده‌ها، والدین و حتی کودکان و نوجوانان و بخصوص جوانان باید این توانمندی را پیدا کنند که بتوانند خود را از آسیبهای این فضا در امان نگه دارند و لازمه آن فرهنگ‌سازی است. هر یک از مردم باید هوشیار باشند و بدانند در فضای مجازی با تامل و ظرافت بیشتر با این پدیده‌ها روبه‌رو شوند و از آن استفاده کنند و دولت باید فضای سالم و امنی برای این موضوع فراهم کند. از وظایف حاکمیت است که اگر این خدمات از خارج از کشور وارد می‌شود مثل اینترنت آمریکایی، به شکل سالم و با کمترین مضرات در داخل کشور آورده شود و این طور نباشد که مثلا وزارت ارتباطات و فناوری بگوید وظیفه من فقط ورود این اطلاعات است.
صرامی تاکید می‌کند: «کسی که متولی این گونه ارتباطات است این وظیفه بر
عهده اوست که سامانه پالایش دقیق و هوشمندی را به کار ببندد تا محتوای
ناسالم از طریق اینترنت در کشور گسترش پیدا نکند.»
استفاده بیش از حد نیاز اعتیادآور است
هرگاه یک نوجوان و جوان مراجعه بیش از حد و نیاز به مقوله اینترنت داشته باشد می‌گوییم فرد اعتیاد اینترنتی پیدا کرده است والبته این تعریف در مورد مسائل دیگر هم صدق می‌کند. هر چیز که خارج از نیاز باشد و استفاده بیش از اندازه از آن شود اعتیادآور محسوب می‌گردد مثلا شاید کسی نیاز داشته باشد که برای کسب اطلاعات خاصی 5 ساعت به اینترنت مراجعه کند این اعتیاد نیست ولی اگر این زمان بی‌هدف باشد قطعا اعتیاد در پی خواهد داشت.
دکتر صمدشاه محمدپور، مشاور خانواده و مسئول مرکز مطالعات خانواده وابسته به وزارت علوم در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان خاطرنشان می‌کند: آسیبهای اینترنتی حول سه محور جنسیت، سن و سال و نیاز مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر مراجعه به اینترنت براساس این سه عامل نباشد محل اشکال است و شخص دچار تبعات منفی می‌شود.»
وی با ذکر مثالی برای تبیین بیشتر این سه محور می‌گوید: «اگر یک نوجوان پسر 12 ساله را درنظر بگیرید او دو عامل اول و دوم را داراست ولی وقتی پای نیاز او به اینترنت به میان می‌آید جای تأمل دارد چون وقتی ضرورت و نیازی برای ورود یک نوجوان به اینترنت نباشد قطعاً سراغ مطالبی می‌رود که با سن و جنسیت او همخوانی ندارد و این مخرب است.»
دکتر شاه‌محمدپور با این تعبیر که صحنه اینترنت، صحنه اطلاعات بین‌المللی است خیلی موافق نیست و در توضیح این اظهار عقیده خود می‌گوید: «این صحنه اطلاعات بین‌المللی دو پایه دارد که نباید آن را نادیده گرفت.»
پایه‌های تجاری وغریزی این دو پایه به اعتقاد او تجاری و غریزی است
دکتر شاه‌محمدپور در ادامه توضیحات خود درمورد عوامل فوق‌الذکر می‌گوید: «عواملی که در بحث اینترنت است پایه غریزی دارد، لذا باتوجه به این موضوع سراغ نوجوانی می‌رویم که در فضای اینترنت وارد می‌شود و قطعاً آنچه او می‌بیند، والدین او نمی‌بینند و همین بحث تجاری و غریزی بودن عاملی شد که به فکر افتادیم تا اینترنت ملی ایجاد کنیم. ولی متأسفانه عوامل غریزی بودن و تجاری بودن در اینترنت ملی کمرنگ شد مثلاً در سایتهای تبیان و... جنبه تجاری نمی‌بینید یا این سایت طوری طراحی نشده که جنبه غریزی داشته باشد و فرد با اختیار خودش پای این سایت نشسته باشد.»
این مشاور خانواده مراجعه نوجوانان به این فضا را مخرب می‌داند و اعتقاد
دارد: «وقتی فرد به اینترنت معتاد شد با انباشت اطلاعات مواجه می‌شود که
هیچ منطق و سنخیتی با سن، جنس طرف و کاربر ندارد. وقتی یک فرد 35ساله وارد
اینترنت می‌شود این اطلاعات سنخیتی با «نیاز» او ندارد، و این عدم نیاز مدل
خرید کردن و سبک زندگی او را تغییر می‌دهد و برعکس در این فضا ارزشها برای
او کمرنگ می‌شود.»
از این مسئول مرکز مطالعات خانواده می‌پرسم مشکل از کجا ناشی می‌شود و خلأ
کار در کجا وجود دارد، پاسخ جالبی می‌دهد و می‌گوید: «ما معمولاً اجازه
می‌دهیم اتفاقی بیفتد و سپس دنبال راه حل می‌گردیم و بعد محاسبه می‌کنیم که
چه بلایی سرمان آمده است و بعد از عمق فاجعه دنبال درمان و راهکار
می‌گردیم.»
وی می‌گوید: «از وقتی که اینترنت (8سال قبل) راه‌اندازی شد زمان زیادی می‌گذرد و ما هنوز چیزی به نام اینترنت ملی نداریم که نوجوان و جوان ما با خیالی راحت بتواند پای آن بنشیند. باید اعتراف کنیم که از فرصت‌های موجود در فضای مجازی استفاده نمی‌کنیم.»
از وی درمورد راهکارها می‌پرسم، می‌گوید: «الان باید دنبال این موضوع باشیم که چطور کمتر خسارت بخوریم. اگر اینترنت ملی در سطح کشور راه‌اندازی شود، قطعاً خیلی از مواردی که در این چند سال با آنها مواجه بودیم، حل خواهد شد.
فرهنگ‌سازی در استفاده صحیح از فضای مجازی هم یکی دیگر از راهکارهایی است که خانواده‌ها و والدین می‌توانند به فرزندان خود آموزش دهند. شاید خسارت‌های اولیه یک کاربر نوجوان و جوان از فضای مجازی اتلاف وقت باشد ولی به مرور زمان این خسارتها عمیق‌تر می‌شود و آسیبهای متعددی به فرد، خانواده و اجتماع وارد می‌آورد.»
دکتر شاه‌محمدپور می‌گوید: «آنچه برای ما نگران‌کننده است این است که مشاوران حتی از خطرات بلوغ زودرس و تغییر سبک زندگی با ورود به کاربران به فضای مجازی نمی‌گویند، متأسفانه الان اولویت اخلاق و تربیت خانوادگی بین برخی خانواده‌ها عوض شده است و راه‌حل همه این مشکلات فقط با فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی از سوی مشاوران و معلمان و دلسوزان فرهنگی میسر خواهد شد.»