اینترنت ابزاری برای "جهانی شدن"/ فضای مجازی چه بر سر ارزش های جوامع آورده است؟

گروه فرهنگ و جامعه؛ بامرور تاریخچه اینترنت و فضای مجازی متوجه خواهیم شد، دنیای مجازی تغییرات و دگرگونی های زیادی را به خود دیده است. در ابتدا مصرف اینترنتی اهدافی نظامی داشت ولی به تدریج زمینه سرگرمی و تجاری پیدا کرد. در گذر زمان ماهیت مصرفی فضای مجازی تغییر کرد و این تکنولوژی نوظهور خود را در قامت یک صنعت به جهان معرفی کرد. اینترنت تبعات و تاثیرات بسیاری را برای جامعه جهانی در پی داشت تا جایی که مفهوم «انفجار اطلاعات» در اواخر قرن بیستم به واسطه آن به مفهومی پر کاربرد در علم ارتباطات و جامعه شناسی تبدیل شد؛ در قرن بیست و یکم شاهد نمود کامل این مفهوم در گسترده ترین حالت خود هستیم. امروزه با پیشرفت تکنولوژی، اینترنت بیشترین نقش را در اطلاع رسانی و تبلیغات برای عموم دارد و از آن به عنوان اصلی ترین کانال ارتباطی یاد می شود.

خانواده و تکنولوژی

خانواده اولین، مهمترین و بنیادین ترین نهاد اجتماعی است. همیشه مهمترین تغییرات بوجود آمده در ساختار های جامعه ابتدا از نهاد خانواده شروه شده است. می توان گفت تغییر در سطح روابط و تعاملات در خانواده و جامعه رابطه ای مستقیم با یکدیگر دارند.

رشد و نفوذ سریع تکنولوژی در جوامع، نهاد خانواده را نیز با سردگمی و چالش مواجه کرده است. پیشرفت در حوزه های ارتباطی، ماهواره ها و اینترنت و بوجود آمدن «دهکده جهانی» و به دنبال آن بحث جهانی سازی در دنیای امروز تمام زیرساخت های فرهنگی و ارزشی جامعه و خانواده را دچار دگرگونی کرده است. دنیای امروز که تحت تاثیر تئوری «جهانی شدن» قرار گرفته است، دچار تناقضی بزرگ در مواجه با آموزه های خانوادگی و بومی افراد جوامع اصیل است. در این بین فضای مجازی به دلیل عمق نفوذی که در جوامع دارد تاثیر بسزایی در این فرآیند ایفا می کند. در واقع آن چیزی هایی که از اخلاق خانوادگی، حیا، حریم خصوصی، آموزهای سنتی و آداب و رسوم فرهنگی در خانواده برای افراد تعریف و بازتولید می شود با دنیای بی زمان و بی مکان افراد کاملا در تناقض است. این دوراهی یکی از مباحث حوزه خطرات مواجهه با اینترنت یعنی کم رنگ شدن بسیاری از «ارزش های اجتماعی» برای افراد را به دنبال خواهد آورد.

فضای مجازی برای افراد جامعه حقیقی جذابیت دارد

برای نشان دادن جذابیت فضای مجازی و بخصوص بزرگترین دستاورد آن یعنی شبکه های اجتماعی دلایل مختلفی را ذکر کرده اند. از جمله این موارد می توان به بی هویت بودن، نامحدود بودن ارتباطات، قدرت آزادی بسیار زیاد، بی مکانی و بی زمانی و امکان داشتن نوعی از زندگی مطابق با ذهنیت کاربران اشاره کرد.

برای فهم میزان تاثیرگذاری رسانه ها و در بحث حاضر فضای مجازی، توجه به دو نکته ضروری است.

1- ماهیت رسانه

2- احساس کنترل

ماهیت رسانه: «مک لان» رسانه ها را به دو دسته «رسانه های سرد» و «رسانه های گرم» تقسیم کرده است. «رسانه های گرم» در واقع رسانه ای پر از اطلاعات است و مخاطب در آن نقش منفعلانه ای دارد. کتاب، روزنامه، رادیو، فیلم و تلوزیون نمونه هایی از رسانه های گرم هستند. بر خلاف رسانه های گرم، «رسانه های سرد» فرد را در فرآیند و مسیر یادگیری و تجربه دخیل می کنند که این امر خوشایند کاربران است؛ این نوع از رسانه ها تجربه های سرگرم کننده زیادی دارند. اینترنت با توجه به ایجاد حس انتخاب و گزینش گری در مخاطب از جمله رسانه هایی است که در این دسته بندی در زمره رسانه های سرد قرار می گیرد.

احساس کنترل: زمانی که فرد از فضای مجازی و اینترنت استفاده می کند نوع خاصی از حس کنترل را تجربه می کند تصور می کند به راحتی بر فضایی که در آن مشغول گذران وقت است احاطه دارد. در واقع برای کسانی که کنترل کمتری بر روی زندگی روزمره و تعملات خود دارند اینترنت و فضای مجازی احساس خوشنودی بیشتری را به همراه می اورد.

احساس کنترل بیشتر، برای فرزندان و افراد جوان تر که قدرت کنترل کم تری بر محیط خود دارند، این مساله را برای آنها امکان پذیر می کند تا احساس ناشی از عدم کنترل در دنیای پیرامون خود را در مکانی دیگر به دست بیاورند و چه امکانی بهتر از فضای مجازی؟

در دسترس بودن اینترنت، فرا مکان و فرازمان بودن آن، موجب شکل گیری شیوه جدیدی از تعاملات نسبت به گذشته شد. این مساله ضعف خانواده ها در کنترل این رسانه فرزندان را در پی داشته اشت. مساله که در بلند مدت باعث تغییر در رفتار فرد و به تبع آن جامعه با آنچه عرف و ارزش های سنتی خانواده ها، می شود.

تاثیرات اینترنت بر فرهنگ مردم

برای درک چگونگی فعالیت افراد جامعه ای که با ورود فضای مجازی دچار تغییر شده ، لازم است میدان دید خود را وسیع تر کنیم. برای این منظور از مفهوم «جهانی شدن» کمک خواهیم گرفت.

جهانی شدن، به معنای حرکت تمامی جوامع به سوی جهانی وحدت یافته است که در آن همه چیز در سطح بین المللی مطرح می شود. در حقیقت جهانی شدن به معنای آزادی مطلق کسب و کار، جریان یافتن سهل و آسان سرمایه و نفوذ نوع خاصی از سبک زندگی در تمامی عرصه های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است.

قدرت های غربی و صاحبان بزرگ شرکت های تجاری از جهانی شدن برای نیل به اهداف خود استفاده کرده اند تا با حاکمیت ایدئولوژی «سرمایه داری» بازار سایر جوامع را در تمامی حوزه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی پذیرای عقاید خود کنند.

در حقیقت جهانی شدن یک سیر و روند طبیعی برای حرکت جوامع به سوی تکنولوژی پیشرفته ولی به کام بعضی کشورها است. برخی جهانی سازی را مترادف با آمریکایی سازی می دانند؛ به این معنا که تمامی موقعیت های بالقوه سیاسی و اقتصادی در اختیار آمریکا قرار گیرد و در نهایت به سلطه فرهنگی آمریکا بر تمام دنیا تبدیل شود.

برای اجرای پروژه جهانی شدن همه جوامع باید خود را تابع فرهنگ معرفی شده و به ظاهر برتر کشورهای غربی تعریف کنند. در این خصوص  امکانات ارتباطی نوین از جمله فضای مجازی، توانسته تا به  تاثیرگذارترین وسائل دست غرب برای تاثیر گذاری بر فرهنگ مردم سایر کشورها تبدیل شود.

فضای مجازی با سرمایه گذاری وسیع، بزرگترین دستاورد غرب برای ایجاد یک فرهنگ جهانی غالب در دنیا است. این روزها به دلیل رشد فزاینده برنامه های ارتباطی، به خصوص شبکه های اجتماعی، سرعت انتقال مفاهیم ضدارزش به منظور کمرنگ کردن اهمیت مفاهیم بنیادین اجتماعی اصیل و تغییر در عرف و هنجار اجتماعی بیشتر شده است. از جمله این موارد می توان به کمرنگ شدن نقش همبستگی در خانواده ها، ترویج افعال و مفاهیم خارج از عرف مانند مدلینگ و به وجود آمدن نوعی از «فرهنگ برهنگی» در فضای مجازی اشاره کرد.