دلیل اهمیت هوش مصنوعی برای نظام آموزش عالی ایران

به گزارش گرداب به نقل از ایسنا، حضور ابزار‌های هوش مصنوعی در زندگی انسان‌ها تا دو دهه گذشته به دنیای پُر زرق و برق فیلم‌های علمی_تخیلی محدود می‌شد. شاید کمتر کسی تصور می‌کرد آنچه که روی پرده نقره‌ای نقش می‌بندد رنگ و بوی واقعیت به خود بگیرد. استفاده از تکنولوژی‌های نوین و ابزار‌هایی منطبق بر فناوری نوین روز به روز بیشتر می‌شود تا زندگی جوامع بشری نسبت به گذشته تسهیل شود. طی سال‌های اخیر، هوش مصنوعی در کانون توجه قرار گرفته است؛ به نحوی که در سال‌های اخیر سر و صدای زیادی به پا کرده است.

ظهور هوش مصنوعی مولد را شاید بتوان یک نقطه عطف در تاریخ هوش مصنوعی دانست. معرفی هوش مصنوعی مولد با استقبال بی‌نظیر انسان‌ها مواجه شده است و در گذر زمان به تکامل می‌رسد. واضح و روشن است که تکنولوژی‌های نوین مانند هوش مصنوعی می‌تواند به آسان‌تر شدن امور مختلف کمک کند یا مولفه‌های زندگی انسان‌ها که از گذشته تا به امروز وجود دارند؛ متحول کند.

آموزش جزو مؤلفه‌های جدانشدنی زندگی بشر به حساب می‌آید؛ چرا که پایه و اساس نسل‌‏های آینده بشر را بنا می‌‏کند. در روز‌هایی که حضور تکنولوژی و فناوری‌های نوین نسبت به گذشته ملموس‌تر است، استفاده از ابزار‌های هوش مصنوعی در عرصه آموزش مطرح می‌شود. به طور قطع، گسترش کاربرد‌های هوش مصنوعی در آموزش، تغییرات شگرفی را ایجاد کند. پذیرش جهانی این فنّاوری در آموزش، نحوه آموزش و یادگیری را دگرگون خواهد کرد. به عبارت دیگر، هوش مصنوعی، تغییرات مثبتی را در سیستم‌های آموزشی ایجاد می‌کند و فواید قابل‌توجهی مانند بهبود نحوه یادگیری، تسهیل ارزیابی و برنامه‌‏ریزی تحصیلی و تدوین محتوای آموزشی را ایجاد کند.

هوش مصنوعی و بهبود دوره‌های آموزشی

تمام افرادی که شیوه‌های آموزش سنتی را تجربه کرده‌اند؛ بدون قطع به این نتیجه رسیده‌اند که استاد به دلیل مسائل مختلف مانند تعداد بالای یادگیرندگان در یک کلاس درس یا مسائلی دیگر نتوانسته است که تمام افراد را تحت نظر بگیرد تا ارزیابی دقیقی از عمکلرد و رفتار آن‌ها در کلاس داشته باشد. هوش مصنوعی می‌تواند این فرصت را در اختیار اساتید قرار دهد تا عملکرد دانشجویان را برمبنای بازخورد‌ها ارزیابی کنند. هوش مصنوعی نه تنها می‌تواند به معلمان و دانش‌آموزان کمک کند تا دوره‌ها را متناسب با نیازهایشان بسازند، بلکه می‌تواند بازخورد‌هایی برای هر دو درباره موفقیت دوره به طور کلی فراهم کند. برخی مدارس، به خصوص آن‌ها که به صورت آنلاین هستند، از سیستم هوش مصنوعی برای کنترل روند دانش‌آموزان و هشدار دادن به معلمان در مواقعی که مشکلی در عملکرد دانش‌آموز وجود دارد، استفاده می‌کنند.

در این میان و با توجه به اهمیت دنیای قرن بیست و یکم در واقع دنیای استیلای تکنولوژی‌های نوین و دنیای شتابندگی تاریخی به لحاظ تغییرات و تکثرات شتاب‌آمیز علمی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی است. سیستم‌های آموزشی در یک جامعه و به تبع آن آموزش عالی قادر نخواهد بود همچون جزیره خود را از دیگر نهاد‌های اجتماعی، ملی و فعل و انفعالات گسترده بین‌المللی در دهکده جهانی و دنیای تغییرات پر زرق و برق جدا بداند.

ابزار‌های تکنولوژی‌های نوین برای ذخیره سازی، پردازش اطلاعات و ارائه محتوای آموزشی می‌توانند کاربرد داشته باشند و محتوای آموزشی را با توجه به توانمندی‌های یادگیرنده ارائه دهند.

امروزه، مسئله کیفیت آموزش و اثربخشی نظام‌های آموزشی از مهمترین دغدغه‌های نظام‌های آموزشی باید در کانون توجه دست‌اندرکاران و تصمیم‌سازان امر توسعه در هر کشوری قرار گیرد. این انتظار وجود دارد که بکارگیری تکنولوژی‌های نوین مانند هوش مصنوعی در نظام آموزشی مورد توجه تصمیم گیران کشور قرار گیرد چرا که این موضوع نیازمند یک نقشه راه و برنامه مدون است.

تکنولوژی‌های نوین مانند هوش مصنوعی و ابزار‌های آن این ادعا و بلکه توان را دارد که طی یک برنامه مدون و با تغییر در ساختار و روش‌های آموزش از هزینه‌ها بکاهد و کیفیت را افزایش دهد و محصولات نظام‌های آموزشی را با با توجه به مولفه آموزش شخصی‌سازی شده ارتقاء دهد.

سرویس دانشگاهی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، گفتگو‌هایی با اساتید دانشگاه‌های ایران درباره کاربرد هوش مصنوعی در آموزش طی هفته گذشته انجام داده است که چکیده‌ای از آن‌ها را در ادامه می‌خوانید:

استفاده هوش مصنوعی در آموزش سبب یادگیری شخصی‌سازی می‌شود

دکتر نوشین کهن، مدیر مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی هوشمند در گفت‌وگویی با ایسنا درباره کاربرد هوش مصنوعی در آموزش گفت: یادگیری شخصی‌سازی شده با استفاده از هوش مصنوعی رویکردی نوین در حوزه آموزش علوم پزشکی است که با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، می‌توان محتوای آموزشی را بر اساس نیاز‌های هر دانشجو از قبیل پیشینه تحصیلی دانشجو، سطح دانش و علایق وی سفارشی و بهینه کرد. علاوه بر این، با استفاده از الگوریتم‌های هوشمند، می‌توان به طور دقیق‌تری از عملکرد دانشجویان در طول فرآیند آموزش مطلع شد و بازخورد سریع را به آن‌ها ارائه نمود. همچنین، با تحلیل داده‌های آموزشی، می‌توان نقاط ضعف و قوت هر دانشجو را شناسایی کرد و برنامه‌های آموزشی مناسبی برای آن‌ها طراحی کرد. اساتید با استفاده از این سیستم‌ها قادر خواهند بود علایق دانشجویان را شناسایی کنند و نیاز‌های یادگیری دانشجو را به صورت فردی رصد کنند.

دکتر کهن با بیان اینکه فناوری شبیه‌سازی در عرصه آموزش به صورت گسترده به‌کار گرفته می‌شود، توضیح داد: فناوری واقعیت مجازی (VR) یا واقعیت افزوده (AR) و هوش مصنوعی، دو فناوری متفاوت هستند، اما می‌توانند با یکدیگر ترکیب شوند و در عرصه یادگیری و آموزش مثمر ثمر واقع شوند. با ترکیب فناوری واقعیت مجازی و واقعیت افزوده با هوش مصنوعی، می‌توان برای کاربران تجربه‌هایی را ایجاد کرد که بهتر و موثرتر از تجربه‌های واقعی است. برای مثال، با استفاده از الگوریتم‌های هوشمند، می‌توان تجربه‌های واقعیت افزوده و مجازی را به صورت خودکار و هوشمند بهبود بخشید و به کاربران بازخورد دقیق و مفیدی ارائه کرد.

عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی هوشمند درباره تاثیر هوش مصنوعی در علوم‌پزشکی گفت: این تکنولوژی می‌تواند در زمینه‌های متعددی به آموزش علوم‌پزشکی کمک کند. به عنوان مثال، با استفاده از تکنولوژی هوش مصنوعی مانند چت «جی‌پی‌تی» که از یک شبکه عصبی هوش مصنوعی پیچیده و قدرتمند برای پردازش زبان طبیعی استفاده می‌کند، می‌توان پاسخ‌های منطقی و مناسبی برای سوالات مطرح شده توسط دانشجویان و اساتید علوم پزشکی دست یافت. دانشجو و مدرس علوم پزشکی می‌توانند با تعامل با یک سیستم هوشمند با قدرت پردازشی بالا، اطلاعات را به سرعت جستجو کنند.

هوش مصنوعی می‌تواند به ایجاد عدالت آموزشی کمک کند

همچنین دکتر منوچهر مرادی سبزوار، مدیر گروه هوش ماشین و رباتیک دانشگاه تهران در گفت‌وگویی با ایسنا اظهار کرد: گاهی اوقات نسبت به استفاده نادرست از هوش مصنوعی و نسبت به اینکه سیستم‌های هوشمند پاسخ پرسش‌ها را بدهد و دانشجویان تقلب کنند، احساس خطر می‌کنیم. این امکان وجود دارد که از چت جی‌پی‌تی برای تولید مقاله یا جواب استفاده کنند و بدون کار اضافه ارائه دهند، که اصلا کار صحیحی نیست. اما اگر از این تکنولوژی برای تولید یک مقاله «نسخه صفر» استفاده شود و سپس دانشجویان روی آن کار کنند و نتایج کار خود را با استفاده از سیستم‌های هوشمند ارائه دهند، بسیار مطلوب است.

وی با بیان اینکه اگر بتوانیم از یک سیستم مشابه به چت جی‌پی‌تی استفاده کنیم، می‌توانیم آموزش را در سطح وسیعی ارتقاء کیفیت دهیم. به بیان دیگر با استفاده از چنین سیستم هوشمندی می‌توان در سطح وسیع به کمک معلمین و اساتید آمده و با آموزش در سطح مناسب طیف وسیعی از دانش آموزان و دانشجویان را پوشش دهیم. به بیان دیگر، استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند در ایجاد عدالت آموزشی به ما کمک کند. با توجه به محدودیت‌ها و بودجه نظام آموزشی، ایجاد عدالت آموزشی در شرایط کنونی و امکانات کنونی امکان‌پذیر نیست. لیکن، با استفاده از هوش مصنوعی میتوان تا حدی به اهداف عدالت آموزشی برسیم.

مدیرگروه هوش ماشین و رباتیک دانشگاه تهران با اشاره به تجربه آموزش مجازی در روز‌های کرونایی گفت: ما در آموزش مجازی از منابع در دسترس مانند سیستم‌های آموزش برخط (آنلاین) استفاده کردیم. عدم وجود چنین سیستم‌هایی، مخصوصا سیستم‌های بومی، می‌توانست به امر آموزش در دوره کرونا آسیب جدی وارد کند؛ لذا باید برای استفاده از هوش مصنوعی در آموزش آماده بود و ضمن فراهم آوردن ساختار مناسب، در این زمینه فرهنگ‌‎سازی کرد.

ابزار‌های هوش مصنوعی می‌توانند شبیه یک دستیار آموزشی باشند

دکتر مهدیه سلیمانی، استاد گروه کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف نیز در گفت‌وگویی با ایسنا، اعلام کرد: ابزار‌های هوش مصنوعی می‌توانند شبیه یک دستیار آموزشی، اساتید را در آماده کردن محتوای درسی، طرح سوال و تمرین و حتی تصحیح خودکار پرسش‌های تشریحی در بسیاری از زمینه‌ها کمک کنند.

این استاد گروه کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه مؤلفه‌ای به نام «آموزش خصوصی» در امر آموزش وجود دارد که با آموزش عمومی متفاوت است، خاطرنشان کرد: هنگامی که آموزش به صورت خصوصی باشد و فقط برای یک فرد ارائه شود، از ابزار‌های هوش مصنوعی می‌توان به صورت شخصی‌سازی شده استفاده کرد. بر این اساس، از ابزار‌های هوش مصنوعی می‌توان با توجه به سطح افراد استفاده کرد و مطالبی منطبق با سطح توانمندی‌ها و تاریخچه عملکرد فرد یادگیرنده در اختیارش قرار داد. هوش مصنوعی در چنین شرایطی می‌تواند تمام پرسش‌ها و پاسخ‌های ارائه شده در هنگام آموزش را بررسی کند و با توجه به اطلاعاتی از این دست، محتوای آموزشی مناسب با شرایط یادگیرنده را طراحی کند.

نقش پررنگ دولت در کم کردن فاصله ما و کشور‌های پیشرفته در حوزه هوش مصنوعی

دکتر ناصر مزینی، رئیس مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) دانشگاه علم و صنعت در گفتگو با ایسنا معتقد است، میزان به‌کارگیری هوش مصنوعی در رشته‌ها متفاوت است. به گفته وی، کاربرد این تکنولوژی در رشته‌های تجربی، مهارتی مانند پزشکی بیشتر است. دانشجویان می‌توانند یک ارگان بدن را با ابزار‌های واقعیت افزوده یا تصاویر ۳‌بعدی ببینند. تصاویر می‌توانند در یک محیط مجازی، اما شبیه به واقعیت برای دانشجویان ارائه شود به نحوی که حس واقعی بودن را القاء کند. کاربرد هوش مصنوعی در رشته‌های مهارتی موثرتر است، اما در رشته‌های مفهومی‌تر میزان کاربرد آن شاید کمتر باشد. کاربرد هوش مصنوعی در رشته‌هایی که بیشتر نظری، ذهنی فلسفی هستند کمتر است. با تمام این تفاسیر، هوش مصنوعی می‌تواند در تمام رشته‌ها به‌کار گرفته شود.

عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت درباره میزان فاصله ایران با کشور‌های پیشرفته در عرصه هوش مصنوعی گفت: هوش مصنوعی مبتنی بر نرم‌افزار، پیاده‌سازی و استفاده از ابزار‌های فضای دیجیتال است. قاطعانه باید گفت که فاصله ما با کشور‌های پیشرفته در این زمینه زیاد نیست. متخصصانی در کشور حضور دارند که می‌توانند همان فعالیت‌های پژوهشگران کشور‌های پیشرفته را انجام دهند. لیکن موضوعی در ارتباط با ایجاد فاصله میان ما و کشور‌های پیشرفته وجود دارد و آن نقش دولت است.

وی ادامه داد: دولت می‌تواند با فراهم کردن ابزار و پشتیبانی‌های مادی از ابزار‌های فضای مجازی و هوش مصنوعی سبب برطرف شدن این خلاء شود. ما در زمینه فراهم بودن ابزار و حمایت‌های مادی با کشور‌های پیشرفته بسیار فاصله داریم. همچنین باید به مؤلفه‌هایی مانند تحریم و شرایط اقتصادی نیز اشاره کنیم. اگر این زمینه‌ها کمرنگ‌تر شود و دولت شرایط اقتصادی مناسب را فراهم کند؛ انگیزه مدیران بالادستی برای استفاده از هوش مصنوعی بیشتر می‌شود و توسعه شکل می‌گیرد.

به‌کارگیری هوش مصنوعی در بیمارستان‌ها به دقت در تشخیص کمک می‌کند

همچنین دکتر محمدرضا مؤمن‌زاده، سرپرست گروه هوش مصنوعی دانشگاه علوم‌پزشکی هوشمند در گفت‌وگویی با خبرگزاری دانشجویان ایران گفت: اینطور مطرح می‌شود که با فرهنگ‌سازی می‌توان زمینه به‌کارگیری هوش مصنوعی در آموزش را فراهم کرد. من بر این باور هستم، کشور‌های پیشرفته نتوانستند در زمینه بکارگیری هوش مصنوعی فرهنگ‌سازی کنند و ما باید در این حوزه شروع به شناخت مؤلفه‌ها و فرهنگ‌سازی کنیم. جعل‌عمیق به شدت در حال ترویج است و یک آسیب جدی به حساب می‌آید.

وی باور دارد، باید درباره تقلب در هوش مصنوعی اقداماتی انجام دهیم. هوش مصنوعی در گذر زمان کامل می‌شود و با استفاده از دیتا‌هایی که از محیط اطراف دریافت می‌کند، آموزش می‌بیند و کامل‌تر می‌شود. به طور قطع، موضوع تقلب در نگارش مقاله و پایان‌نامه در سایه هوش مصنوعی با چالش بیشتری مواجه می‌شود.

این استاد دانشگاه درباره بکارگیری هوش مصنوعی در بیمارستان‌های آموزشی گفت: امروزه بحث هوشمندسازی سلامت به عنوان یکی از کلیدی‌ترین راه حل‌ها در بحث ارائه خدمات مطرح می‌شود. در واقع، سیاست‌گذاری‌های وزارت بهداشت بر این است که بکارگیری هوش مصنوعی در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و نظام سلامت انجام شود. یکی از مهمترین مسائل در کاربرد هوش مصنوعی در پزشکی موضوع «تشخیص» است. درواقع به‌کارگیری هوش مصنوعی در بیمارستان‌ها به دقت در تشخیص کمک می‌کند و هرچه میزان دقت بیشتر شود، به همان مقدار کیفیت درمان هم ارتقاء می‌یابد. علاوه براین بکارگیری هوش مصنوعی صرفا به تشخیص محدود نمی‌شود و شامل مباحث درمان، مراقب‌های سلامت و یا حتی در زمینه تولیدات دارویی کاربرد دارد. امروزه شرکت‌های بزرگ و مطرح داروسازی از این تکنولوژی برای طراحی دارو استفاده می‌کنند.

طراحی مدل‌های یادگیری براساس توانمندی‌ها

همچنین دکتر علی کمندی، مدیر گروه الگوریتم‌های بین‌رشته‌ای دانشگاه تهران در گفت‌وگویی با ایسنا اعلام کرد: هوش مصنوعی این امکان را فراهم می‌کند که مدل‌های یادگیری براساس توانمندی‌ها و پیش‌زمینه‌های فردی یادگیرنده ارائه شود. به‌طور قطع، مدل‌های یادگیری افراد با یکدیگر متفاوت است؛ استادان با استفاده از هوش مصنوعی می‌توانند به تفاوت‌های بین افراد توجه کنند و مدل‌های شخصی‌سازی شده را به دانشجویان ارائه دهند.

وی با بیان اینکه اساتید با توجه به بازخورد‌هایی که از کلاس درس به دست می‌آورند به اقدمات متعددی دست می‌زنند، تصریح کرد: یک استاد در یک کلاس درس ۶۰ نفره قادر به ارائه نسخه‌های متعددی از محتوای درسی که بر اساس ویژگی‌های فردی دانشجویان شخصی‌سازی‌شده‌ای نیست. علاوه بر این، محدود بودن استاد در کلاس درس فقط مختص تجویز نسخه مشترک نیست. استاد نمی‌تواند تک به تک دانشجویان را در کانون توجه خود قرار دهد، اما با استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند نسخه‌های متنوع تجویز کند و روند پیشرفت هر یک از دانشجویان را رصد نماید. مسیر آموزش همچون سفر است و برای هر فرد باید یک برنامه‌ریزی مجزا ارائه داد.

دکتر کمندی توضیح داد: توجه به میزان خلاقیت دانشجویان جزو مسائل مهم و حساس محسوب می‌شود. با روی کار آمدن هوش مصنوعی مولد و به‌طور خاص «چت جی‌پی‌تی» از بین رفتن خلاقیت دانشجویان به یک دغدغه تبدیل شده است. کشور‌های پیشرفته به موضوع از بین‌رفتن خلاقیت دانشجویان در پرتو هوش مصنوعی اندیشیده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که دانشجویان با استفاده از هوش مصنوعی به منابع گسترده‌ای دسترسی دارند و می‌توانند حل مسائل خود را به هوش مصنوعی بسپارند. اما در صورتی که دانشجویان از این ابزار نه برای پیدا کردن منابع و رویکرد‌های مختلف حل مسئله، بلکه برای حل کامل تکالیف خود استفاده کنند، دیگر هدف تکلیف محقق نمی‌شود.

سخن پایانی

این روز‌ها با گسترش دنیای تکنولوژی و حضور ابزار‌های مبتنی بر تکنولوژی‌های نوین، مولفه‌های زندگی انسانی در گذر زمان رنگ و بویی دیگر به خود می‌گیرد. به طور قطع، آموزش نیز از تغییرات زمانه مصون نخواهد ماند و خواه یا ناخواه تغییر می‌کند.

اگرچه تکنولوژی‌های نوین همواره با مزایای و معایبی همراه هستند، اما با فرهنگ‌سازی می‌توان از معایب آن جلوگیری کرد و مزایای آن را بسط داد. به کارگیری هوش مصنوعی در آموزش، ویژگی‌ها و مزایای بسیار زیادی مانند بهبود کیفیت آموزش، آموزش شخصی‌سازی شده، ارائه بازخورد دقیق از عملکرد یادگیرندگان دارد. همچنین می‌تواند در قالب یک کمک استاد به اساتید کمک کند یا محتوای درسی متفاوت را در اختیار اساتید قرار دهد.

عصر کنونی بدون شک عصر دیجیتال و فناوری‌های نوین است و سیستم آموزش عالی ناگزیر است که با جهانی که در آن زندگی می‌کند همراه و همگام شود.

تجربه زندگی بشری بیانگر این است که تغییرات همواره به صورت پله به پله اتفاق افتاده است و هیچ‌گاه ناگهانی و به یکباره نبوده‌اند. خواه یا ناخواه هوش مصنوعی به مؤلفه جدانشدنی امر آموزش تبدیل می‌شود به نحوی که حذف این تکنولوژی موجب اختلال در روند آموزش می‌شود.

ایجاد تغییرات ساختاری در برخی از زمینه‌ها نیازمند فرهنگ‌سازی یا برنامه‌ریزی در سطح کلان است تا در نقش رهبری تغییرات ظاهر شوند. بر این اساس، باید الگو‌هایی تعریف شود که با استفاده از بتوان فرهنگ استفاده از هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین را در دانشگاه‌ها جاری کرد.

به هر حال این انتظار وجود دارد که بکارگیری تکنولوژی‌های نوین مانند هوش مصنوعی در نظام آموزشی مورد توجه تصمیم گیران کشور خصوصاً در وزارت خانه‌های علوم و بهداشت قرار گیرد چرا که این موضوع نیازمند یک نقشه راه و برنامه مدون است.