در حالی که کشور با انتشار ۱۲ هزار و ۱۹۹ مقاله در سال ۲۰۲۱ در جایگاه چهارم دنیا در تولید علم در حوزه نانو فناوری قرار گرفته، رتبه ایران در پتنت‌های ثبت شده در USPTO در سال ۲۰۲۱ بیست و چهارم است.
به گزارش گرداب، گزارش عملکرد سند "گسترش کاربرد فناوری نانو ایران در سال ۱۴۰۰" در پنج فصل منتشر شد. در فصل نخست این سند به وضعیت دستیابی به اهداف کلان پیشرفت فناوری نانو در کشور پرداخته شده است. بر این اساس، در سال ۲۰۲۱ میلادی، ۱۲ هزار و ۱۹۹ مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در WoS نمایه شد که این تعداد، معادل ۴۱.۵ درصد از کل مقالات نانو منتشر شده در این سال است.
این سهم از انتشار مقالات نانو، ایران را همانند سال گذشته، در رتبه چهارم دنیا قرار داده است. این جایگاه در حالی به دست آمده که ایران در سال ۲۰۰۰ و قبل از تأسیس ستاد توسعه فناوری نانو که تعداد معدودی از محققان و دانشمندان ایرانی با این فناوری نوظهور آشنا بودند، با انتشار ۸ مقاله نانو در رده پنجاه و هشتم جهان و ششم منطقه خاورمیانه قرار داشت.
در سال ۲۰۲۱ در بین دانشگاه‌های کشور، دانشگاه تهران با انتشار ۸۴۳ مقاله نانو (۸.۶ درصد) از کل مقالات نانو ایران در این سال در رده اول قرار گرفته و پس از آن به ترتیب دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه علم و صنعت در رده‌های بعدی قرار دارند. مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی نیز نزدیک به یک‌پنجم از کل مقالات نانو ایران را منتشر کرده که البته این آمار متعلق به تمامی واحدهای این دانشگاه است.
همچنین بر اساس اطلاعات فدراسیون سرآمدان علمی ایران، تعداد مقالات نانو ایران که در مجلات برتر علمی جهان منتشر شده‌اند، از ۸۸ مقاله در سال ۲۰۲۰ به ۹۳ مقاله در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است. همچنین بر اساس بانک اطلاعات مجلات علمی (JCR)، تعداد و سهم مقالات نانو ایران که در مجلات Q۱ منتشر شده‌اند نیز در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال گذشته افزایش یافته و بر این اساس رتبه ایران در این شاخص یک رده بهبود یافته است و نهایتاً در مورد شاخص اچ ایندکس (h-Index)، رتبه جهانی ایران برای مقالات منتشر شده در ۵ سال منتهی به ۲۰۲۱ (h-index پنج‌ساله) یازدهم است.
ایران در مجموع تا پایان سال ۲۰۲۱، ۳۰۷ اختراع مرتبط با فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده است. تعداد پتنت‌های نانو ایران در USPTO در سال ۲۰۲۱، ۲۱ پتنت بوده است. علاوه بر این، در همین سال، ۳۴ اختراع نانو دیگر در حال ثبت نهایی در این دفتر هستند. بر این اساس، رتبه ایران در پتنت‌های ثبت شده در USPTO در سال ۲۰۲۱ بیست و چهارم است. این تعداد اختراعات مرتبط با فناوری نانو، سهمی در حدود ۳۰ درصد از کل پتنت‌های ثبت شده ایران در ادارات ثبت پتنت آمریکا و اروپا را شامل می‌شوند.
بازار نانو محصولات ایرانی
از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ متوسط رشد سالانه بازار فناوری نانو ایران ۹۶ درصد بوده است؛ یعنی هر سال حجم فروش بازار تقریباً دو برابر شد؛ اما در سال ۱۳۹۹ (آخرین پیمایش برگزار شده در خصوص بازار فناوری نانو ایران) این رشد نسبت به سال قبل به ۱۶۰ درصد رسید و نرخ این رشد منهای تورم در سال ۱۳۹۹ معادل با ۱۲۳ درصد بوده است.
ارزش دلاری حجم فروش فناوری نانو ایران در سال ۱۳۹۹ برابر با ۵۵۳ میلیون دلار بوده است. حدود ۳.۷ درصد (معادل ۵.۴۰ میلیون دلار) از مجموع بازار فناوری نانو ایران در سال ۱۳۹۹ مربوط به صادرات این محصولات به کشورهای دیگر و ۷.۹۲ درصد (معادل ۱۰۶۹۸۸ میلیارد ریال) از آن مربوط به فروش در بازار داخلی بوده است.
بازار فناوری نانو شامل سه بخش "بازار تجهیزات نانو"، "بازار کالاهای نانو" و "بازار خدمات نانو" می‌شود و بیشترین حجم بازار نانو (معادل ۷.۹۷ درصد) در سال ۱۳۹۹ متعلق به کالاها بوده است. بازار تجهیزات، همگام با کل بازار نانو در سال ۱۳۹۹ شاهد یک جهش بوده است، به نحوی که بیش از ۱۴۰ درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است. «سیستم لایه‌نشانی قوس کاتدی»، «دستگاه الکتروریسی صنعتی» و «سیستم تصفیه آب مبتنی بر انعقاد الکتریکی و نانوجاذب»، به ترتیب سه دستگاه پرفروش بوده‌اند.
بازار خدمات فناوری نانو نیز در این سال ۷۴ درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است. «خدمات آنالیز و شناسایی در حوزه نانو (شبکه آزمایشگاهی)»، «خدمات لایه نشانی تزئینی و سخت به روش رسوب فیزیکی بخار» و «خدمات نیتروژن‌دهی پلاسمایی» به ترتیب پرفروش‌ترین خدمات فناوری نانو در سال ۱۳۹۹ بوده‌اند.
در پایان سال ۱۳۹۹ در مجموع ۲۸۲ شرکت در زمینه تولید محصولات، تجهیزات و خدمات حوزه فناوری نانو فعال بوده‌اند. حدود ۹۰ درصد از کل حجم بازار فناوری نانو ایران در این سال در اختیار ۵۰ شرکت اول (در حجم فروش) قرار داشته و بیشترین تعداد شرکت‌های فعال در این سال مربوط به حوزه‌های نانو پوشش، نانو مواد و نانو کامپوزیت‌ها می‌شود.
۴۲ درصد از بازار محصولات فناوری نانو ایران در سال ۱۳۹۹ در صنعت ساخت‌وساز کاربرد داشته‌اند که ۹۷ درصد از این مقدار مربوط به بازار شیرآلات بهداشتی، کاشی و شیشه رفلکس بوده است. تقریباً سهم ۵.۱۷ درصدی صنعت نفت و گاز و پتروشیمی و حدود ۹۴ درصد از بازار خودرو را نانوکاتالیست‌ها تشکیل داده بودند.
به طور کلی پنج محصول پرفروش نانو در سال ۱۳۹۹ با حجم بازار بالای هزار میلیارد ریال به ترتیب شامل "شیرآلات بهداشتی"، "نانوکاتالیست نفت و گاز"، "نانوکاتالیست خودرو"، "کاشی ساختمان" و محصولات اپتوالکترونیک است.
صادرات نانویی ایران
بعد از دو سال از شروع تحریم‌ها و افت ارزش ریال ناشی از آن، برای اولین بار در سال ۱۳۹۹ صادرات نانو، هم از نظر مقدار و هم از نظر سهم از کل بازار نانو صعودی شد، به گونه‌ای که حجم دلاری صادرات در سال ۱۳۹۹ بیش از ۸۰ درصد رشد داشته است و سهم بازار صادرات از کل بازار نانو نیز در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال گذشته ۳.۱ درصد بیشتر شد.
بیشترین سهم صادرات (۵۳ درصد) در این سال مربوط به حوزه ساخت‌وساز و مقاصد صادراتی محصولات نانو در سال ۱۳۹۹، ۴۷ کشور بوده است. بیشترین میزان صادرات نانو ایران در سال ۱۳۹۹، به ترتیب به ترکیه با ارزش ۱۳ میلیون دلار، عراق با ارزش ۱۲.۲ میلیون دلار و لبنان با ارزش ۳.۴ میلیون دلار بوده است.
عملکرد نانویی
در فصل دوم از این گزارش، به تشریح عملکرد برنامه‌های کلان، عملیاتی و اقدامات اجرایی فناوری نانو پرداخته شده است. در این فصل، اقدامات مختلف صورت گرفته در راستای ۸ برنامه کلان گزارش شده است که این ۸ برنامه شامل این موارد می‌شود:
ترویج و آموزش عمومی فناوری نانو
ارتقای کیفیت علمی و پرورش سرمایه‌های انسانی کارآمد فناوری نانو
مدیریت توسعه فناوری نانو برای شکل‌گیری صنعت نانو
توسعه خدمات و زیرساخت‌های تجاری‌سازی فناوری نانو
ارتقای صنایع موجود و ایجاد صنایع جدید بر پایه فناوری نانو
پیاده‌سازی نظام استاندارد، کنترل کیفی و ایمنی فناوری نانو
توسعه و مدیریت بازار محصولات نانو
ارتقای همکاری‌های بین‌المللی در حوزه فناوری نانو
ریل‌گذاری برای پیشرفت صنعت نانو
فصل سوم این گزارش به تشریح برنامه‌ها و اقدامات صورت گرفته در راستای سیاستگذاری پیشرفت فناوری نانو و ارزیابی برنامه‌ها و نهادها در سال ۱۴۰۰ اختصاص دارد. بر اساس گزارشی که در این فصل ارائه شده، ستاد نانو، عهده‌دار راهبری و ارزیابی دستگاه‌های اجرایی در راستای اجرای سند گسترش کاربرد فناوری نانو است. همچنین، ستاد نانو به پایش و مستندسازی وضعیت اجرای سند گسترش کاربرد فناوری نانو از طریق تدوین و انتشار گزارش‌های مختلف پرداخته است و در کنار آن، توسعه شبکه رصد نانو، پایش و ارزیابی شاخص‌های پیشرفت فناوری نانو، پیمایش حجم بازار محصولات نانو ساخت ایران و مدیریت فناوری اطلاعات و دانش فرایندهای توسعه فناوری نانو را در دستور کار قرار داده است.
به نقل از ستاد نانو، در سال ۱۴۰۰ به منظور تبیین الگوی پیشرفت فناوری نانو، طرح‌های تحقیقاتی متعددی با حمایت ستاد نانو در راستای مستندسازی تجربیات توسعه فناوری‌های نانو و تجاری‌سازی محصولات نانو اجرا شد.
در فصل چهارم گزارش، به اقدامات ۱۳ وزارتخانه و سازمان دولتی در راستای مأموریت‌هایی که برای این دستگاه‌ها در سند گسترش کاربرد فناوری نانو مشخص شده، اشاره شده است و در فصل پنجم گزارش، به ارزیابی شاخص‌ها و گزارش تأمین مالی برنامه پیشرفت فناوری نانو ایران اختصاص یافته است.
