اقتصاد دیجیتال در دوران جدید شباهت‌های بسیاری به نظام ارباب‌رعیتی سابق دارد.
به گزارش گرداب، در دهه‌های اخیر تفوق و رشد شرکت‌های اینترنتی و بستر‌های اقتصاد دیجیتال موجب جلب نظر بسیاری از متفکران و صاحب‌نظران برای درک این پدیده شده است. شرکت‌ها و غول‌های اینترنتی خصوصی هم‌اکنون نقشی بی‌همتا در تمام ابعاد زندگی دیجیتالی بازی می‌کنند.
یانیس واروفاکیس (Yanis Varoufakis) اقتصاددان برجسته‌ی یونانی در کتابی با نام «تکنوفئودالیسم: چه‌چیز سرمایه‌داری را کشت؟» صورت‌بندی جدیدی از نظامات اقتصاد دیجیتالی ارائه می‌دهد.
همان‌گونه که از نام کتاب او پیداست، واروفاکیس نظام جدید ارائه کالا و خدمات در عرصه اقتصاد دیجیتالی را از جهاتی به نظام ارباب‌رعیتی (فئودالیسم) تشبیه می‌کند. در نظام ارباب‌رعیتی جدید، تعدادی از شرکت‌های اقتصاد دیجیتال مالک بستر‌های ابری برای فروش کالا‌ها و خدمات هستند و درآمد خود را به عنوان درصدی از درآمد تولیدکنندگان واقعی کالا‌ها و خدمات دریافت می‌کنند. این شبیه ساختار ارباب‌رعیتی گذشته بود که اربابان به واسطه تسلط خود بر روی زمین‌ها، درصدی از حاصل کار دهقانان و رعیت را برای خود برمی‌داشتند.
به نظر نویسنده، آنچه که این قدرت را به شرکت‌ها می‌دهد، وفادارسازی مشتریان از طریق تبلیغ نشان‌های تجاری (برندینگ) و انحصار شبه‌مطلق بر بستر‌های ارائه کالا و خدمات است. نشان‌سازی و انحصار، دو بازوی این شرکت‌ها هستند که اولی مشتریان را جذب می‌کند و دومی تولیدکنندگان کالا و خدمات را مجبور به ارائه محصولات خود از طریق بستر‌های این شرکت‌ها می‌کند.
او نمونه‌هایی همچون بازار برنامه‌های کاربردی اپل و گوگل، فروشگاه آمازون و یک شرکت اندونزیایی را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد آنچه که موجب برتری این شرکت‌ها شده است، لزوماً نوآوری‌های راهگشا و ارائه محصولات کارآمد نیست، بلکه تسلط بر منابعی است که ارائه رقبای جدید برایشان عملاً بسیار سخت است؛ برای مثال هیچ شرکت دیگری جز گوگل نتوانست رقیبی برای فروشگاه اپل بتراشد.
یانیس واروفاکیس، نویسنده‌ی این کتاب، اقتصاددان چپ‌گرای یونانی و وزیر سابق دارایی این کشور است و از منتقدان اقتصاد جریان اصلی به شمار می‌رود. او که متولد سال ۱۹۶۱ در آتن است، سال‌ها پیش از ورود به سیاست، در انگلیس، استرالیا و آمریکا اقتصاد تدریس کرد و در حال حاضر استاد اقتصاد در دانشگاه آتن است.
او در سال ۲۰۱۵ به مدت چند ماه و در جریان مذاکرات بین یونان و وام‌دهندگان اروپایی برای اعطای کمک مالی به اقتصاد بحران‌زده‌ی یونان سمت وزارت دارایی را بر عهده داشت و نهایتاً به خاطر مخالفتش با خواسته‌های نهاد‌های بین‌المللی و در پی فشار‌ها از سمت خود کناره‌گیری کرد. او تجربیات خود از دوره مذاکرات را در کتابی با نام «اتاق بزرگترها: نبرد من با تشکیلات پنهان اروپا»[۱] به رشته تحریر درآورده است. در سال ۲۰۱۹ یک فیلم سینمایی بر اساس خاطرات او با همین نام (Adults in the Room) ساخته شد.
واروفاکیس که از منتقدان نهاد‌های بین‌المللی اقتصادی به شمار می‌رود در این کتاب با نگاهی انتقادی به آسیب‌های اقتصاد فئودالی جدید می‌پردازد. او معتقد است انحصار تعدادی شرکت محدود بر بستر‌ها (پلتفرم‌ها) می‌تواند هرکسی را تسلیم اراده آنها کند. وی از این مثال برای بیان مقصود خود بهره می‌برد که هیچ بازیگری در اقتصاد دیجیتالی نمی‌تواند تصور کند که گوگل پیوند‌های مربوط به او را از نتایج موتور جستجوی خود حذف کند.
نویسنده می‌گوید این نابرابری بین تولیدکننده‌ها و شرکت‌های بزرگ تفاوت چندانی با رابطه‌ی نابرابر بین دهقانان و اربابان زمین‌دار ندارد و همین باعث می‌شود که ما با استثمار نیروی کار غیررسمی از سوی این پلتفرم‌ها روبه‌رو شویم.
پایگاه رسانه‌ای گرداب با هدف افزایش آگاهی مخاطبان خود و آشنایی بهتر با افکار مطرح‌شده در این کتاب، ترجمه‌ی صفحاتی از آن را نیز منتشر کرده است.
مشخصات کتاب:
عنوان: تکنوفئودالیسم: چه‌چیز سرمایه‌داری را کشت؟
نویسنده: یانیس واروفاکیس (Yanis Varoufakis)
سال انتشار: ۲۰۲۳
پی‌نوشت‌ها:
[1] Adults In The Room: My Battle With Europe's Deep Establishment
