با ترکیب و تعامل بسیاری از مجموعه های شهری مانند سازمان ها، شرکت ها، دانشگاه ها، شهروندان و... و همچنین مجموعه ها و زیرسیستم های مستقل هوشمند در هر شهر، سیستم پیچیده ی بزرگی تشکیل می گردد که به آن شهر هوشمند گویند.
«شهر
هوشمند» اصطلاحي است که هنوز در
ادبيات عامه چندان شناخته شده نيست؛ نخستين مفهومي که به ذهن مخاطب متبادر مي
کند، شهري است که با بهره گيري از فناوري اطلاعات و زيرساخت هاي ارتباطات مديريت
مي شود. در نتيجه در چنين
شهري شاهد ارتقاي خدمات رساني به شهروندان و برقراري مديريتي کارآمد خواهیم بود.
براي داشتن زندگي شهري سالم تر و پوياتر استفاده از دانش ارتباطات و فناوري اطلاعات، امري گريزناپذير است و جامعه جهاني به سمت شهرهاي هوشمند حرکت مي کند.
شهر هوشمند در ادبیات مدیریتی و سیستمی، به عنوان یک «کلان سیستم هوشمند» شناخته شده که به صورت هوشمند مدیریت می شود. چنين شهري مکانی ممتاز برای توسعه پایدار اقتصادی، صنعتی و ... بوده که در آن به مسائلی مانند ترافیک، مصرف انرژی، آلودگی، تخریب سرزمین، بروزرسانی و بهینه‌سازی زیرساخت‌های شهری، بهبود کیفیت زندگی و مواردی دیگر از طریق یک رویکرد نوآورانه و سیستماتیک، بر اساس ارتباط و تبادل اطلاعات با هدف بهینه‌سازی فرآیندهای مدیریت شهری پرداخته می شود .در شهر هوشمند سرمایه‌گذاری بر سرمایه‌های انسانی و اجتماعی و زیرساخت‌های ارتباطی از جمله حمل و نقل و همچنین زیر ساخت های مدرن مانند ICT که باعث رشد پایدار اقتصادی و کیفیت بالای زندگی می شود، با مدیریت صحیح منابع طبیعی و از طریق مدیریت مشارکتی مردم در آن انجام مي پذیرد.
بر اساس نگرش و تفکر سیستمی، شهر هوشمند یک کلان سیستم از زیر سیستم های شهری است. به عبارت دیگر با ترکیب و تعامل بسیاری از مجموعه های شهری مانند سازمان ها، شرکت ها، دانشگاه ها، شهروندان و... و همچنین مجموعه ها و زیرسیستم های مستقل هوشمند در هر شهر، سیستم پیچیده ی بزرگی تشکیل می گردد که به آن شهر هوشمند گویند.
ارتباط
و تعاملات عملیاتی بین این تعداد زیاد از مجموعه ها و زیرسیستم های شهری، باعث می
شود که بحث مستقل بودن و همچنین استاندارد
سازی زیر مجموعه ها و زیرسیستم های یک شهر به عنوان یک اصل اساسی و مهم در ساختار
و مدیریت شهرهای هوشمند عمل نماید بطوری که نبود و یا ضعف در استقلال و استاندارد
سازی حوزه های مدیریت زیرمجموعه ها و زیرسیستم های شهری، باعث افزایش هزینه-های
مدیریت شهری و یا ضعف در مدیریت شهرها خواهد گردید. زیرا نبود این استانداردسازی
بین زیرمجموعه ها و زیرسیستم های شهر به
عنوان یک کلان سیستم، اجرای پروژه‌های تعریف شده در هر شهر جهت دستیابی به اهداف
شهری را با مشکلات و موانع جدی روبرو نموده و هزینه های دستیابی به چشم انداز
کلان سیستم شهر را افزایش می دهد.
ويژگي هاي شهر هوشمند
نوآوری، ثبات و همچنین استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای مدیریت بهینه منابع از مهم ترين عواملي هستند که در رده بندي شهرهاي هوشمند دنيا مدنظر قرار مي گيرد.
در شهرهاي هوشمند مدیران شهری، به منظور توسعه خدمات و زیرساخت های لازم سرمایه فیزیکی با سرمایه اجتماعی را پيوند مي دهند؛ تا شاهد تجمیع فن‌آوری، اطلاعات و دیدگاه فرهنگی و اجتماعی برحسب یک برنامه منسجم و بهبود خدمات شهری باشيم.
شهر هوشمند داری زیرمجموعه ها، زیرسیستم ها و مولفه های اصلی زندگی هوشمند بوده که این مولفه‌ها عبارتند از:
•مدیریت هوشمند شهری :Smart Governance
•انرژی هوشمند (Energy Smart)
•ساختمان هوشمند (Smart Building)
•حمل و نقل هوشمند ((Smart Mobility
•زیرساخت هوشمند ((Infrastructure Smart
•تکنولوژی هوشمند ((Smart Technology
•سلامت و مراقبت‌های بهداشتی هوشمند ((Smart Healthcare
•شهروند هوشمند ((Citizen Smart
بر اين اساس شهروندان شهر هوشمند دارای مهارت‌های کار با پایانه‌ها و سامانه‌های الکترونیکی و اشتغال در مشاغل فاوا هستند. در سراسر شهر اعمال مورد نظر حاکمیت بصورت به هم پیوسته درون شهری انجام مي شود که شامل خدمات و تعاملاتی می‌شود که سازمان‌های مدنی، دولتی، خصوصی و نظام جهانی را به هم متصل نموده و در صورت نیاز، با هم ادغام می‌کند .اصلی‌ترین ابزار برای نیل به هدف فوق، فاوا است.
انرژی‌های تجدیدپذیر، شبکه‌های انرژی فاوا، سیستم‌های اندازه‌گیری، کنترل و پایش آلودگی، نوسازی ساختمان‌ها و مراکز رفاهی، ساختمان‌های سبز و برنامه‌ریزی سبز شهری از چشم اندازهاي زيست محيطي شهر هوشمند است و براي حمل و نقل از سیستم‌های حمل‌ونقل ایمن، به هم پیوسته و سازگار با محیط زیست استفاده مي شود.
زيرساخت هاي هوشمندسازي شهرها
همانطور که پیش تر بیان شد، شهر هوشمند به عنوان
یک کلان سیستم از زیر سیستم های شهری ترسيم مي شود. براي هوشمند بودن يک شهر لازم
است تا همه مجموعه های شهری مانند سازمان ها، شرکت ها، دانشگاه ها، مجموعه ها و
حتی خود شهروندان هوشمند باشند؛ از مجموعه تمام اين موارد سیستم بزرگی تشکیل می
شود که به آن شهر هوشمند گویند.
براي هوشمند سازي يک شهر لازم است تا تمامي مجموعه هايي که به عنوان زيرساخت هاي شهري شناخته مي شود در مرحله نخست استانداردسازي شوند تا بتوان در مرحله بعدي براي هوشمند سازي اين اجزا اقدام کرد. از سوي ديگر يک شهر هوشمند نياز به ارتباط و تعاملات عملیاتی بین مجموعه ها و زیرسیستم های شهری اش دارد.
سبد خالي ايران از شهرهاي هوشمند جهان
شهر بینچوان (چین)، سونگدو
و بوسان (کره جنوبی)، وین (اتریش)، نیویورک (آمریکا)، توکیو (ژاپن)، سیدنی
(استرالیا)، فرانکفورت (آلمان)، لندن (انگلستان)، بارسلونا (اسپانیا)، آمستردام و میلان (ایتالیا) شناخته شده‌ترین شهرهای هوشمند دنیا هستند. همچنین سنگاپور برای غلبه بر مشکلاتی مانند تراکم شهری، حمل و نقل و مسائلی از این قبیل، «برنامه ملت هوشمند» را اجرا کرده است.
اگر بخواهيم وضعيت فعلي ايران را به لحاظ دارا بودن شهرهاي هوشمند بررسي کنيم در مي يابيم که حتي کلانشهر تهران به عنوان پايتخت و پيشرفته ترين شهر کشورمان هنوز با استاندارهاي يک شهر هوشمند فاصله زيادي دارد؛ هرچند در اين زمينه با تصويب دولت الکترونيک و شبکه ملي اطلاعات در مسير ایجاد شهر الکترونيکي که پيش نياز شهر هوشمند است، گام هایی برداشته شده است. بنابه گفته نصراله جهانگرد معاون وزیر ارتباطات، یکپارچه سازی سرویس های دولت الکترونیک و همچنین خدمات مبتنی بر اطلاعات مکان محور، پرداخت های موبایلی و خدمات نقش های شهری پستی در حال بررسی است. همچنین بسترهای مناسب برای برقراری وای فای عمومی در نقاط پرتراکم نیز در حال آماده سازی است. همچنین طبق آخرین تصمیمات اتخاذ شده در وزارت کشور، هوشمندسازی حداقل پنج شهر ارومیه، اصفهان، تبریز، مشهد و تهران هدف‌گذاری شده است. بعلاوه سازمان فناوری اطلاعات نیز اقداماتی مانند فراخوان استارت آپ با هدف شناسایی نخبگان، آغاز کرده است.
با وجود اين هنوز با استقرار کامل زیرساخت‌ها و اجرايي شدن شهر هوشمند فاصله زيادي داریم. دولت الکترونیک در سال ۹۳ در دولت به تصویب رسیده و قرار است تا پایان سال ۹۶ اجرایی شود اما هم اکنون و در شرايطي که چندان زماني تا پايان فرصت اجرايي شدن اين مصوبه باقي نمانده است هنوز جاري شدن نظام اداري در ساختار الکترونيکي به سطح مطلوب نرسيده است. غلامرضا کاتب (نماینده مردم گرمسار و آرادان در مجلس شورای اسلامی) گفته است: در برنامه چهارم توسعه احکام متعددی درباره شهر هوشمند و دولت الکترونیکی تصویب شد اما این موضوع به جایی نرسید و نشان داد دولت به تنهایی توفیقی در این حوزه کسب نمی‌کند. وی ایجاد یکپارچگی میان دستگاه‌های اجرایی خدمات رسان به مردم را یکی از ابزارهای مهم در دستیابی به شهر هوشمند دانست.
البته این نکته را هم باید در نظر داشت که اقدام به ایجاد شهرهای هوشمند پروژه‌ای تک رشته‌ای یا تک بخشی نیست تا فقط به بخش های فناوری اطلاعات محدود شود بلکه همیاری همه بخش‌های اقتصادی کشور و هم‌افزایی همه دستگاه‌های دولتی را می‌طلبد.
