وقتى كسى داراى یقین بود، همه دشواریهاى زندگى بر او آسان مىشود و انسان شكستناپذیر از حوادث مىگردد...
روزه كه از آن بهعنوان تكلیف الهى یاد مىكنیم، در حقیقت یك تشریف الهى است؛ یك نعمت خداست؛ یك فرصت بسیار ذىقیمت براى كسانى است كه موفّق مىشوند روزه بگیرند؛ البته سختیهایى هم دارد. همه كارهاى مبارك و مفید، از سختى خالى نیست. بشر بدون تحمّل سختیها به جایى نمىرسد. این مقدار سختى كه در تحمّل روزهگیرى وجود دارد، در مقابل آنچه كه از روزه عاید انسان مىشود، چیزِ كم و سرمایه اندكى است كه انسان مصرف مىكند و سود بسیارى را مىبرد. سه مرحله براى روزه ذكر كردهاند؛ هر سه مرحله هم براى كسانىكه اهل آن هستند، مفید است.
گرسنگی و تشنگی
یك مرحله، همین مرحله عمومى روزه است؛ یعنى پرهیز از خوردن و نوشیدن و سایر محرّمات. اگر تنها محتواى روزه ما همین امساك باشد، این منافع زیادى دارد. هم ما را مىآزماید و هم به ما مىآموزد؛ هم درس هست، هم آزمایش براى زندگى است. تمرین و ورزش است؛ یك ورزش بسیار با اهمیتتر از ورزش جسمانى در این كار وجود دارد. روایاتى از ائمه علیهمالسّلام وارد شده است كه به همین مرحله از روزه توجّه دارد. یك روایت از امام صادق علیهالصّلاةوالسّلام است كه مىفرماید: «لیستوى به الغنى و الفقیر»؛ خداى متعال روزه را واجب كرده است تا در این ساعات و روزها، فقیر و غنى با یكدیگر برابر شوند. انسانى كه تهیدست و فقیر است، نمىتواند در طول روز هرچه هوس كرد، بخرد و بخورد و بیاشامد؛ اما آدمهاى غنى، در طول روز، هرچه كه هوس مىكنند و هرچه كه مىخواهند، برایشان فراهم است. غنى، حال فقیر و گرسنگى فقیر و تهیدستى او را از بهدست آوردن چیزهایى كه مورد اشتهاى اوست، درك نمىكند؛ اما در روزى كه روزه مىگیرد، همه یكسانند و با اختیار خودشان، از مشتهیات نفسانى محرومند.
یك روایت دیگر از امام رضا علیهالسّلام نقل شده است كه به نكته دیگرى اشاره دارد. مىفرماید: «لكى یعرفوا الم الجوع و العطش و یستدلوا على فقر الآخره» در این روایت، به تهیدستى و گرسنگى و تشنگى روز قیامت اشاره مىشود. در روز قیامت، یكى از ابتلائات انسان، تشنگى و گرسنگى است كه در آن حالت، انسان در مقابل مؤاخذه و سؤال و جواب الهى قرار مىگیرد. انسان باید در گرسنگى و تشنگى روز ماه رمضان، به آن حالت روز قیامت توجّه كند و به آن لحظه بسیار سخت و دشوار متنبّه شود.
پرهیز از گناه
مرحله دوم روزه، پرهیز از گناه است؛ یعنى نگاهدارى گوش و چشم و زبان و دل، حتّى -طبق بعضى از روایات- نگاهدارى بشره انسان، پوست بدن و موى بدن انسان از گناه. از امیرالمؤمنین علیهالسّلام نقل شده است كه «الصّیام اجتناب المحارم كما یمتنع الرّجل من الطّعام و الشّراب»؛ همانطورى كه از غذا و از آشامیدنى و از مشتهیات نفسانى اجتناب مىكنید، از گناه هم اجتناب كنید. این یك مرحله بالاتر براى روزه است. این فرصت ماه رمضان، فرصت مغتنمى است كه انسان تمرین اجتناب از گناه كند.
بعضى از جوانان در مراجعاتى كه دارند، به بنده التماس دعا كه مىكنند، از جمله مكرّر مىگویند شما دعا كنید كه ما بتوانیم گناه نكنیم. البته دعا كردن خوب و لازم است و مىكنیم؛ اما گناه نكردن، به اراده انسان احتیاج دارد. باید تصمیم بگیرید كه گناه نكنید و وقتى تصمیم گرفتید، این كار بسیار آسانى خواهد شد. اجتناب از گناه، چیزى است كه مثل یك كوه در چشم انسان جلوه مىكند؛ اما با تصمیم، مثل یك زمین هموار مىشود. در ماه رمضان، بهترین فرصت است كه همه این را تمرین بكنند.
روایت دیگرى از فاطمه زهرا سلاماللَّهعلیها نقل شده است كه فرمود: «ما یصنع الصائم بصیامه إذا لم یصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه»؛ انسان از روزه چه بهرهاى خواهد برد، اگر زبان و گوش و چشم و جوارح خود را از گناه باز ندارد؟ در یك روایت نقل شده است كه زنى به خدمتكار خود اهانت كرد. ظاهراً آنها در همسایگى پیامبر، یا مثلاً در سفرى همراه آن حضرت بودند. پیامبر اكرم طعامى در دستشان بود، به او تعارف كردند و فرمودند: از این بخور. آن زن گفت من روزهام. نقل شده است كه پیامبر به او اینطور فرمودند: «كیف تكونین صائمه و قد سببت جاریتك»؛ چطور تو روزهاى؛ در حالى كه به خدمتكار خودت دشنام دادهاى؟ «إنّ الصوم لیس من الطعام و الشّراب»؛ روزه فقط این نیست كه از خوراك و نوشیدنى اجتناب كنید. «و إنما جعلاللَّه ذلك حجابا عن سواهما من الفواحش من الفعل و القول»؛ خدا خواست كه انسان روزهدار به سراغ گناهان و آلودگیها نرود؛ و از جمله این گناهان، گناهان زبان است؛ بدگویى و اهانت به دیگران است. از جمله این گناهان، گناهان دل است؛ دشمنى و كینه دیگران را در دل پروراندن است. بعضى گناهان به معناى اصطلاح شرعى است؛ بعضى گناهان اخلاقى است؛ مراتب گوناگونى دارد.
پس، مرحله دوم روزهدارى این است كه انسان بتواند از گناهان، خود را جدا كند و بهخصوص شما جوانان عزیز از این فرصت استفاده كنید. شما جوانید. جوان، هم قدرت و توانایى دارد و هم صافىِ دل و نورانیتِ دل براى او یك فرصت است. در طول ماه رمضان، از این فرصت استفاده كنید و اجتناب از گناهان را -كه مرحله دوم روزهدارى است- تمرین نمایید.