ماده ی 21 قانون جرایم رایانه ای، قوه قضاییه را مکلف کرده است تا کارگروهی را برای تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در دادستانی کل کشور تشکیل دهد. کارگروه مذکور مکلف است بر محتواهای موجود در فضای مجازی نظارت نماید. این نظارت شامل بررسی دقیق محتواها، پالایش تارنماهای حاوی محتواهای مجرمانه (فیلتر کردن سایت های حاوی محتوای مجرمانه) و رسیدگی به شکایات مردمی در خصوص تارنماهای مجرمانه می باشد.
گروه فرهنگ و جامعه گرداب؛ در مطالب گذشته (1 و 2)، نخست به بحث در خصوص ویژگی هایی پرداختیم که جرایم سایبری را از دیگر انواع بزهکاری متمایز می نمود. در حقیقت به دلیل همین ویژگی هاست که قانونگذاران در عرصه های بین المللی و ملی به دنبال مقابله قانونی با بزهکاری رایانه ای برآمده اند. سپس مصادیق جرایم سایبری را که در قانون جرایم رایانه ای ذکر شده بود؛ مورد بررسی قرار دادیم.
ماده 21 قانون جرایم رایانه ای، قوه قضاییه را مکلف کرده است تا کارگروهی را برای تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در دادستانی کل کشور تشکیل دهد. این کارگروه با ریاست دادستان کل کشور تشکیل شده و متشکل از اعضای زیر می باشد:
دادستان کل کشور
وزیر یا نماینده وزیر اطلاعات
وزیر یا نماینده وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
وزیر یا نماینده وزیر دادگستری
وزیر یا نماینده وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات
وزیر یا نماینده وزیر علوم تحقیقات و فناوری
وزیر یا نماینده وزیر آموزش و پرورش
فرمانده نیروی انتظامی
یک نفر خبره در فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی
یک نفر از نمایندگان عضو کمیسیون قضائی و حقوقی به انتخاب این کمیسیون به تائید مجلس شورای اسلامی
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی
رئیس سازمان صدا و سیما و نماینده دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی
کارگروه مذکور مکلف است بر محتواهای موجود در فضای مجازی نظارت نماید. این نظارت شامل بررسی دقیق محتواها، پالایش تارنماهای حاوی محتواهای مجرمانه (فیلتر کردن سایت های حاوی محتوای مجرمانه) و رسیدگی به شکایات مردمی در خصوص تارنماهای مجرمانه می باشد. البته، باید توجه داشت که کارگروه مذکور مرجع رسیدگی به شکایات خصوصی از سایت ها نمی باشد. بنابراین، چناچه یکی از جرایمی که در مطالب قبل در مورد آنها به بحث پرداختیم رخ داد؛ برای پیگیری شکایت باید به دادسرای محل وقوع جرم مراجعه نمود. به عنوان مثال، چنانچه یک سایت اینترنتی اقدام به کلاهبرداری نموده و یا از طریق انتشار تصاویر خصوصی افراد موجب هتک حیثیت آنها شد؛ کارگروه مسئول به رسیدگی نبوده و در این خصوص باید به دادسرای محل وقوع جرم مراجعه کرد.
«کارگروه مصادیق مجرمانه» رفتارهایی که ارتکاب آنها در فضای مجازی جرم به شمار می
آید را با تعیین مصداق به صورت دقیق معین نماید.
در راستای انجام همین تکلیف قانونی، کارگروه مذکور فهرستی از محتواهای مجرمانه را ارائه داده است که در ادامه به آنها می پردازیم:
الف: محتوا علیه عفت و اخلاق عمومی
مقصود انتشار هرگونه محتوایی است که سلامت اخلاقی جامعه را در معرض خطر قرار می دهد. به عنوان مثال، تمامی محتواهایی که به هر
نحو مخاطبان را تحریک، ترغیب و یا دعوت به فحشا و ارتکاب اعمال منافی عفت یا
انحرافات جنسی می نمایند؛ مجرمانه بوده و مرتکب به مجازات قانونی محکوم می گردد.
بدین ترتیب، کسانی که اقدام به انتشار تصاویر، متن و یا فیلم های مبتذل و مستهجن
می کنند؛ مصداقی از این محتوای مجرمانه به حساب می آیند. باید توجه داشت که بر
اساس فصل چهارم قانون جرایم رایانه ای، آثار مبتذل شامل آثاری می گردد که «دارای
صحنه و صور قبیحه باشد». بدین ترتیب، دایره شمول لفظ «مبتذل» بسیار گسترده بوده و
تولید، انتشار، معامله و در دسترس قرار دادن هرگونه محتوایی را شامل می گردد که به
نحوی حاوی مطالب جنسی است.
همچنین، بر اساس همین قانون، محتویات مستهجن «به تصویر، صوت یا متن واقعی و غیر واقعی اطلاق می شود که بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد یا اندام تناسلی یا آمیزش یا عمل جنسی انسان است». بنابراین، باید در نظر داشت که تهیه محتوای مستهجن در قالب متن (مانند داستان، شعر و ...) نیز مصداقی از جرایم رایانه ای است. همچنین، نباید تصور نمود که صرفا انتشار تصاویر افراد واقعی مصداق جرایم رایانه ای است؛ بلکه، در صورت ساختگی بودن تصاویر نیز جرم رایانه ای اتفاق افتاده است. به عنوان مثال، ساختن تصاویر مستهجن از شخصیت های کارتونی و انیمیشنی نیز مصداقی از جرایم رایانه ای است.
علاوه بر تولید، انتشار، معامله و در دسترس قرار دادن محتواهای علیه عفت عمومی، تحریک افراد به اعمال منافی عفت نیز مصداقی از جرایم رایانه ای محسوب می شود. همچنین، مقصود از «محتوای علیه عفت و اخلاق عمومی»، صرفا انحرافات جنسی نیست. بلکه، ممکن است یک سایت اینترنتی، اقدام به تبلیغ تشریفات و تجملات نامشروع نماید. این رفتار نیز مصداقی از تعرض به اخلاق عمومی به شمار آمده و ممکن است مجرمانه تشخیص داده شود. از آن گذشته، در برخی سایت ها، برای تبلیغات، از جنس زن استفاده ابزاری به عمل می آید. چنین رفتاری نیز می تواند مصداقی از جرم رایانه ای باشد.
ب: محتوی علیه مقدسات اسلامی
این عنوان شامل تمامی محتواهایی می شود که به نحوی مقدسات، احکام و ارزش های مورد احترام دین اسلام را در معرض تعرض قرار می دهند. بدین ترتیب، نه تنها توهین به معصومین، به اصول و فروع دین، به شخصیت های دینی و تبلیغ فرقه ها یا احزاب مخالف اسلام بلکه، توهین به تمامی پیامبران الهی و اعتقادات و ارزش های تحریف نشده سایر ادیان الهی نیز در این زمینه جای می گیرند.
ج: محتوی علیه امنیت و آسایش عمومی
تولید و انتشار هرگونه محتوایی که به امنیت کشور و آسایش عمومی لطمه وارد می کند، در این حوزه قرار دارد. به عنوان مثال، رفتارهای زیر می تواند مصداقی از امور بر هم زننده امنیت و آسایش عمومی تلقی شود:
1- تشکیل هرگونه گروه یا دسته ای در فضای مجازی با هدف بر هم زدن امنیت کشور
2- تهدید به بمب گذاری یا تخریب گسترده با هدف بر هم زدن امنیت کشور
3 -اخلال در وحدت ملی از طریق ایجاد اختلاف میان قومیت ها، مذاهب، نژاد ها و ...
4- فاش نمودن اسرار محرمانه و یا قرار دادن آنها در اختیار افراد فاقد صلاحیت
5 -انشارات مذاکرات غیر علنی مجلس و مذاکرات شورای عالی امنیت ملی.
باید توجه داشت که این رفتارها تنها زمانی مصداقی از محتوای «علیه امنیت و آسایش عمومی» هستند که با قصد بر هم زدن امنیت عمومی صورت گیرند.
د: محتوی علیه مقامات و نهادهای دولتی و عمومی
هرگونه اهانت به کارمندان سازمان ها و نهادهای دولتی و حکومتی، افترا بستن و نشر اکاذیب علیه آنها مصداقی از این عنوان مجرمانه است. همچنین، جعل پایگاه اینترنتی بانک ها، سازمان ها و نهادهای عمومی و دولتی نیز در این قلمرو جای می گیرند.
ه: محتوایی که برای ارتکاب جرایم رایانه ای به کار می رود
نرم افزارهایی وجود دارند که امکان دسترسی به محتواهای غیر مجاز را فراهم می کنند. فیلتر شکن ها از این نوع نرم افزارها هستند. انتشار، توزیع، فروش، در دسترس قرار دادن این نرم افزارها، مصداقی از این عنوان مجرمانه است. همچنین، آموزش ارتکاب جرایم رایانه ای نیز در این قلمرو جای می گیرد. ایجاد مراکز قمار در فضای مجازی (نظیر آنچه در خصوص پیش بینی بازهای فوتبال یا به تعبیری بلیط های بخت آزمایی فوتبال وجود دارد)، انجام فعالیت های اقتصادی مجرمانه مانند شرکت های هرمی، فعالیت های غیر قانونی مرتبط با اوراق بهادار نیز مصداقی از این محتوای مجرمانه هستند.
و: محتوایی که تحریک، ترغیب یا دعوت به ارتکاب جرم می کند
تحریک به ارتکاب اعمال خشونت آمیز و خودکشی، هرگونه رفتاری که تبلیغ مواد مخدر و روانگردان و سیگار به شمار آید. ترویج ماهواره، تحریک به ارتکاب اختلاس، ارتشا، کلاهبرداری و انوع دیگر از جرم های مشابه چنانچه از طریق فضای مجازی صورت گیرد؛ مصداقی از این محتوای مجرمانه خواهند بود.
ز: محتوای مجرمانه مربوط به امور سمعی و بصری و مالکیت معنوی
در صورتی که مرتکب از طریق فضای مجازی افراد را تحریک به نقض حقوق مالکیت معنوی نماید؛ در ذیل این عنوان جای می گیرد. به عنوان مثال، تشویق و ترغیب مردم به کپی رایت غیر قانونی از آثار هنری مصداقی از این محتوای مجرمانه است. همچنین این عنوان شامل فعالیت هایی از قبیل انتشار و سرویس دهی بازی های رایانه ای که محتوای مجرمانه دارند و معرفی آثار سمعی و بصری غیرمجاز به جای مجاز می باشد.
ح: محتوای مجرمانه مرتبط با انتخابات مجلس شورای اسلامی
اقدام به هر رفتاری که در فضای مجازی صورت گرفته و موجب اختلال در فرایند عادی انتخابات مجلس می گردد، مصداقی از این محتوای مجرمانه است. موارد ذیل از مهم ترین مصداق های این عنوان به شمار می آیند:
1 انتشار هر گونه محتوا در فضای مجازی با هدف ترغیب مردم به کاهش مشارکت
2 انتشار خبر دروغ مبنی بر توقف انتخابات و یا تحریک به اعتراض و تحصن به نحوی که موجب اختلال در روند انتخابات گردد.
3 انتشار اخبار دروغ مبنی بر انصراف یک گروه از انتخابات
4 انتشار اخبار دروغ در خصوص صلاحیت نامزدها، شمارش آراء، نتیجه ی نهایی انتخابات
ط: محتوای مجرمانه مرتبط با انتخابات ریاست جمهوری
همچون عنوان مجرمانه پیشین، انتشار هرگونه محتوایی در فضای مجازی که موجب اختلال در فرایند عادی انتخابات ریاست جمهوری گردد؛ در شمار مصادیق این عنوان مجرمانه قرار دارد.