تیک تاک و نبرد سیاسی میان آمریکا و چین (قسمت چهارم)

پرونده / پشت پرده ممنوعیت تیک تاک در آمریکا

پرونده / پشت پرده ممنوعیت تیک تاک در آمریکا
تاریخ انتشار : ۱۵ تير ۱۴۰۱

در این میان تیک‌تاک سعی کرده از انتقاداتی که به شیوه‌های داده‌پردازی‌اش شده است برای گشودن بحثی در مورد مشکلات شفافیت و پاسخ‌گویی موجود در بازار پلتفرم‌های دیجیتال بین‌المللی به طور کلی استفاده کند.

به گزارش گرداب، تیک‌تاک پیشنهاد کرده است که به جای تمرکز محدود بر خواستگاهِ چینی تیک‌تاک، از این موقعیت برای ایجاد شفافیت و تعدیل محتوا و ایجاد قوانین سخت‌گیرانه استفاده کنیم.

مایر اظهار داشت که وی زیر ذره‌بین قرار دادنِ شرکت را بر اساس خواستگاه‌های چینی‌اش پذیرفته است و چالش ایجاد آرامش از طریق شفافیت و پاسخ‌گویی بیشتر را پذیرفته است ... «حتی بیش از این‌ها ما معتقدیم که کل صنعت پلتفرم‌های دیجیتال باید دارای استاندارد قوی باشد». اینکه این اظهارات نمایانگر تعهد واقعی تیک‌تاک باشد مشخص نیست. ممکن است تمام این حرف‌ها به سادگی صزفا یک تاکتیک تهاجمی در نبرد سیاسی حاضر باشد.

با این وجود، به نظر می‌رسد تیک‌تاک تلاش کرده است تا از سیاست‌ها و شیوه‌های داده‌پردازی‌اش برای بررسی بیشتر سیاست‌های پلتفرم‌ها و مشکلات ذاتیِ همه‌ی حاضران در بازار سود جوید.

با وجود اقدامات و لفاظی‌های تیک‌تاک، در ۳۱ جولای ۲۰۲۰، رئیس‌جمهور ترامپ تأیید کرد که واقعا قصد دارد تیک‌تاک را در ایالات متحده آمریکا ممنوع کند. چند روز بعد، مایکروسافت بیانیه‌ای منتشر نمود و توضیح دادکه وکلای شرکت مستقیما در مورد خرید تیک‌تاک با رئیس جمهور ترامپ صحبت کرده‌اند. مایکروسافت همچنین تأئید کرد که در حال مذاکره با بایت دانس بوده است و هرگونه قراردادی باید شامل بندی باشد که ذخیره‌ی اطلاعات کاربران ایالات متحده در خود ایالات متحده را تضمین نماید. رئیس جمهور ترامپ در مورد مکالمات خود با مایکروسافت اظهار دادشت که قصدش این است که هیچ مشکل امنیتی با چین وجود نداشته باشد.

بدین‌منظور باید یک شرکت آمریکایی در میان باشد و در مالکیت آمریکایی‌ها باشد. برای دولت ترامپ، صرف نظر از افزایش میزان شفافیت و پاسخ‌گویی توسط تیک تاک یا مزایای افزایش رقابت در بازار پلتفرم‌های دیجیتال ایالات متحده، تیک تاک باید به عنوان یک دارایی چینی تلقی شود، که می‌تواند برای تقویت قدرت دولت چین در رابطه با ایالات متحده استفاده شود.

در سوم آگوست ۲۰۲۰، وانگ ونبین، سخنگوی وزارت امور خارجه چین اظهار داشت که دخالت دولت آمریکا در مذاکرات بین مایکروسافت و بایت دانس نقض قوانین اقتصاد بازار است و از ایالات متحده خواست سیاست‌زدگی در مسائل اقتصادی و تجاری را متوقف کند و از اعمال سیاست‌های تبعیض‌آمیز و انحصاری به نام امنیت ملی دست بردارد.

در چهارم آگوست ۲۰۲۰ وی افزود: «استفاده از دستگاه دولتی برای سرکوب شرکت‌های خارجی توسط ایالات متحده پدیده‌ی جدیدی نیست». چین در واکنش به این اقدام، تلاش کرد تا لفاظی‌ها و اقدامات دولت آمریکا را در قبال تیک‌تاک به عنوان اقدامی در جهت ملی‌گرایی در اقتصاد مطرح نماید. مسلما مداخله رئیس جمهور آمریکا برای اجبار فروش یک شرکت خصوصی با اصول سرمایه‌داری بازار آزاد مغایرت دارد و شاید دولت ترامپ تا حدی تمایل به حمایت از صنعت پر رونق آمریکا داشته باشد. با این‌حال هر دو کشور در این رقابت بیش از منافع اقتصادی‌شان سود خواهند برد. موضع ایالات متحده در مورد تیک تاک در یک رقابت گسترده‌تر بر سر ظرفیت‌های استراتژیک موجود در محیط دیجیتال و در محدوده وسیع‌تری از اهداف سیاسی معنا دارد.

پنجم آگوست ۲۰۲۰ وزارت امور خارجه ایالات متحده برنامه‌اش را برای توسعه‌ی شبکه‌ی شفاف اعلام نمود و گفت که هدف‌ش حفظ حریم خصوصی شهروندان و حساس‌ترین اطلاعات شرکت‌های آمریکایی در برابر نفوذِ بدخواهانی نظیر حزب کمونیست چین است. این برنامه شامل پنج سیاست جدید بود که با هدف محدود کردن استفاده از ارائه‌دهندگان خدمات مخابراتی چینی، اپلیکیشن‌های کاربردی که در اپ استور‌ها فروخته می‌شوند و از قبل روی دستگاه‌ها نصب شده‌اند، خدمات ابری و کابل‌های زیر دریایی، صراحتا با هدف کاهش حضور چین در ایالات متحده به اجرا در می‌آید.

هنگام بحث در مورد این برنامه پومپئو از متحدان و شرکای خود چه دولتی و صنعتی در سراسر جهان خواست تا به مناسبات روز جهان بپیوندند و برای حفظ داده‌ها در برابر حزب کمونیست چین بکوشند. دولت ترامپ در راستای استراتژی خود، از ائتلاف‌ها و مشارکت‌های جهانی خود برای محدود کردن رشد شرکت‌های چینی در محیط دیجیتال استفاده کرد. به عنوان مثال دولت ترامپ متحدانش را تحت فشار قرار داد تا در نهایت هواوی را تحریم کنند (در انگلستان و کانادا هواوی از تأمین زیرساخت شبکه فایو جی منع شده است).

روز بعد دولت ترامپ فرمانی اجرایی با هدف فروش تیک تاک به یک شرکت آمریکایی صادر کرد. این امر همراه با ممنوعیت معاملات با بایت دانس در ایالات متحده پس از ۴۵ روز از صدور فرمان اجرایی همراه شد. در این دستور مشخص شد که این ممنوعیت در شرایط اضطراری ملی پیرامون گسترش اپلیکیشن‌های تلفن همراه در ایالات متحده تعیین شده است و در مورد شرکت‌های جمهوری خلق چین ضرورت دارد. در این دستور همچنین آمده است که تیک تاک تهدیدی برای امنیت ملی، سیاست خارجی و اقتصاد ایالات متحده است و جمع‌آوری داده‌های تیک تاک ممکن است به دولت چین مجوز دسترسی به اطلاعات شخصی و اختصاصی آمریکایی‌ها را بدهد که به طور بالقوه منجر به ردیابی اطلاعاتی نظیر مکان کارمندان و پیمانکاران فدرال، تهیه پرونده اطلاعات شخصی برای باج‌خواهی و جاسوسی شرکت‌ها توسط چین شود. دستور مشابهی نیز علیه شرکت چینی Tencent Holding Ltd که مالک اپلیکیشن پیام‌رسان وی‌چت است صادر شد. در ۱۴ آگوست ۲۰۲۰، دولت ترامپ دومین فرمان اجرایی را اعلام نمود که بر اساس آن بایت دانس باید از تیک تاک صرف‌نظر کند به این دلیل که بررسی کمیته‌ی سرمایه‌گذاری خارجی ایالات متحده شواهدی معتبر پیدا کرده که نشان می‌دهد مالکیت Musical.ly توسط بایت دانس تهدیدی برای امنیت ملی شهروندان آمریکایی است.


در پاسخ به اقدامات صورت گرفته، تیک تاک استدلال کرد که هیچ مدرکی در حمایت از موضع دولت چین وجود ندارد و دستورات اجرایی فاقد مراحل قانونی هستند. این شرکت توضیح داد که با حسن نیت تمام تلاشش را برای رفع نگرانی‌های امنیتی انجام داده، اما دولت ایالات متحده به حقایق توجه نکرده و شرایط توافق را بدون در نظر داشتن مراحل قانونی استاندارد دیکته کرده است و تلاش نموده خودش را وارد مذاکرات بین مشاغل خصوصی جای دهد. تیک تاک ادعا کرد که فرمان اجرایی نشان از این دارد که دولت ایالات متحده بر گزارش‌های بدون نام و بدون سند تکیه می‌کند.


دولت چین نیز مثل تیک‌تاک با دستورات اجرایی مخالفت نمود. ژائو لیجیان، سخنگوی وزارت خارجه‌ی چین از ایالات متحده خواست اقدامات هیستریک و اشتباهاتش را اصلاح کند، به اصول بازار و هنجار‌های سازمان تجارت جهانی بازگردد و سرکوب بی‌دلیل و محدودیت‌های تبعیض‌آمیز علیه شرکت‌های چینی را متوقف کند. لیجیان در این بیانیه بر جایگاهِ مستحکمی که تیک‌تاک در ایالات متحده دارد تأکید نمود و به کارکنان ارشد تیک تاک که شهروند ایالات متحده هستند و به اقدامات تیک تاک در ایالات متحده از جمله سرور‌های شرکت و مراکز داده و صد‌ها کارمند آمریکایی اشاره نمود. لیجیان نگرانی‌های امنیت ملی ایالات متحده را بی‌اساس اعلام نمود و اظهار داشت ایالات متحده برخلاف اصول بازار آزاد و قوانین تجارت بین‌المللی عمل می‌کند:


«حتی ارزیابی‌های سیا نشان داده است که هیچ مدرکی مبنی بر اینکه چین داده‌های تیک تاک را رهگیری کرده یا از این برنامه برای جاسوسی تلفن همراه استفاده کرده، وجود ندارد. پژوهشگاهی در ایالات متحده نیز گفته است که ممنوعیت یک برنامه کاربردی صرفا به این دلیل که متعلق به یک شرکت چینی است، هیچ توجیه امنیتی ندارد. این مسئله بار دیگر ثابت می‌کند که آزادی و امنیت صرفا بهانه‌ای برای برخی از سیاست‌مداران آمریکایی در جهت ادامه‌ی دیپلماسی مدنظرشان در عصر دیجیتال است. چنین زورگویی‌هایی نقض آشکار اصول اقتصاد بازار و رقابت عادلانه‌ای است که ایالات متحده خود طلایه‌دارش است.»

همچنین چین از ایالات متحده خواست دستورات اجرایی صادر شده را لغو نماید. اما در اواخر ماه آگوست قوانین جدیدی برای صادرات تکنولوژی صادر کرد که بیشتر بر هوش مصنوعی اعمال می‌شد و ظرفیت بایت دانس در فروش الگوریتم‌های یادگیری ماشین تیک تاک را محدود می‌کرد. دولت چین به تیک تاک پیشنهاد نمود که قوانین را جدی بگیرد و محتاطانه مرور کرده و پیامدهایش برای فروش الگوریتم‌ها به ایالات متحده را در نظر بگیرد. در واقع چین، با مداخله سیاسی با هدف برهم زدن مذاکرات فروش تیک تاک به شرکتی آمریکایی، اقدامات آمریکا را تلافی نمود.

این موقعیت از جدل بر سر تیک تاک در ایالات متحده، مطالعه‌ی موردی مفیدی در زمینه‌ی ژئوپلیتیک فعلی پلتفرم‌ها ارائه می‌دهد که تا حد زیادی با تغییرات نظم جهانی ناشی از رشد اقتصادی چین و پیامد‌های آن برای هژمونی ایالات متحده تبیین می‌گردد. اساسا تیک تاک در میانه‌ی رقابت بین دو کشور بر سر ارزش استراتژیک و اقتصادی محیط دیجیتال قرار گرفته است. در سال ۲۰۲۰ تیک تاک تحت‌تأثیر دمدمی مزاجی رئیس‌جمهور عجیب و تاجرمسلک ایالات متحده قرار گرفت که شاید انگیزه‌ها و سوءظن‌های شخصی و دیدگاه ویژه‌ی او در مورد روابط اقتصادی ایالات متحده و چین، او را علیه تیک تاک برانگیخته باشد.

با این وجود اقدامات و لفاظی‌های دولت ترامپ در قبال تیک تاک با تحلیل ژئوپلتیکی‌ای مطابقت دارد که نشان می‌دهد صرف‌نظر از رهبران خاص یا رویکرد‌های سیاست خارجی، از پایان جنگ سرد تاکنون، ایالات متحده یک استراتژی ژئوپلیتیک هژمونیک را دنبال کرده است که مسبوق به هویت دولت-ملتی در قلمرواش بوده است. هویتی که با انزوای جغرافیایی و ظرفیت برقراری تعادل دریایی تعریف شده است. به عبارت دیگر در پس دیدگاه دولت آمریکا در مورد تیک تاک منطقی وجود دارد که همانطور که توسط سیاست‌گذارانی نظیر پومپئو و اوبراین نشان داد شده با چندین دهه استراتژی ژئوپلیتیک ایالات متحده سازگار است. در بازی ژئوپلیتیک پلتفرم‌ها همانطور که چین شروع به جمع‌آوری اطلاعات و ظرفیت‌های ارتباطی کرده است، ایالات متحده برای حفظ مزایای خود دست به اقدام استراتژیک می‌زند.

مطمئنا چین در این رقابت ژئوپلیتیک نمی‌تواند خود را بالاتر بداند. در سال ۲۰۱۸ چین اپل را مجبور کرد اطلاعات مربوط به شهروندان چینی را به مراکز داده واقع در چین منتقل کند و برخی از شرکت‌های فنآوری آمریکایی به طور کامل از فعالیت در چین منع شدند. در واقع هر دو کشور سابقه‌ی اجرای سیاست‌های حمایتی با هدف حفاظت از صنایع مهم استراتژیک را در تاریخشان دارند. همچنین به هیچ‌وجه چین و ایالات متحده تنها کشور‌های حاضر در بستر ژئوپلیتیک نیستند. به عنوان مثال اتحادیه اروپا اخیرا در پژوهشی امکان حاکمیت دیجیتالی بیشتر برای اروپا را بررسی کرده است؛ و در سال ۲۰۲۰ هند تیک تاک و ۵۸ برنامه‌ی دیگر را به دلیل اینکه «تهدیدی برای حاکمیت و یکپارچگی هند» بودند ممنوع اعلام کرده است. ژئوپلیتیک محیط دیجیتال پدیده‌ای کاملا چند وجهی است و با این‌حال هنگامی که انگیزه‌های ژئوپلیتیکی را پشتوانه بحثی مانند بحث حاضر می‌دانیم، چالش سخت‌تر این است که چگونه از مرز‌های ژئوپلیتیک معمولی عبور کنیم – نه هژمونی ایالات متحده و نه چین بر محیط دیجیتال ایده‌آل یا اجتناب‌ناپذیر نیست- و ملاحظات سیاسی مهم دیگری نیز وجود دارد که به مناقشه‌ی پیرامون تیک تاک مربوط است.