پرونده/ رواج تیک تاک در جهان

به گزارش گرداب، در بازار ویدئو‌های کوتاه، در حالی که برنامه‌هایی مانند مارکو پولو (Marco Polo) و هوس پارتی (House Party) جایگزین‌هایی برای سردمداران بازار نظیر اسنپ‌چت، اینستاگرام و فیس‌بوک ارائه کرده‌اند، با این حال تنها اپلیکیشن تیک تاک موفق شده به سطحی از رواج عمومی برسد به نحوی که تهدیدی واقعی برای رقبا‌ی اصلی این حوزه قلمداد شده است.

این شبکه اجتماعی از طریق سیستم عامل‌های ios و اندروید قابل دسترس است. تیک تاک در آغاز با عنوان دوئین در سپتامبر ۲۰۱۶ در چین عرضه شد و در همان سال توسط بایت دانس (Byte Dance) توسعه پیدا کرد و در سال ۲۰۱۷ تیک تاک به صورت جهانی عرضه شد.

تیک‌تاک به کاربران اجازه می‌دهد که موزیک‌ویدئو‌های بسیار کوتاه ۳ تا ۶۰ ثانیه‌ای بسازند. بیشتر صفحه این اپ با ویدئوی بارگذاری شده توسط کاربر اشغال می‌شود. این شبکه اجتماعی، طیف وسیعی از گزینه‌ها را برای شخصی‌سازی و ترکیب فیلم‌ها از جمله فیلم‌های گرفته‌شده با تلفن هوشمند کاربر، عکس‌های بارگذاری‌شده از وب، شکلک‌ها و دیگر متون فوق‌العاده و جلوه‌های ویژه ارائه می‌دهد.

رشد تیک‌تاک و خواهر آن دوئین که در چین فعالیت دارد، بسیار سریع بود. در جولای ۲۰۱۹، این برنامه‌ها یک میلیارد دانلود در سراسر جهان داشتند که ۵۰۰ میلیون آن‌ها کاربر فعال بودند. یک سال بعد، آن‌ها ۲ میلیارد دانلود و حدود ۸۰۰ میلیون کاربر فعال داشتند. این شبکه اجتماعی که روی کاربران جوان تلفن همراه تمرکز کرده، از نظر تعداد دانلود، دومین اپ سال ۲۰۱۹ بود و در جولای ۲۰۲۰ به صدر جدول رسید.

موفقیت تیک تاک تا حد زیادی مرهون سیستم پیشنهاددهی نوآورانه‌ی آن است. با وجود سیستم پیشنهاددهی تیک تاک با قابلیت یادگیری ماشین، دیگر نیازی نیست که کاربران از سازندگان پیروی کنند یا به صراحت از انواع خاصی از محتوا استفاده کنند. در عوض، از آنجا که کاربران در سیل بی‌پایانی از ویدئو‌های کوتاه حرکت می‌کنند این پلتفرم خودش تصمیم می‌گیرد که به کاربران خود چه چیزی ارائه دهد.

الگوریتم پیشنهاددهی، الگوریتم طبقه‌بندی محتوا و الگوریتم پروفایل کاربر، از جمله الگوریتم‌های اصلی هستند که تیک تاک از آن از بهره می‌برد. بر اساس گزارش‌ها الگوریتم پیشنهاد دهی تیک تاک از یادگیری زمان واقعی (کسب دانش بر اساس نیازی فوری) بهره می‌برد و از ویژگی‌هایی مانند ارتباط بین محتوا و اطلاعات کاربر، رفتار و گرایش‌های کاربر یاد می‌گیرد.

همچنین تیک تاک ویدئو‌هایی را به کاربران پیشنهاددهی می‌کند که حداقل در رابطه با ۲۰۰ کاربر در معرض فرآیند غربالگری قرار گرفته‌اند و به طیف وسیعی از تولیدکنندگان محتوا فرصت وایرال شدن می‌دهد. تیک تاک با این کار باعث می‌شود داده‌های زیادی از کاربران و ویدئو‌ها در اختیارش قرار بگیرد و این داده‌ها را وارد الگوریتم‌های خودش بکند. تیک تاک با موفقیت توانسته از سیستم‌های یادگیری ماشین در جهت ارائه‌ی پلتفرمی ویدئویی بهره ببرد.

تیک تاک علیرغم رواج گسترده و پرشور در میان کاربران جهانی، مورد انتقاد و سوءظن شدیدی در مورد روش، اهداف و پیامد‌های فرهنگی- اجتماعی‌اش قرار گرفته است. این پلتفرم تاکنون متهم به استخراج و تجزیه و تحلیل بیش از حد لازم داده‌های کاربران است؛ از جمله کپی‌های غیرضروری از تلفن کاربران و جمع‌آوری اطلاعاتی که ممکن است برای شناسایی و ردیابی مکان کاربران مورد استفاده قرار بگیرد. (Misty Hong v Bytedance Inc, ۲۰۱۹). تیک تاک همچنین مورد این سوءظن واقع شده که میزبان محتوای مضر نیز هست.

در ژولای ۲۰۲۰ خبرگزاری بی‌بی‌سی گزارش داده است که گروه‌های آزادی‌خواه افراطیِ ایالات متحده حضور چشم‌گیری در این پلتفرم دارند. در عین حال برخی معتقدند که تیک تاک به صورتی غیرمنصفانه از محتویات کاربران و آثاری که حق کپی رایت دارند، اما بهره‌ی اقتصادی کافی برای سازندگان و صاحبان‌شان ندارد سوء استفاده می‌کند. البته اکثر مسائلی که که در قلب این انتقادات جاری است تنها مختص تیک تاک نیست و به صورت کلی در اقتصاد ویدئو‌های کوتاه چیز جدیدی نیست.

این انتقادات منعکس‌کننده‌ی سیاست‌های ثابت پیرامون پلتفرم‌هاست. سیاست‌هایی که در مورد امنیت داده‌ها، حریم خصوصی کاربران، تعدیل محتوا و تنظیم گفتار مناقشه برانگیزند. یوتیوب، فیس بوک، گوگل، توئیتر، اینستاگرام و سایر پلتفرم‌های آمریکایی مشابه همین انتقادات و جدل‌هایی که پیرامون تیک تاک شکل گرفته را تجربه نموده‌اند. آنچه که در مورد مناقشه‌ی تیک تاک جدید است، این است که سیاست مربوط به پلتفرم‌ها تا چه حدودی در تنش‌های ژئوپلیتیکی بین ایالات متحده امریکا و چین درگیر است.

تنش‌های ژئوپلیتیکی مرتبط با جنجال تیک تاک به شدت در مباحث مربوط به مسائل امنیت ملی منعکس شده است. در ۲۴ ژوئن ۲۰۲۰ رابرت اوبراین، مشاور امنیت ملی دولت آمریکا، در اداره بازرگانی آریزونا در مورد جاه‌طلبی‌های ایدئولوژیک و جهانی دولت چین حرف زد. اوبراین در سخنرانی خود هشدار داد که چین تهدیدی برای شهروندان آمریکایی محسوب می‌شود و صریحاً تیک تاک را مورد انتقاد قرار داد:

«تیک تاک شبکه‌ی اجتماعی متعلق به چین اکنون بیش از ۴۰ میلیون کاربر دارد ... هنگامی که حزب کمونیست چین نمی‌تواند داده‌های‌تان را بخرد، می‌دزدد ...، اما حزب کمونیست چین از این داده‌ها چه طور استفاده می‌کند؟ به همان شکلی که از داده‌های درون‌مرزی استفاده می‌کند؛ در جهت تملق، سرزنش، نفوذ، اجبار و حتی سیاه‌نمایی و در نهایت از افراد برای گفتن و انجام کار‌هایی که به نفع حزب است بهره می‌برد.» (O’Brien, ۲۰۲۰, para. ۲۲)

در حالی‌که تأثیرات دولت چین بر محتوای موجود در دوئین بر اساس شواهد اثبات شده است، چنین شواهدی در مورد تیک تاک محدود است. به عنوان مثال مطالعه‌ای تطبیقی بر روی دو اپلیکیشن ویدئوی کوتاه شرکت بایت دانس نشان داده است که دولت چین از دوئین برای ترویج میهن‌پرستی چینی استفاده کرده، اما هیچ مدرکی گواه بر چنین سوءاستفاده‌ای در تیک تاک وجود ندارد. (Chen et al. , ۲۰۲۰) زمانی که اولین بار تیک تاک در سال ۲۰۱۷ در بازار جهانی آغاز به کار کرد، دستورالعمل‌های تعدیل محتوای این پلتفرم با هدف محدود کردن پخش مطالب بحث برانگیز در این پلتفرم بود.

در برخی از موارد، این امر منجر به سانسور محتوای نامطلوب برای دولت چین، از جمله فیلم‌های مربوط به استقلال تبتی‌ها و رفتار با اویغور‌ها در سین کیانگ شد. اما رویکرد تیک تاک در مورد تعدیل محتوا تکامل یافته است و اکنون بسیاری از فعالان سیاسی در این پلتفرم حضور فعال دارند. همزمان که تیک تاک به دلیل تسهیل دسترسی به خالقان و محتوا‌های مختلف مورد تمجید قرار می‌گیرد، به خاطر سرکوب الگوریتمیِ ویدئو‌های سیاسی، مانند ویدئو‌های فعالان جنبش ضدنژادپرستی «جان سیاه‌پوستان مهم است» مورد انتقاد قرار می‌گیرد. در کل آنچه از شواهد موجود واضح به نظر می‌رسد این است که تیک تاک همچون دوئین در زمینه ارزیابی و پیشنهاددهی محتوا‌ها تحت تأثیر دولت چین قرار ندارد.

علیرغم فقدان هیچ مدرکی اوبراین در مورد پیامد‌های ایدئولوژیکی و امنیتی تیک تاک و ارتباط آن با استراتژی ژئوپلیتیکی ایالات متحده‌ی آمریکا صریح است:

«رئیس جمهور ترامپ می‌داند که صلح پایدار تنها از طریق قدرت حاصل می‌شود ... دولت ترامپ دست به افشاگری در مورد برنامه‌های حزب کمونیست چین خواهد زد، برنامه‌هایی که این حزب نه فقط برای چین و هنگ‌کنگ و تایوان، بلکه برای کل جهان دارد... با همکاری متحدان و شریکانمان در برابر تلاش‌های حزب کمونیست چین برای دستکاری افکار عمومی مردم و دولت‌های ما، آسیب به اقتصادمان و تضعیف حاکمیت‌مان مقاومت می‌کنیم» (O’Brien, ۲۰۲۰, para. ۴۷).

در ششم ژولای ۲۰۲۰، مایک پومپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده تأئید کرد که دولت ترامپ در حال بررسی ممنوعیت تیک تاک به دلایل مرتبط با امنیت ملی است. پومپئو اظهار داشت که اگر بایت دنس مجبور به ارائه‌ی اطلاعات شهروندان آمریکایی به دولت چین شود، ممکن است تیک تاک تهدیدی برای امنیت ملی باشد و تلویحا با تیک تاک باید مانند هوآوی (شرکت مخابراتی چینی) که در ایالات متحده ممنوع است، برخورد شود.

کاملا بدیهی است که این موضع دولت ترامپ بود که تیک تاک را فقط بستری برای ارتباط و سرگرمی نمیدانست، بلکه آن را ابزاری میدانست که دولت چین از آن در جهت به مخاطره انداختن امنیت استراتژیک و نفوذ ایدئولوژیکی در ایالات متحده استفاده میکند. به عبارت دیگر تیک تاک ممکن است برای قدرت گرفتن بیشتر چین در روابط ژئوپلیتیک دو کشور مورد استفاده قرار گیرد.