گسترش شدید فضای مجازی باعث ظهور مجموعه گسترده‌ای از مباحث مرتبط با آن شده است که طیف وسیعی از حوزه‌های سخت افزاری، گردش مالی بالا، رقابت برای نرم افزارهای بهتر و تغییرات بر سبک زندگی را شامل می‌شود.
گسترش افقی و عمودی اینترنت در عصر کنونی باعث ظهور دوره‌ای جدید در تاریخ بشر شده است. سبک زندگی انسان غرق در شبکه‌های مجازی با نسل پیش از خود تفاوت‌های اساسی دارد. تأمین کنندگان خوراک فکری در شبکه‌های اجتماعی می‌توانند بر آینده جوامع مسلط شوند.
به همین دلیل مدتها است که در ایران نیز بحثهای زیادی درباره بایسته‌های مواجهه با فضای مجازی طرح شده است که به سرانجام نرسیده و به همین دلیل تأکیدات مکرر رهبر معظم انقلاب را به‌دنبال داشته است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی شنبه 14 شهریور 1394 در حکمی اعضای جدید شورای عالی فضای مجازی را برای یک دوره چهارساله منصوب کردند. ایشان با تأکید بر اهمیت شورای عالی فضای مجازی، ده محور مهم وظایف و مأموریت‌های آن شورا را ابلاغ کردند. با نگاهی به محورهای مطرح‌شده، می‌توان با بخشی از دغدغه‌های معظم‌له در حوزه فضای مجازی آشنا شد، به‌ویژه اینکه روی برخی از این محورها بارها در احکام و سیاست‌های ابلاغی از سوی ایشان تأکید شده است.
انحلال نهادهای موازی با «شورای عالی فضای مجازی»
اولین محور مورد تأکید مقام معظم رهبری انحلال شوراهای عالی مصوب گذشته است که به‌موازات شورای عالی فضای مجازی شده‌اند. شورای عالی فناوری اطلاعات، شورای عالی اطلاع‌رسانی، شورای عالی افتا و شورای عالی انفورماتیک ازجمله مجموعه‌هایی هستند که طی چند سال اخیر وظایفی همسو و همگام با شورای عالی فضای مجازی داشته‌اند. علی‌رغم اینکه می‌بایست با دستور رهبر معظم انقلاب، شورای عالی فضای مجازی نقطه کانونی و متمرکز تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در فضای مجازی کشور باشد ولی از سال 90 شورای عالی فناوری اطلاعات و شورای عالی فضای مجازی کنار هم کار می‌کنند و بر اثر تداخل مسئولیت‌های این دو شورا، شورای عالی فضای مجازی تا حدودی کارایی اصلی خود را از دست داده است.
سه‌شنبه 22 اردیبهشت‌ماه سال جاری نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی طرح ادغام شورای عالی فناوری اطلاعات در شورای عالی فضای مجازی با کلیات این طرح موافقت کردند؛ سپس به‌دلیل برخی ابهامات در جزئیات طرح مذکور، علی لاریجانی رئیس مجلس پیشنهاد دوشوری بودن این طرح را مطرح کرد که نمایندگان با این پیشنهاد موافقت کردند؛ ازاین‌رو طرح مذکور برای بررسی و اصلاح به کمیسیون صنایع و معادن ارجاع شد تا پس از رفع ابهامات بار دیگر به صحن علنی مجلس ارسال شود. در حالی که این موضوع مخالفین و موافقینی در مجلس و نهادهای مرتبط داشت ولی محور اول مطرح‌شده در این حکم، با صراحت اشاره به حذف شوراهای عالی موازی ازجمله شورای عالی فناوری اطلاعات کرده‌اند.
ایران، قدرتی جهانی، مقایسه دیدگاه ایران و غرب
محور دیگری که مقام معظم رهبری بر آن تأکید دارند این است که جمهوری اسلامی ایران می‌بایست به قدرت سایبری در طراز قدرت‌های تأثیرگذار جهانی تبدیل شود و از ابتکار عمل و قدرت تعامل با دیگر کشورها در جهت شکل‌دهی به قواعد و قوانین مرتبط با فضای مجازی در عرصه جهانی با رویکرد اخلاق‌مدار و عادلانه برخوردار شود.
توان سایبری جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر پیشرفت قابل‌توجهی کرده است، به‌طوری که برخی از کارشناسان اندیشکده «شورای آتلانتیک» تأکید کردند توان سایبری ایران بعد از حملات «استاکس نت» به تأسیسات هسته‌ای نطنز بسیار افزایش یافته و ایران به‌عنوان یک کشور قدرتمند سایبری از این قابلیت‌ها برای نفوذ اطلاعاتی و تأمین اهداف سیاسی خود در خاورمیانه بهره می‌گیرد. شورای آتلانتیک می‌نویسد: «استاکس نت به‌نوعی عامل بیداری سایبری ایران بود و تهران به این نتیجه رسید که ایجاد توانمندی‌های ملی سایبری باید گام بعدی باشد».
باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا نیز در مصاحبه‌ای با یک پایگاه تخصصی فعال در زمینه مسائل فناوری و امنیت سایبری با اذعان به توانمندی‌های سایبری روسیه، چین و ایران گفت: «واشنگتن برای مقابله با حملات سایبری این کشورها با آنها دائماً گفت‌وگو می‌کند».
وبگاه خبری روزنامه «رأی الیوم» چاپ لندن در مقاله‌ای به‌قلم «زهیر اندرواس» اعلام کرد که رژیم صهیونیستی به قدرت سایبری ایران پی برده و در تلاش است با برنامه‌های مختلف با آن مقابله کند.
از سوی دیگر «الکس فیشمن» تحلیلگر روزنامه «یدیعوت آحارونوت» در این زمینه اعلام کرد: «تجربه ثابت کرده که ایرانی‌ها قدرت انجام حملات الکترونیکی بسیار مهم را دارند؛ اگر ایران اخیراً توانسته کنترل مهمترین و گران‌ترین پهپادهای آمریکایی را از طریق سایبر و تکنولوژی جدید در اختیار بگیرد، پس آیا اینکه بتواند به کارت‌های اعتباری ده‌ها هزار اسرائیلی نفوذ سایبری کند، غیرممکن است؟».
سخن گفتن از این توانمندی‌ها در حالی است که ادوارد اسنودن اسنادی را افشا کرده است که نشان می‌دهد سازمان‌های جاسوسی دنیا ازجمله NSA در قالب پروژه‌هایی مانند پریزم، اشلون، ایکس‌کی اسکور و با همکاری کشورهای موسوم به «پنج‌چشم» با جدیت به‌دنبال امپراطوری بلامنازع در فضای مجازی می‌باشند. جاسوسی از سران کشورهایی مانند فرانسه، آلمان و ژاپن که از همپیمانان ایالات متحده به شمار می‌آیند گواه این مطلب است که پروژه‌های جاسوسی به‌مراتب پیچیده‌تری برای کشورهایی مانند ایران در جریان است.
هنگامی که رهبر انقلاب از قدرت سایبری ایران صحبت می‌کنند منظور ایشان ارتقای مسئله‌ای فرهنگی و انسان‌ساز است که نباید به دشمن سپرده شود، اما هنگامی که غرب و رژیم صهیونیستی از قدرت سایبری ایران صحبت می‌کنند منظور؛ توان تخریبی سایبری ایران است. زیرا از زمانی که آندرس فوگ راسموسن دبیرکل ناتو؛ حملات سایبری را همطراز حملات نظامی نامید که می‌تواند با قدرت سخت نظامی پاسخ داده شود، تبلیغات زیادی را درباره توان تخریبی سایبری ایران آغاز کرده‌اند، حتی یکی از مدیران شرکت گوگل توان هک متخصصین ایرانی را ممتاز دانست!
تسریع در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات
شبکه ملی اطلاعات ازجمله مطالباتی است که مقام معظم رهبری در برنامه‌های پنجم و ششم توسعه نیز بر لزوم توسعه هرچه سریع‌تر آن تأکید داشته‌اند. شبکه ملی اطلاعات متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی، مراکز داده داخلی دولتی و غیردولتی و همچنین زیرساخت‌های نرم‌افزاری است که در سراسر کشور گسترده شده است. این شبکه ظرفیت لازم برای «نگهداری و تبادل امن اطلاعات داخلی در کشور به‌منظور توسعه خدمات الکترونیکی» و «دسترسی به اینترنت» از طریق بستر ارتباطی باند پهن سرتاسری برای کاربران خانگی، کسب‌وکارها و دستگاه‌های اجرایی را فراهم می‌کند.
در این میان مهمترین مزیت این شبکه امنیت فضای مجازی و تأمین امنیت اطلاعات ملی و شخصی است. با ایجاد شبکه ملی اطلاعات که مهمترین دستاورد آن، ایجاد امنیت و مصون ماندن از حملات اینترنتی عنوان شده است، به‌طور قطع با یک تحول و انقلاب بزرگ در تأمین امنیت فضای مجازی کشور، روبه‌رو خواهیم بود. شبکه ملی اطلاعات، نمونه‌های مشابهی در سطح دنیا داشته است که از آن جمله می‌توان از شبکه پهن باند استرالیا (NBN) و طرح پهنای باند ملی ایالات متحده آمریکا نام برد.
شبکه Kwangmyong در کره شمالی و internet II میان برخی مراکز پژوهشی آمریکا، از مقیاس‌های محدودتر آن به شمار می‌رود. در کره شمالی، شبکه Kwangmyong کنار شبکه اینترنت و به‌صورت مستقل از آن، با هدف محدود کردن ارتباطات خارجی کاربران و تأمین نیازهای ارتباطی داخلی راه‌اندازی شده است ولی پروژه‌های مشابه در استرالیا و آمریکا، در جهت تقویت دسترسی کاربران به منابع اطلاعاتی شبکه جهانی اینترنت با سرعت بیشتر و کیفیت بالاتر اجرا شده است.
با وجود افشاگری‌های اسنودن و سازمان‌های مختلف جاسوسی و پروژه‌های گوناگون آنها که هر از گاهی در رسانه‌های بین‌المللی منتشر می‌شود، جای خالی شبکه ملی اطلاعات بیش از پیش خودنمایی می‌کند.
سالم‌سازی فضای مجازی و مقابله با تهاجم فرهنگی
مقام معظم رهبری بارها از تعابیری مانند تهاجم فرهنگی، شبیخون فرهنگی و ناتوی فرهنگی استفاده کرده‌اند که در سال‌های گذشته در قالب شبکه‌های ماهواره‌ای، فیلم‌های هالیوودی و موسیقی‌های مختلف مصداق پیدا کرده است. حال با ظهور فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مجازی بستری فراهم شده است که دشمنان به‌راحتی هرچه‌تمام‌تر با اشراف بر این فضا ایدئولوژی‌ها و پارادایم فکری و فرهنگی موردنظر خود را به خورد جوامع هدف می‌دهند. طبق آمارها در حال حاضر حدود 45 میلیون کاربر اینترنت داریم که از این حیث رتبه سیزدهم دنیا و بالاتر از کشورهایی مانند ایتالیا، اسپانیا و کره جنوبی قرار داریم.
لذا با توجه به مخاطبین بسیار زیاد فضای مجازی در کشورمان، سالم‌سازی و حفظ امنیت همه‌جانبه فضای مجازی، ترویج هنجارها، ارزش‌ها و سبک زندگی اسلامی ایرانی در این فضا و مقابله مؤثر با تهاجم همه‌جانبه فرهنگی از دغدغه های مهم مقام معظم رهبری است.
تدوین و تصویب نظام‌های امنیتی، حقوقی، قضایی و انتظامی
مقام معظم رهبری در آخرین محور بر این نکته تأکید دارند که فضای مجازی همانند فضای واقعی نیازمند نظام‌های امنیتی، حقوقی، قضایی و انتظامی است چراکه در حال حاضر بسیاری از گزاره‌های دنیای واقعی در دنیای مجازی مابه‌ازا دارد. با توجه به توسعه روزافزون خدمات الکترونیک در فضای مجازی ازجمله دولت الکترونیک، تجارت الکترونیک، آموزش الکترونیک، بانکداری الکترونیک و افزایش کاربران این فضا و همچنین افزایش بیش از پیش جرائم مختلف در این فضا لازم است توجه ویژه‌ای به امنیت در این فضا شود. با توجه به رتبه نامطلوب ایران در رتبه بندی شاخص جهانی امنیت سایبری لازم است با عنایت به رهنمود مقام معظم رهبری، نهادهایی مانند پلیس فتا، قوه قضائیه و کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه بیش از پیش به تدوین نظام‌های جدید پرداخته و قوانین و قواعد سابق را بازنگری و خلأهای قانونی را پر کنند.
بی‌اعتنایی به پیچیدگی فضای مجازی و مسئله ندیدن آن یکی از مهمترین مسائل مؤثر بر فرهنگ و جامعه است که نتایج منفی به‌دنبال دارد. در حالی که کشورهای غربی با سرمایه گذاری سنگین روی فضای مجازی از فناوری‌های جدید به‌مثابه ابزاری برای تخریب استفاده می‌کنند؛ نباید به‌سادگی از شیوه جدید جنگ فرهنگی غافل بود.