پرونده ویژه: سقوط غول فناوری؛ فیسبوک خاموش شد! / واکاوی قطع شدن واتساپ و اینستاگرام + فیلم

به گزارش گرداب - سردرگمی و گمانه زنی‌ها شروع شد، اما مشخص شد که مشکل جهانی است و برنامه‌های واتس‌اپ، اینستاگرام، فیسبوک که همگی زیرمجموعه ابرشرکت فیسبوک هستند، برای همه کابران دنیا از کار افتاده است، اما به طور دقیق مشخص نشده است که این قطعی برای چه تعداد از کاربران اتفاق افتاده است.

این قطعی طولانی‌ترین مدت زمان خرابی برای فیسبوک از سال ۲۰۰۸ بود، زمانی که یک اشکال سایت را به مدت یک روز آفلاین کرد و حدود ۸۰ میلیون کاربر را تحت تأثیر قرار داد. این پلتفرم در حال حاضر ۳ میلیارد کاربر دارد. در سال ۲۰۱۹، قطعی مشابهی رخ داد که حدود یک ساعت به طول انجامید. فیسبوک تغییر پیکربندی سرور را مسئول این اختلال دانست. اینستاگرام، واتس‌اپ و فیسبوک پس از نزدیک به ۶ ساعت اختلال و قطعی، بار دیگر فعالیت خود را آغاز کردند.

وب‌سایت DownDetector.com که گزارش کاربران از اختلال از سایت‌ها را بازتاب می‎دهد آمار جالبی را در این روز به ثبت رسانده. نمودار‌های DownDetector خبر از گزارش‌های کاملاً برابر در سه شبکه فیسبوک، اینستاگرام و واتس‌اپ توسط کاربران می‌داد.

دلیل این موضوع هم آن بود که این سه مجموعه در سراسر جهان با قطعی و اختلال همراه بودند و البته دلیل دیگر هم این است که هر سه برنامه به فیسبوک تعلق دارند و از زیرساخت‌های مشترکی استفاده می‌کنند، فیسبوک در اپریل سال ۲۰۱۲ شبکه اجتماعی اینستاگرام را با مبلغ ۱ میلیارد دلار خریداری کرد.

در اکتبر سال ۲۰۱۴ به خرید واتس‌اپ نزدیک شد و در نهایت با مبلغی بیش از ۲۱ میلیارد دلار، این برنامه پیام‌رسان را نیز تصاحب کرد. این اتفاق اخیر حواشی زیادی به دنبال داشت و ضرر زیادی به شرکت فیسبوک زد. این پرونده به بررسی قطعی برنامه‌های وابسته به فیسبوک می‌پردازد.

اطلاعیه‌ها
واتس‌اپ در صفحه توییتر خود نوشت: ما می‌دانیم که برخی از افراد در حال حاضر با واتس‌اپ مشکل دارند. در تلاش هستیم تا همه چیز به حالت عادی برگردد و در اسرع وقت با به روز رسانی مشکل را برطرف می‌کنیم. از صبوری شما تشکر می‌کنیم!

شرکت فیسبوک در صفحه توییتر خود نوشت: ما می‌دانیم که برخی از افراد در دسترسی به فیسبوک و برنامه‌های ما با مشکل روبه‌رو هستند، ما در تلاش هستیم تا اوضاع در اسرع وقت به حالت عادی برگردد و برای هرگونه مشکل پیش آمده (ناراحتی) عذرخواهی می‌کنیم.

فیسبوک با انتشار بیانیه‌ای ضمن عذرخواهی از کاربران خود از بازگشت دسترسی به این اپلیکیشن‌ها خبر داد، اما همزمان تصریح کرد که بازگشت به ظرفیت ۱۰۰ درصدی این محصولات فیسبوک زمان خواهد برد.

بعد از بازگشت مجدد فیسبوک مارک زاکربرگ (موسس فیسبوک) از میلیارد‌ها نفر در سراسر جهان که برای چند ساعت نتوانستند به شبکه‌های اجتماعی متعلق به شرکت او دسترسی پیدا کنند، عذرخواهی کرد و نوشت: «فیسبوک، اینستاگرام، واتس‌اپ و مسنجر اکنون دوباره آنلاین شده‌اند. برای اختلال امروز عذرخواهی می‌کنم. می‌دانم شما چقدر برای برقراری ارتباط با افرادی که به آن‌ها اهمیت می‌دهید، به سرویس‌های ما متکی هستید.».

علت اختلال در فیسبوک
این اختلال‌ها از زمان شروع (حدود ساعت ۸ شب به وقت ایران) و به مدت ۹۰ دقیقه به بیشترین حد خود رسید. تعدادی از کاربران فیسبوک هیچ دسترسی به اپ آن نداشتند و تعدادی دیگر نمی‌توانستند فید اصلی خود را ریفرش کنند. کاربران اینستاگرام هم مشکل مشابهی داشتند.

در حالیکه کاربران واتس‌اپ امکان دریافت یا ارسال پیام را برای ساعاتی نداشتند. تقریباً یک ماه پیش از این ماجرا، هر سه پلتفرم در آمریکای شمالی، اروپا و آمریکای جنوبی به مدت ۲۴ ساعت قطع شده بودند.

کارشناسان بر این باور بودند که این‌گونه اشکالات فنی می‌تواند بازه زمانی تا ۸ ساعت و یا ۲۴ ساعت را شامل شود. با توجه به گذشت زمان ۴ ساعت از قطعی اینستاگرام و واتس‌اپ، انتظار می‌رفت تا ۴ ساعت بعد و حداکثر تا ۲۴ ساعت آینده مشکل اتصال مجدد این شبکه‌ها برطرف شود.

اگر در این بازه زمانی مشکل قطع این شبکه‌ها حل نمی‌شد، وصل شدن واتس‌اپ و اینستاگرام ممکن بود چند روز به طول انجامد؛ که بعد از گذشت ۶ ساعت کاربران دوباره توانستند به این برنامه‌ها دسترسی داشته باشند هرچند برخی خدمات به درستی کار نمی‌کرد، به عنوان مثال، برخی از کاربران هنوز مشکل ارسال مطالب جدید در اینستاگرام را گزارش می‌دادند.

این اختلال بعد از افشاگری فرانسیس لاوگن-کسی که تحقیقات داخلی خصوصی را برای کنگره و مجله وال ساتریت انجام داه بود- در مصاحبه در برنامه آنلاین «۶۰ دقیقه» اتفاق افتاد.

این اسناد، که ابتدا در مجموعه‌ای از داستان‌های مجله گزارش شد، نشان داد که مدیران شرکت تأثیرات منفی اینستاگرام را در بین کاربران جوان درک کرده‌اند و الگوریتم فیسبوک باعث گسترش اطلاعات نادرست، و ... شده است؛ که باعث شد مشکلات فیسبوک دو چندان شود و اعتماد کاربران بیشتر خدشه دار شود.

نیویورک تایمز در مورد اختلال در فیسبوک، اینستاگرام و واتس‌اپ به نقل از دو منبع جداگانه در تیم امنیتی فیسبوک نوشته است احتمال این که مشکل در دسترسی به این برنامه‌ها به دلیل حمله سایبری باشد بسیار کم است و احتمالا اختلال ناشی از یک مشکل تکنیکی است نه حمله سایبری. جان گراهام کامینگ از مدیران فیسبوک گفته بود: مشکل احتمالا از سرور‌های فیسبوک است که باعث عدم دسترسی به واتس‌اپ و اینستاگرام شده است.

فیسبوک سرانجام دلیل قطعی آن‌ها را تغییرات پیکربندی روتر‌های خود اعلام کرده، بنابراین با هک یا تلاش برای دسترسی به داده‌های کاربران روبه‌رو نبوده‌ایم. فیسبوک جزئیات زیادی درباره این قطعی منتشر نکره، با این حال به نظر می‌رسد ماشین‌های فیسبوک نتوانسته‌اند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.

به گفته فیسبوک، این اختلال در ترافیک شبکه روی نحوه برقراری ارتباط میان دیتاسنتر‌ها تاثیر گذاشته و منجر به توقف فعالیت سرویس‌های این کمپانی شده است. به نظر می‌رسد یک آپدیت روتین و البته اشتباه BGP یا پروتکل دروازه‌ای مرزی (یک پروتکل مسیریابی خارجی) آغازکننده این مشکل بوده که طی آن، اطلاعات مسیریابی DNS موردنیاز فیسبوک برای دسترسی شبکه‌ها به سایت‌های این شرکت را پاک کرده بود. این سامانه معمولا به دفتر تلفن یا دفتر آدرس در اینترنت تشبیه می‌شود که به جستجوگر‌ها اجازه می‌دهد وبسایت یا مقصد اینترنتی مورد نظر آن‌ها را برایشان پیدا کند.

اختلال در DNS اوایل سال میلادی جاری مشکلی مشابه برای چند وبسایت بزرگ دیگر به وجود آورده بود. در یکی از این قطعی‌ها مشخص شد که اختلال تنها از یک کامپیوتر شخصی شروع شده بود که مالک آن از مشتریان اصلی این شبکه بود و باعث شده بود که اختلال نرم افزاری در بخش وسیعی از وبسایت‌ها تشدید شود.

ما این که چنین اختلالی بتواند ابرشرکت فناوری، چون فیسبوک را تحت تاثیر قرار دهد و همزمان اختلال برای ساعت‌ها برطرف نشود، تاکنون بسیار نادر بوده است.

در این مدت گزارش‌هایی از عدم امکان ورود پرسنل فیسبوک به ساختمان منتشر شد که دلیلش از کار افتادن کارت ورود آن‌ها به علت مشکلات فنی بود. آن‌ها نمی‌توانستند وارد اتاق‌های کنفرانس خود شوند، دریافت ایمیل از خارج شرکت با مشکل رو به رو شده بود، تلفن‌های کارخانه کار نمی‌کرد و پلتفرم داخلی Workplace نیز از دسترس کارمندان خارج شد و آن‌ها نتوانستند کار خود را انجام دهند.

برخی برای ارتباط با دیگر سیستم عامل‌ها از جمله لینکداین و زوم و ... هم دچار مشکل بودند. در نهایت، کارمندان فیسبوک برای برقراری ارتباط با یکدیگر از سرویس ایمیل اوت‌لوک مایکروسافت استفاده کردند. همچنین فیسبوک تاکید کرده است که هیچ اطلاعاتی از کاربران به خطر نیافتاده است.

پیامد‌ها

قطعی‌های فیسبوک به‌ندرت اتفاق می‌افتد، اما تأثیرات و تبعات آن بسیار زیاد است، زیرا سه تا از بزرگ‌ترین و پرمخاطب‌ترین شبکه‌های اجتماعی را پوشش می‌دهد.

در بسیاری از کشور‌ها فیسبوک و پیام‌رسان‌های وابسته به آن برای ارتباطات روزمره، خانوادگی، آموزشی، شغلی و حتی سیاسی استفاده می‌شود که قطع شدن ناگهانی آن مثل یک شوک برای همه کاربران بود که فعالیت‌های خود را چگونه ادامه دهند.

همچنین فیسبوک ورودی بسیاری از برنامه‌های دیگر مثل وب‌سایت‌های خرید، تلویزیون‌های هوشمند و سایر دستگاه‌های متصل به اینترنت و در زمان قطع شدن فیسبوک مانند یک دومینو، به صورت پیوسته و متصل به هم قطع می‌شوند.

بسیاری از کسب وکار‌ها از فروش لباس و کفش، خدمات غذایی، آموزشی و ... تحت تاثیر قرار گرفته و روند فعالیت‌هایشان مختل شده بود؛ که تاثیر به سزایی بر روی اقتصاد دارد؛ و قشر زیادی از جامعه را نگران و دلواپس کرد، زیرا هیچ دسترسی به مخاطبان و مشتریان خود نداشتند.

مارک زاکربرگ، مدیر اجرایی فیسبوک، سال ۲۰۱۹ گفته بود که چنین مشکلاتی تبعات زیادی برای این شرکت دارد. زیرا هر گونه مشکلی می‌تواند باعث شود مردم به جای محصولات فیسبوک از محصولات رقبا استفاده کنند. او در ادمه گفته بود که برای جلب اعتماد و بازگرداندن افراد به پلتفرم‌های فیسبوک، ماه‌ها طول می‌کشد.

ارزش سهام فیسبوک در طی این قطعی نزدیک به ۵ درصد کاهش داشت که باعث از دست رفتن ۱۶ میلیارد دلاری ارزشش شد. همین ریزش، کاهش ۷ میلیارد دلاری ثروت شخصی مارک زاکربرگ را در پی داشت. این قطعی همچنین ضربه‌ای تقریبا ۱۶۰ میلیارد دلاری به اقتصاد جهانی وارد کرد.

ادوارد اسنودن در واکنش به قطعی اینستاگرام و فیسبوک گفته است: فیسبوک و اینستاگرام به صورت اسرارآمیزی به حالت آفلاین در آمده است. در یک روز درخشان، جهان به مکان سالم‌تری تبدیل شده است.

ادوارد اسنودن کارمند سابق بوز آلن همیلتون و پیمانکار سابق آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا، پیشتر برای کامپیوترسازی دل و سازمان سیا نیز کار کرده بود. او به افشاگری‌هایش از عملیات‌های جاسوسی بزرگ در جهان مشهور است.

در پی تداوم اختلال بیش از شش ساعته ارائه‌ی خدمات فیسبوک (شامل فیسبوک، اینستاگرام و واتس‌اپ)، هشتگ Facebookdown با بیش از یک میلیون توییت در صدر هشتگ‌های توییتر قرار گرفت و به ترند نخست این شبکه اجتماعی تبدیل شد؛ و میم‌های زیادی درباره این اتفاق ساخته شد.

طبق برآورد شرکت استاندارد مدیا ایندکس، فیسبوک که بزرگترین فروشنده تبلیغات آنلاین پس از گوگل است، در طول این قطعی هر ساعت حدود ۴۵۴ هزار دلار درآمد تبلیغاتی آمریکا را از دست داد. با این حال در قطعی‌های گذشته شرکت‌های اینترنتی شاهد تاثیر بلندمدت اندکی روی رشد درآمدشان بوده‌اند.

این اتفاق باعث رونق رقیبان فیسبوک شد. کاربران با قطعی فیسبوک و سرویس‌هایش، شروع به استفاده از دیگر شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها کردند که نتیجه‌اش کندی و حتی قطعی موقت توییتر و تلگرام بود. همچنین رقبای فیسبوک، چون توییتر و ردیت این شرکت را مورد تمسخر قرار دادند و کاربران زیادی هم در همین زمان کم به تلگرام پیوستند که طبیعتا ابراز خوشحالی مدیران تلگرام را درپی داشت.

در کشور خودمان هم کاربران بسیار زیادی به این اتفاق واکنش نشان دادند و برخی به طنز ابراز خوشحالی کردند که این ۶ ساعت باعث شد اعضای خانواده را ببینند و برخی هم برعکس احساس ترس و تنهایی کردند؛ که نشان از پیوند عمیق این شبکه‌ها در زندگی افراد دارد.

شاید مطالب به طنز پخش شده است، ولی حکایت از داستان پنهانی دارد که هویت، زندگی، شغل و. همه وابسته به شبکه‌های اجتماعی به خصوص فیسبوک و برنامه‌های وابسته به آن شده است. به گونه‌ای که افراد وقتی صبح چشم باز می‌کنند اول به دنبال چک کردن این شبکه‌ها هستند و بعد به فکر نیاز‌های اولیه خودش مثل گرسنگی می‌افتند و در چنین حالت قطعی ناگهانی برای افراد اضطراب، استرس، سردرگمی، کلافگی، بدخلقی و ... را به همراه می‌آورد؛ که این می‌تواند روی روابط دنیای واقعی افراد اثر مخربی داشته باشد و منجر به بروز مشلات جدی شود.

جمع‌بندی

اهمیت و جایگاه مهم این شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان در جهان امروز که ۶ ساعت قطعی آن چه اتفاقاتی را در جهان رقم زد و واقعا وابستگی جهان امروز به اینترنت و مشتقات ناشی از آن بسیار فراتر از حد تصور است، فکر کنید به هر دلیلی این اتفاق یک هفته طول بکشد واقعا اتفاقات ناشی از آن بسیار غیر قابل پیش‌بینی است.

شفاف بودن اتفاقات اقتصادی ناشی از این قطعی، که به سرعت و به شکل لحظه‌ای اعلام شد که هر ساعت قطعی فیسبوک حدود ۱۶۰ میلیون دلار ضرر به اقتصاد جهانی وارد می‌کند. جابجا شدن مقدار ثروت مارک زاکربرگ که به دلیل همین کاهش او پشت سر بیل گیتس در لیست ثروتمندترین افراد جهان قرار گرفت؛ که نشان دهنده عدم اطمینان زیاد در بازار اقتصاد به علت وابستگی به تکنولوژی و فناوری است.

شاید به چند ساعت قطعی تاثیر زیادی نداشته باشد، ولی برای کسب و کار‌های نوپا و تازه تاسیس که وابسته به این شبکه‌ها هستند ضربه بزرگی هست. HUH Clothing یک برند مُد با تمرکز بر سلامت روان در ایرلند است، که از طریق فیسبوک و اینستاگرام با مشتریان خود در ارتباط است.

مارک دونلی، بنیان گذار این کسب و کار می‌گوید: "با از بین رفتن فیسبوک، ما هزاران فروش را از دست می‌دهیم. " "ممکن است برای دیگران زیاد به نظر نرسد، اما از دست دادن چهار یا پنج ساعت فروش می‌تواند تفاوت بین پرداخت قبض برق یا اجاره ماه باشد. " و این یک نمونه از کسب و کار‌هایی است که آسیب می‌بینند.

تاثیرگذاری فیسبوک و اینستاگرام بر افراد جامعه در زندگی روزمره باعث شد، جیمی فالون مجری برنامه طنز معروف آمریکایی The Tonight Show Starring Jimmy Fallon نیز با اشاره به اطلاعات غلطی که درباره واکسن کووید-۱۹ بر روی این پلت فرم پخش می‌شد گفت: «فیسبوک فقط یک روز تعطیل بود و در این مدت کوتاه همه واکسن زدند».

اتفاق مهم دیگر در کنار تمام این رویداد‌ها جوابگویی مدیران کمپانی ابرشرکت فیسبوک و عذر خواهی مارک زاکربرگ مدیر آن است. آن‌ها در چنین زمانی خود را در مقابل مخاطب نمی‌بینند و برعکس با جوابگویی و عذرخواهی خود را در کنار مخاطب قرار می‌دهند.

تقریبا می‌توان گفت برعکس اکثریت مدیران و مسئولان دولتی و خصوصی کشور ما که در زمان بحران یا مشکل به تنها کسی که پاسخگو نیستند مخاطب و جامعه است. این اتفاق به دلیل وجود رقیب و دوری از انحصار است که چنین بستری فراهم می‌شود، اگر رقیبی وجود داشته باشد که در کمترین زمان جای شمارا پر می‌کند باعث می‌شود حتی اگر فیسبوک هم باشید باید به مخاطبانت احترام بگذاری و جوابگو باشید.

از طرف دیگر، این قطعی ۶ ساعته درس‌های زیادی برای انسان معاصر دارد اگر کمی به آن دقت کنیم زاکربرگ یا امثال او می‌توانند هر وقت دلشان بخواهد جهان را با قطع و وصل اینچنینی دچار شک کنند یا به هر سویی که خودشان می‌خواهند هدایت کنند؟

در سال ۲۰۱۹ زمانی که فیسبوک اعلام کرد تصمیم به ادغام پیام رسان‌های این شرکت با همدیگر دارد برخی از اعضای کنگره آمریکا به شدت از این اقدام ابراز نگرانی کردند که می‌توان از چند منظر به این مخالفت نگاه کرد: از نگاه ضد انحصاری، نگاه امنیتی و نگرانی از تهدید امنیت سایبری و حفاظت از اطلاعات شخصی و خصوصی کاربران این اپلیکیشن‌ها یا حتی به دلیل به روز نبودن و ...
واقعا نمی‌توان گفت که جهان امروز چه اندازه راحتتر یا ترسناک‌تر از قبل است!

______________________________________________________

منابع:

https://www.walesonline.co.uk/news/uk-news/is-facebook-back-online-again-۲۱۷۶۲۷۲۴
https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/facebook-whatsapp-why-go-down-۲۱۷۶۱۲۳۵
https://www.nytimes.com/۲۰۲۱/۱۰/۰۴/technology/facebook-down.html
https://www.nytimes.com/۲۰۲۱/۱۰/۰۸/technology/facebook-whatsapp-instagram-down.html
https://www.theverge.com/۲۰۲۱/۱۰/۴/۲۲۷۰۸۹۸۹/instagram-facebook-outage-messenger-whatsapp-error
https://engineering.fb.com/۲۰۲۱/۱۰/۰۴/networking-traffic/outage/
https://www.aljazeera.com/news/۲۰۲۱/۱۰/۹/facebook-grapples-with-another-global-outage
https://www.bbc.com/news/technology-۵۸۸۰۰۷۲۶
https://www.thv۱۱.com/article/news/local/facebook-down-social-media-impact-mental-health/۹۱-۱۴۷۸۶be۰-۳۶ed-۴ded-۸۱۶a-۹۰d۷۲۷bcb۴۸۶
https://bourseon.com/xpB۶-%DA%۸۶%D۸%B۱%D۸%A۷-%D۹%۸۸%D۸%A۷%D۸%AA%D۸%B۳%D۸%A۷%D۹%BE-%D۹%۸۸-%D۸%A۷%DB%۸C%D۹%۸۶%D۸%B۳%D۸%AA%D۸%A۷%DA%AF%D۸%B۱%D۸%A۷%D۹%۸۵-%D۹%۸۲%D۸%B۷%D۸%B۹-%D۸%B۴%D۸%AF%D۸%۹F