به گزارش گرداب، در گذشته جوامع حالت مکانیکی داشتند و برهمین اساس سازوکارهای جامعه‌پذیری و کنترل هنجاری به‌منظور تثبیت نظم اجتماعی کافی بود و متناسب با آن، شعاع اعتماد مورد نیاز محدود بود. اما با پیچیده‌ترشدن جوامع، ناگزیر انواع اعتماد ازجمله اعتماد به دولت و اعتماد به نهادهای سیاسی در بطن نیازهای جامعه خودنمایی می‌کند. اعتماد به‌عنوان کاتالیزوری قوی برای رشد اقتصادی، بهره‌وری، توسعه، نوآوری، موفقیت در سطح سازمانی و کشوری و عوامل رشد، تعمیم داده می‌شود.
آن‌گونه که متخصصین امر می‌گویند، وقتی سخن از اعتماد عمومی به میان می‌آید یعنی عامه مردم انتظار دارند مقامات و کارکنان سازمان‌های دولتی با اقدامات خود در تعامل با عامه، به انتظارات آن‌ها پاسخ دهند. به‌عبارت‌دیگر، اعتماد عمومی یعنی انتظار عموم از دریافت مثبت پاسخ به خواسته‌هایشان از طرف متولیان امور عمومی، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که جوامع امروزی با آن مواجه‌اند.
محققین کشورمان در همین راستا و برای ارتقای اعتماد عمومی شهروندان، نقش عواملی چون «حکمرانی خوب» و «خدمات دولت الکترونیکی» مورد بررسی علمی قرار داده‌اند.
محققین در تعریف هر یک از این دو عبارت بیان می‌دارند که حکمرانی خوب، شامل بهره‌گیری از قدرت سیاسی، اعمال کنترل بر جامعه و مدیریت منابع برای توسعه اجتماعی و اقتصادی، یا مدیریت کارآمد عمومی از راه برپاکردن یا حکومت با قواعد و قواعد مشروع و قانونی در راستای پیشبرد ارزش‌های اجتماعی فرد و گروه‌ها است.
دولت الکترونیکی نیز به استفاده از فناوری اطلاعات به‌طورکلی و تجارت الکترونیکی به‌طور خاص به‌منظور دسترسی آسان و مطمئن شهروندان و سازمان‌های اطلاعات و خدمات دولتی و عرضه خدمات دولتی به شهروندان، گروه‌های تجاری و کسانی که در بخش عمومی فعالیت می‌کنند، اشاره دارد.
در تحقیق کاربردی مورد اشاره، محققان پردیس فارابی دانشگاه تهران، تعداد ۳۸۶ نفر از شهروندان ۱۸ تا ۶۵ ساله استان قم را که حداقل یک‌بار از خدمات دولت الکترونیکی استفاده کرده بودند، مورد پرسش قرار داده و سپس داده‌های به‌دست‌آمده را با روش‌های آماری و به کمک کامپیوتر، تجزیه‌وتحلیل کردند.
نتایج بررسی‌های این پژوهش نشان می‌دهد که کیفیت خدمات دولت الکترونیکی، بر حکمرانی خوب تأثیر مستقیم و مثبت دارد. یعنی هرچه خدمات الکترونیکی بهتری توسط دولت عرضه شود، شاخص‌های حکمرانی خوب بیشتر جاری و ساری خواهد شد.
درواقع، خاصیت تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات این امکان را فراهم می‌کند که دولت‌ها با شفافیت بهتری اقدام کنند، اثربخشی خدمات عرضه‌شده به شهروندان بیشتر شود و پاسخگویی دولت‌ها در قبال خدمات عرضه‌شده بیشتر شود. درنتیجه، شاخص‌های حکمرانی خوب بیشتر و بهتر نمود می‌یابد. همچنین، با بهبود خدمات دولت الکترونیکی، اعتماد عمومی ارتقا و افزایش می‌یابد.
به اعتقاد دکتر سیدمحمدباقر جعفری، استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران واقع در شهر قم و همکاران ایشان در این پژوهش: «حکمرانی خوب، الگویی برای حاکمیت ویژگی‌هایی مانند مشارکت‌جویی، شفافیت، پاسخگویی، اثربخشی و رعایت برابری در جامعه است و بستر دولت الکترونیکی نیز عاملی برای تحقق مشارکت عموم جامعه و ایجاد ویژگی‌های یادشده است. باوجود این، عاملی که میزان تمایل مردم به مشارکت در این فرایند را فراهم می‌کند، میزان اعتمادی است که ایشان نسبت به یکدیگر و نسبت به دولتمردان خود دارند و ازآنجاکه بی‌اعتمادی مردم نسبت به سازمان‌ها و نهادهای دولتی در گذر زمان به برچیده شدن بسیاری از نرم‌های حکومتی منجر شده است، این رابطه بسیار مهم و درخور توجه است».
آن‌ها می‌افزایند: «براساس نتایج پژوهش ما، پیشنهاد می‌شود دولت‌ها اطلاعاتی از خودشان را که مورد نیاز کاربران و شهروندان است، از طریق اینترنت در اختیار کاربران قرار دهند. این اطلاعات شامل اهداف دولت و چگونگی برقراری ارتباط با دولت ذیل خدمات عرضه شده است. در مرحله بعدی از طریق این سازوکارها، دولت می‌تواند از وسایل ارتباطات دوطرفه بهره‌مند شود و برای شهروندان این امکان را ایجاد کند که اطلاعات جدیدی درباره دولت به‌دست آورده و از طریق ابزارهای گوناگون با دولت ارتباط برقرار کنند. تعامل دوطرفه مردم و دولت که در نهایت به بهبود خدمت‌رسانی و بالارفتن مسئولیت‌پذیری شهروندان منجر می‌شود، راهی برای ارتقای اعتماد عمومی به دولت شمرده می‌شود و همچنین، به بهتر انجام‌دادن وظایف دولت(ذیل مؤلفه‌های الگوی حکمرانی خوب) و افزایش پاسخگویی دولت نسبت به نیازها و تقاضاهای شهروندان منجر می‌شود».
بر این اساس، با اطلاعات بیشتری که از طریق خدمات دولت الکترونیکی در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد، انتظار می‌رود شفافیت دولت و توانمندسازی شهروندان برای نظارت و کنترل بیشتر هر عملکرد دولت ارتقا یابد.
دکتر جعفری و همکارانش می‌گویند: «دولت الکترونیکی راه‌حلی برای ایجاد یک دولت باز، کارآمد، پاسخگو و شفاف برای بازگرداندن اعتماد ازدست‌رفته یا ایجاد اعتماد است. ازاین‌رو، برای کشورهای درحال‌توسعه، اجرای دولت الکترونیکی به‌منظور توسعه سیستم حاکمیت آن‌که باعث افزایش اعتماد شهروندان در دولت می‌شود، مهم است. بر این اساس، حکمرانی خوب به‌عنوان بخشی از هدف اصلی دولت برای بازگرداندن، افزایش و بالابردن اعتماد عمومی برای پیاده‌سازی سیاست‌های خود و اندازه‌گیری آن به‌طور مؤثر است. پیاده‌سازی موفق سیستم دولت الکترونیکی به دولت برای کاهش فساد، بهبود حکومت‌داری و به‌تبع آن، افزایش اعتماد عمومی نسبت به آن کمک می‌کند».
مجریان این پژوهش، درنهایت و در مقاله علمی پژوهشی برگرفته از تحقیق خود که در نشریه «مدیریت سرمایه اجتماعی» منتشر شده است، پیشنهادهای زیر را بیان داشته‌اند:
- طراحی نظام جامعی برای سامان‌دهی سازمان‌های دولتی مبتنی بر شفافیت اطلاعاتی با تکیه‌بر اصول ایجاد اعتماد عمومی؛
- طراحی پرتال سریع و شفاف ارتباطی بین شهروندان و مسئولان دولتی؛
- اطمینان‌دادن به شهروندان از امنیت فضای مجازی؛
- افزایش مشارکت اثربخش شهروندان و اعضای جامعه مدنی در فرایند تصمیم‌گیری عمومی از طریق سازوکارهای دولت الکترونیکی به‌منظور بهبود حکمرانی خوب و اعتماد ملی؛
- به‌کارگیری فناوری‌های جدید عرضة خدمات الکترونیکی، در بخش عمومی برای تسریع عرضه خدمات به شهروندان؛
- افزایش صداقت و شفافیت اطلاعاتی با به‌کارگیری سازوکارهای دولت الکترونیکی.
نشریه «مدیریت سرمایه اجتماعی» توسط دانشگاه تهران و در قالب فصل‌نامه، به‌منظور ارتقای سطح دانش علمی پژوهشگران، سهولت مبادله علمی بین آن‌ها و معرفی پیشرفت‌های عمده در زمینه‌های مختلف مدیریت سرمایه اجتماعی منتشر می‌شود.
