ونزوئلا یکی از اولین کشور‌هایی بود که بانک مرکزی آن ارز‌های رمزنگاری‌شده تولید کرد و این راه یعنی تولید CBDC، راهی بود که بسیاری دیگر از بانک‌های مرکزی نیز پیش گرفتند.
به گزارش گرداب، پترو پروژه‌ای است که دولت فعلی ونزوئلا میخواست به واسطه‌ی آن وضعیت ناامن نرخ ارز خود را بهبود بخشد و اقتصاد خود را که در ۱۰ سال گذشته در حال سقوط بوده، دوباره فعال کند. بدین منظور، این پروژه به دنبال طراحی ارز رمزنگاری‌شده‌ی منحصر‌به‌فردی برای کشور بود که بتواند از اقتصاد آن محافظت کند و در‌های جدید را به روی سرمایه‌گذاری باز کند. پترو همان واحد پول ونزوئلا با استفاده از برخی از جنبه‌های فناوری بلاکچین است. می‌دانیم که در انگلیسی نفت را پترولیم می‌گویند.
این ارز دیجیتال نامش را از ارزشمندترین سرمایه‌ی ونزوئلا یعنی نفت گرفته است. در حقیقت، دولت ونزوئلا معتقد است که پترو و ارزش آن نه تنها با ثروت نفتی بسیار زیاد آن، بلکه با گستره‌ی ثروت معدنی کشور نیز پشتیبانی می‌شود.
برای انجام این کار، ارزش پترو توسط یک سبد کالا یا مواد خامی که کشور در اختیار دارد تثبیت خواهد شد. این مواد اولیه شامل روغن، طلا، آهن، الماس و گاز است. همه‌ی این‌ها از طریق یک فرمول ریاضی بدست می‌آید که قیمت دارایی رمزنگاری‌شده را در هر زمان تعیین می‌کند.
پیدایش پترو به سال ۲۰۰۹ برمی‌گردد که رئیس جمهور وقت، هوگو چاوز، بالا رفتن قیمت نفت را تا حد ممکن افزایش داد تا بحران اقتصادی را که قبلا بر ملتش تأثیرگذار بود، کاهش دهد. وی در رویدادی با کشور‌های اوپک، ایده‌ی ایجاد ارز بین‌المللی پترو را مطرح کرد. ایده‌ی وی حمایت از این ارز با ذخایر نفت برخی از کشور‌های عضو اوپک بود.
اولین بار نبود که هوگو چاوز ایده‌ی ایجاد ارز‌های جایگزین دلار برای مبادلات تجاری بین‌المللی را مطرح می‌کرد و هدف این بود که با از بین بردن برتری واحد پول امریکا، توانایی آن برای تسلیم سایر کشور‌ها کاهش پیدا کند. از این گذشته، مشکلاتی وجود داشت که نیاز به حضور پترو را تشدید می‌کرد:
· تشدید نرخ ارز که سبب می‌شد شرکت‌ها به طور فزاینده‌ای برای دستیابی به ارز و واردات مواد مورد نیاز برای فعالیت خود با سختی مواجه شوند.
· بالا بودن هزینه‌های عظیم عمومی کشوری که بیش از ۸۰ ٪ جمعیت فعال را به کار گرفته بود و کمک‌های مالی زیادی به آن‌ها ارائه می‌داد.
· الزامات ذخیره‌ی بانکی خفقان‌آور که بانک‌ها را از دادن وام یا اعطای اعتبار منصرف می‌کرد.
· صدور گسترده‌ی پول توسط بانک مرکزی ونزوئلا به نحوی که شهروندان ترجیح می‌دادند از اسکناس برای سرگرمی استفاده کنند.
· بدهی بزرگ و رو به رشد داخلی و خارجی کشور که به دلیل افزایش تورم، تولید اقتصادی پایین و عدم توانایی پرداخت سود به وجود آمد.
· کاهش قیمت نفت که باعث شد کشور منبع اصلی درآمد خود را از دست بدهد
· کاهش محصولات کشاورزی و دامی
· دستمزد پایین اکثر جمعیت
· مهاجرت گسترده‌ی داخلی و خارجی
· کاهش مداوم کیفیت خدمات عمومی و خصوصی در کشور
· اعمال تحریم‌ها از سوی ایالات متحده و اتحادیه‌ی اروپا به دلیل نقض حقوق بشر، حمایت از قاچاق مواد مخدر و تروریسم
این‌ها تعدادی از بحران‌هایی بود که ونزوئلا با آن مواجه شد. با این حال دولت ترجیح داد پترو را راه‌اندازی کند تا بتواند محاصره‌ی امریکا و تحریم‌هایش را دور بزند و وسیله‌ای برای پرداخت به حوزه‌ی بین‌الملل در اختیار داشته باشد. درواقع، ایجاد پترو برای روبه‌رو شدن با تمام شرایط اقتصادی منفی کشور آغاز شد. اهدافی که منجر به ایجاد پترو شد کاملاً پیچیده و متنوع هستند، اما مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
مولفه‌ی ایدئولوژیکی
در اواسط «جنگ با امپریالیسم»، «مبارزه با جنگ اقتصادی» و «دلار جنایتکار»، دولت ونزوئلا خواستار ایجاد پترو برای سرنگونی هژمونی دلار و تحمیل الگوی جدیدی برای مردم شد. در بین مصادیق این مبارزه، از سانسور سایت‌هایی مانند «دلار امروز» میتوان نام برد؛ وب‌سایتی که قیمت دلار موازی را با توجه به مرجع نرخ ارز در مبادلات کلمبیا نشان می‌دهد.
مصداق دیگر آن کنترل شدید ارز و ایجاد قانونی بود که معاملات ارز خارجی را با مشکل روبه‌رو می‌سازد. در این سناریو، ایجاد پترو از طریق ایجاد یک سیستم حسابداری مضاعف سعی در جلوگیری از افزایش ارزش دلار داشت. سازوکار ساده بود: پترو قرار بود به عنوان مرجع دلار استفاده و به یک تثبیت‌کننده‌ی اقتصادی تبدیل شود.
جلوگیری از جریمه‌ها
هدف دیگری که منجر به ایجاد پترو شد ایجاد مکانیزم مبادله‌ی بین‌المللی برای جلوگیری از تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه‌ی اروپا بود. به گفته‌ی اقتصاددان ولادیمیر آدریانزا، هدف از ایجاد پترو، تبدیل ونزوئلا به اقتصادی مستقل از دلار است. او می‌گوید: «قرار است ایجاد پترو باعث شود کشور کالا‌های سرمایه‌ای یا به عبارت دیگر امکان تولید ماشین آلات، فناوری و هرچه بیشتر چیز‌ها را به صورت محلی فراهم کند. درواقع پترو راهی است که تمایل به ایجاد مسیری فرعی برای جستجوی سایر موارد دارد. مسیر‌هایی که اقتصاد وابسته به دلار آمریکا است».
اطلاعات فنی پترو:
از داده‌های فنی پترو، ما فقط مواردی را میشناسیم که در روزنامه رسمی آن منتشر شده است. فراتر از آن هیچ چیز دیگری مشخص نیست. هنوز حتی نمی‌دانیم که ارز دیجیتال ونزوئلا مبتنی بر کدام بلاکچین است؛ طبق ادعای وایت پیپر یا گزارش عملکردی که ارائه شده، پترو مبتنی بر بلاکچین اتریوم است؛ اما در راهنمای سفارش خرید آن قید شده که این ارز در بستر شبکه‌ی NEM فعالیت خواهد کرد. با این حال، هر دو شبکه‌ی NEM و اتریوم دفتر کل توزیع شده دارند.
واضح است که توسعه‌ی پترو یک راز ملی است و فراتر از داده‌هایی که به صورت عمومی اعلام شده است، هیچ چیز دیگری از آن نمی‌دانیم. با توجه به این داده‌ها مشخص است که پترو مبتنی بر نرم افزار DASH سازه‌هایی مانند گره‌ها و ماینرهاست. اما همه‌ی این داده‌ها توسط دولت طبقه بندی می‌شود و هیچ‌کس در مورد آن‌ها به صورت رسمی سخنی نگفته است. قدر مسلم این است که چندین موسسه و بانک مرکزی ونزوئلا استخراح رمزنگاری‌شده از جمله پترو و بیتکوین را به عهده دارند. اما حتی درمورد این فعالیت‌ها نیز اطلاعات عمومی اندکی در دسترس است؛ علی‌رغم این که این اقدامات توسط نهاد‌های دولتی انجام می‌شود و بنابراین باید علنی اعلام شوند.
با این که پترو ابتکار خوبی به نظر می‌رسد، اما حقیقت امر این است که به مذاق بسیاری خوش نمی‌آید. در این بخش بررسی خواهیم کرد که چگونه واقعیت خشن باعث شده پترو پروژه‌ای باشد که همه ترجیح می‌دهند از آن دوری کنند. اول از همه، باید گفت که پترو مانند بیتکوین نیست.
نه کسی می‌داند چه کسی پترو را تولید کرده و نه نقشه‌ی راه برای بهبود آن شناخته شده است. ما در جامعه‌ی رمزنگاری به تحولات رمزارز‌ها عادت کرده‌ایم. به طور مثال این که گروه مشخصی از افراد برای محافظت از هویت واقعی خود، با نام مستعار یا هویت دیجیتالی به فعالیت بپردازند، امری عادی تلقی می‌شود. این افراد مسئولیت‌پذیر بوده و نقش مهمی در توسعه‌ی این ارز‌های رمزپایه دارند.
اما نکته اینجاست که در تمام این موارد، ما به کد منبع ارز رمزنگاری‌شده دسترسی داریم؛ درحالی که در پترو از هیچ یک از این موارد اطلاعاتی در دست نیست. تنها چیزی که می‌دانیم این است که پترو توسط SUNACRIP ایجاد شده و هیچ اطلاعات موثق دیگری در مورد عملکرد واقعی پترو و یا حتی هیچ اسم و مخزن نرم‌افزاری وجود ندارد.
سوال جالب دیگری که در مورد پترو پیش می‌آید، این است که آیا ما با یک ارز ثابت روبرو هستیم یا نه. برای پاسخ باید به نحوه‌ی تعیین قیمت این ارز توجه کرد. فرمول محاسبه‌ی قیمت آن به ما نشان می‌دهد که قیمت پترو نسبت به نوسانات قیمت کالا‌های حامی خود واکنش نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، قیمت نفت، طلا، الماس، گاز، آهن و کلتان مقدار واقعی پترو را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این حال، واقعیت بسیار متفاوت است. رئیس جمهور مادورو قیمت ارز رمزنگاری‌شده، روش محاسبه‌ی آن و حتی سیاست‌های مهار و صدور این ارز را به دلخواه تغییر داده است.
از این گذشته، در پایان آوریل ۲۰۲۰، یک سری از مشکلات در سیستم عامل PetroApp مشاهده شد که در نهایت بر عملکرد پترو و بعد بر همه‌ی مبادلات تأثیرگذار بود. این مشکلات در هفته‌ی اول ماه مه برطرف شد؛ اما بسیاری از کاربران پول پترو (به ویژه کسانی که مانده‌های خود را به PetroApp و Banco de Venezuela منتقل کرده بودند) گزارش دادند که موجودی آن‌ها کاملاً از بین رفته و معاملات آن‌ها در بلاکچین ظاهر نشده است.
این نکته‌ی ظریف، بسیار درخورد توجه است؛ زیرا بسیاری از افراد متضرر، صاحبان مشاغلی بودند که پترو را به عنوان نوعی وسیله‌ی پرداخت از طریق بانک ونزوئلا می‌پذیرفتند و بعد در چشم‌به‌هم‌زدنی تمام سابقه‌ی این معاملات پاک شده است و بازرگانان بدون پرداخت کالای مربوطه برای کالا‌های خود، هزینه پرداخته‌اند.
یک مشکل دیگر اینست که وجود پترو اساسا غیرقانونی است؛ زیرا قانون اساسی ونزوئلا استفاده از منابع طبیعی کشور را به عنوان تأیید گذشته، حال یا آینده‌ی صدور ارز یا واحد حساب منع کرده است. به عبارت دیگر بر خلاف عملکرد دولت نیکولاس مادورو در زمینه‌ی پترو، نمی‌توان از پترو با انتشار اوراق قرضه‌ی نفت پشتیبانی کرد؛ به این دلیل ساده که این امر در کشور غیرقانونی است.
علاوه بر تمام مشکلاتی که ذکر شد، شاید بدترین مشکل پترو به عنوان یک پروژه این واقعیت باشد که هیچ‌یک از اهداف منجر به ایجاد آن محقق نشده است. در وهله‌ی اول، مولفه‌ی ایدئولوژیکی آن به فراموشی سپرده شد. مبارزه با «دلار جنایتکار» تا آنجا توفیق یافته است که دولت خودش می‌خواهد برخی عملیات‌ها مانند پرداخت بنزین در ایستگاه‌های خدمات با دلار انجام شود. علاوه بر این، اکثر شرکت‌های دولتی به هر شکل معاملات خود را با دلار، یورو، بیتکوین، پترو و بولیوار انجام می‌دهند.
مبارزه‌ی ایدئولوژیکی دیگری با نشانگر‌های موازی قیمت DolarToday نیز به فراموشی سپرده شد. از طرف دیگر، شروع مجدد رشد اقتصادی هرگز اتفاق نیفتاد. برنامه‌های دولت (موتور‌های اقتصادی) هرگز موثر نبودند. اوضاع کشور بطور فزاینده‌ای که با پترو دنبال می‌شد به خطر افتاد. ثباتی که با پترو به دست آمد، برای مدتی محتاطانه حفظ شد؛ اما تعدیل نرخ بهره و نیاز‌های ذخیره‌ی بانکی باعث شد چیزی از آن ثبات به جا نماند. علاوه بر این، متحدان اقتصادی ونزوئلا مانند روسیه، چین و هند با صراحت از استفاده از پترو برای معاملات خود خودداری کردند و میلیون‌ها ارز که هیچ‌کس حاضر به استفاده از آن نبود، ونزوئلا را ترک کرد. به یاد داشته باشید که موفقیت بیتکوین به دلیل تأثیر شبکه‌ای است که میلیون‌ها نفر توافق می‌کنند از آن استفاده کنند.
توافق بر سر استفاده از رمزارز، مهم‌ترین عامل موفقیت آن است. یکی از اصلی‌ترین علل موفق نبودن پروژه‌ی پترو این بود که توافق جمعی بر سر استفاده از آن حاصل نشد. سرانجام، اجتناب از تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه‌ی اروپا نیز فقط در مورد ارقام دولت و نهاد‌های مختلف نمایندگی آن مانند SEBIN، CICPC و ارتش اعمال می‌شود. به همین دلیل، اکثریت شهروندان کشور توانایی خرید در سطح بین المللی را دارند و نیازی به استفاده از پترو ندارند. این تحریم‌ها تنها مسبب افت قیمت نفت و کاهش تولید و در نهایت افول اقتصادی شد. هدف اصلی از معرفی و عرضه‌ی پترو، درمان نسبی یک اقتصاد بیمار بوده است. احتمالا این ارز، به هدف مشخص‌شده نیز نخواهد رسید. یکی از دلایل این عدم توفیق، کمبود بسیاری از عناصر اصلی و تاثیرگذار ارز‌های دیجیتال در پترو است. از این عناصر میتوان به شفافیت و غیرمتمرکز بودن و همچنین عدم قیمت‌گذاری و قانون‌گذاری از سمت یک واحد مرکزی اشاره کرد که هیچ‌کدام در مورد پترو صادق نیست.
اکثر ارز‌های دیجیتال، نوسانات شدیدی دارند. یکی از دلایل این نوسانات، وابستگی قیمت آن‌ها به تعداد سکه‌های مشابه و همچنین شهرت سکه است. به بیان دیگر، عرضه و تقاضا رابطه‌ی مستقیمی با ارزش این ارز‌ها دارند. به‌عنوان مثال، دلیل نوسانات شدید بیتکوین در سال جاری نیز همین موارد بوده است. در مقابل، دولت ونزوئلا تصمیم گرفت تا قیمت ارز پترو را به قیمت هر بشکه نفت مرتبط کند (در حال حاضر هر بشکه نفت ۶۰ دلار قیمت دارد). نکته‌ی مثبت این تصمیم آن است که قیمت این ارز در مقایسه با
اکثر ارز‌های دیجیتال، ثبات بیشتری دارد. البته باید خاطر نشان کرد که دولت ونزوئلا به خاطر در اختیار داشتن منابع سرشار نفتی، توانایی تغییر قیمت نفت و در نتیجه تاثیر گذاری مستقیم بر قیمت ارز دیجیتال پترو را دارد. نکته‌ی منفی این است که سرمایه‌گذاران غیر متمرکز این ارز، هر چقدر هم که آن را خریدوفروش کنند، تاثیری روی قیمت نخواهند داشت.
به هرحال، اقدامات حکومت ونزوئلا نشان‌دهنده‌ی درک نادرست دولت از اکوسیستم بلاکچین است. مقاله‌ی معرفی یا وایت‌پیپر این ارز که در ماه فوریه‌ی سال جاری از طرف دولت منتشر شد، در مورد عملکرد آن شفافیت لازم را نداشت و عموما به توضیح زیرساخت، عوامل پشتیبان و عملکرد آن ارز پرداخته بود. در این میان، مقاله‌ی پترو به حدی پیچیده است که هیچ توضیحی در مورد این موارد نمی‌دهد. در بخشی از این مقاله آمده است: پترو یک دارایی رمزنگاری‌شده‌ی قدرتمند است که با دارایی‌های نفتی پشتیبانی و توسط دولت ونزوئلا اداره می‌شود. این ارز، به توسعه‌ی یک اقتصاد دیجیتالی شفاف و مستقل کمک می‌کند.
سرویس رسانه‌ای هکرنون در مقاله‌ای این سوال را مطرح کرده است که هر واحد پترو چگونه با نفت مبادله می‌شود. همین سوال ساده، اشکال بزرگ پترو را روشن و ماهیت ناقص آن را آشکار می‌کند. این ایرادات در همان ابتدای عرضه‌ی پترو و انتشار وایت‌پیپر آن در میان کارشناسان جهانی مشاهده شد. آن‌ها این ارز را نوعی کلاهبرداری با هدف دور زدن تحریم‌های بین‌المللی و دسترسی به بازار‌های جهانی دانستند.
همچنین، عرضه‌ی اولیه‌ی توکن (ICO) پترو نیز مانند فرآیند معرفی آن، پر از ابهام و بدون ایجاد اعتماد در میان سرمایه‌گذاران بود. مادورو تصمیم داشت تا ۳۸.۴ میلیون توکن از این ارز را بفروشد و سرمایه‌ای حدود ۶ میلیارد دلار برای نجات بولیوارِ در حال سقوط جذب کند. او به همین دلیل به خریداران اولیه وعده‌ی تخفیف ۶۰ درصدی داد. همین تصمیم، کل فرآیند عرضه‌ی سکه را مبهم و مشکل‌دار کرد. دولت اعلام کرد که در عرضه‌ی اولیه، سرمایه‌ای حدود ۳.۳ میلیارد دلار جذب کرده است؛ اما هیچ سازمان خصوصی و مستقلی این آمار را تائید نکرد. از آن زمان نیز دولت ونزوئلا مخفی‌کاری‌های زیادی را در مورد پترو انجام داده‌است.
گزارش خبرگزاری رویترز ادعا می‌کند که در روز اول فروش، در یک فرآیند فروش خصوصی، سرمایه‌ای حدود ۳۷۵ میلیون دلار جذب شده است. البته با گذشت بیش از ۶ ماه از این اتفاق، هنوز اطلاعات کاملی از خریدار این حجم از پترو منتشر نشده است. برخی کارشناسان، روسیه را خریدار احتمالی می‌دانند. البته مجله‌ی تایم نیز پس از کشف ارتباطاتی میان روسیه و ونزوئلا در تجارت، پترو را ارزی برای مخفی کردن این ارتباطات خواند.
به جز این احتمالات، در بقیه‌ی نقاط جهان نشانه‌ای از علاقه به پترو وجود ندارد. رئیس جمهور سابق آمریکا دونالد ترامپ تمامی شهروندان این کشور را از خرید پترو منع کرد. او خرید این ارز را تلاشی برای بازسازی رژیم مادورو و در نتیجه از بین رفتن بیش از پیش منابع ملی ونزوئلا دانست. به عبارتی، این ارز به هیچ روی در عرصه‌ی بین‌الملل تائید یا حمایت نشده است. در واقع اصلا به نظر نمی‌رسد پترو بتواند به عاملی قانونی برای تبادل‌های بین‌المللی تبدیل شود.
نکته‌ی جالب‌تر این است که در حال حاضر هیچ‌یک از متخصصان بلاکچین در جهان نمی‌تواند سازوکار و مدل فعالیت پترو را شناسایی کند. سوال اصلی‌تر این است که آیا پترو به‌طور کلی استفاده و تبادل می‌شود؟!
در واقع، تمام خبر‌ها و اتفاقات پیرامون پترو بی‌فایده است؛ چرا که در حال حاضر هیچ شهروند ونزوئلایی، از این ارز استفاده نمی‌کند. جورج فاریاس مدیرعامل صرافی دیجیتال Cryptobuyer در مصاحبه با وایرد می‌گوید که هیچ‌گونه خریدوفروش ارز، تغییر در قرارداد‌های هوشمند، تبدیل توکن‌ها و یا حتی کوچک‌ترین فعالیتی در بلاکچین پترو رخ نمی‌دهد. بعلاوه گفته می‌شود هیچ کس تمایلی به شروع کار با این ارز دیجیتال را نیز ندارد.
به نظر می‌رسد تلاش مادورو در استفاده از پترو برای ایجاد ثبات در اقتصاد رو به فروپاشی موفق نبوده و تورم در این کشور متوقف نشده است. البته کارشناسان راهکاری به مردم این کشور پیشنهاد داده‌اند.
کارشناسان غربی با توجه به اتفاقات تاریخی، رجوع مردم ونزوئلا به دلار آمریکایی را راهکار برون‌رفت از شرایط کنونی می‌دانند. البته بر خلاف تلاش‌های دولت ونزوئلا برای انحراف افکار جهانی، شهروندان این کشور هم‌اکنون نیز از واحد پول ملی یعنی بولیوار رو برگردانده‌اند. در حال حاضر دلار در بسیاری از کابرد‌های روزانه‌ی مردم جایگزین شده است. هرچند ونزوئلا هنوز به طور رسمی دلاری نشده است. اصلاح دلاری شدن به معنای جایگزینی ارز داخلی یک کشور با ارزی پایدارتر مانند دلار آمریکا، یورو یا حتی طلا است. بسیاری از کارشناسان خارج از ونزوئلا، این روند را تنها راه نجات اقتصاد در حال سقوط این کشور می‌دانند؛ چرا که این رویکرد تاکنون برای چند نمونه‌ی دیگر نیز راهگشا بوده است.
به طور کلی، ارز‌های دیجیتال شبیه پترو، اگر قصد داشته باشند تا حداقل در سطح ملی به اعتباری برسند، باید توسط سازمانی مرکزی مدیریت شوند که به اندازه‌ی کافی به منابع قابل اعتنا مانند دلار، یورو یا طلا دسترسی داشته باشد. در واقع ارز‌های دیجیتال تنها زمانی در بلندمدت موفق خواهند بود که به وسیله‌ی سازمانی با عنوان Currency Board مدیریت شوند. این سازمان‌ها به جای بانک‌های مرکزی، قیمت‌گذاری ارز و نرخ تبدیل آن را بر عهده می‌گیرند. به بیان دیگر، این سازمان‌ها تزریق ارز به کشور را نیز کنترل می‌کنند و آن را منوط به داشتن ذخیره‌ای از ارز‌های خارجی می‌دانند. تا زمانی که چنین سازوکاری برای ارز‌ها پیاده‌سازی نشود، آن‌ها تنها مشتی دارایی با نواسانات شدید هستند که هیچ‌گاه به ثبات نمی‌رسند.
باید گفت شاید جهان هنوز آماده‌ی ارز‌های ملی بلاکچینی نباشد. البته شاید پترو نمونه‌ی خوبی برای نشان دادن آماده بودن یا نبودن جهان نباشد. این ارز، تنها یک نمونه‌ی هشداردهنده در مورد برداشت غلط از بلاکچین است. تجربه پترو می‌تواند فرصت خوبی برای بررسی پیامد‌های ناگوار ارز‌های دیجیتال ملی باشد. با توجه به ضرورت به‌کارگیری چنین فرصتی و استفاده از مزایای بی‌شمار آن، بهتر است دولت‌ها با حسابگری دقیق به ورود به این عرصه بپردازند و ورود شتا‌ب‌زده و حساب‌نشده می‌تواند پیامد‌های ناگواری به همراه داشته باشد.
