امروزه ديگر به جاي گل کوچک، فيفا 2012 بر قلوب بچه‌ها حکم‌فرمايي مي‌کند و جاي هفت سنگ را مرد عنکبوتي گرفته است.
گرداب- "احسان"، فقط 8 سال دارد ولي خيلي بي ميل نيست که اسلحه اي دوربين دار می داشت و با آن خواهر 4 ساله اش را هدف قرار مي داد. درست مثل بازي "کانتر" که با پسرعموهايش يکديگر را با سلاح هاي سنگين و سبک تکه تکه و حتي گاهي سر يکديگر را با ضربه‌هاي سنگين قنداق اسلحه له مي کنند!
البته خودش مي گويد بازي "مورتال کومبات" و "تيکن" را با وجود آن که قديمي شده اند ترجيح مي دهد. دليلش بيشتر مرا به وحشت مي اندازد: "اونجا آدما طبيعي تر کشته مي شن. خيلي طبيعيه. خيلي حال مي ده."
قضيه به همين جا ختم نمي شود. در سنين بالاتر؛ يعني نوجوانان و جوانان نوع ديگري از جذابيت جامعه را تهديد مي کند و آن صحنه ها و تصاوير مستهجن و نامناسبي است که در لابه لاي اين بازي ها به چشم مي خورد و آرام آرام ارزش هاي اجتماعي و فردي نوجوانان و جوانان را از بين مي برد. اين تهديدهاي روحي با واقعي تر شدن بازي هاي رايانه اي، جدي تر نيز شده است. اکنون که ديگر X Box و WII جاي بازي هاي نسبتا قديمي رايانه اي را گرفته است و کودک و نوجوان کاملا خود را در فضاي مجازي احساس مي کند، بايد در آينده اي نه چندان دور منتظر تبعات اين زندگي مجازي و مسخ روزانه بود.
از کوچه تا پشت رايانه
روزي روزگاري بازي هاي کودکان به هفت سنگ و الک دولک محدود بود. در بهترين شرايط توپ پلاستيکي وجود داشت و فوتبال گل کوچک، اما امروز نوع بازي هاي کودکان نيز تغيير کرده است. امروزه ديگر به جاي گل کوچک، فيفا 2012 بر قلوب بچه ها حکم فرمايي مي کند و جاي هفت سنگ را مرد عنکبوتي گرفته است!
اين روزها به جاي کودکاني که در کوچه ها دنبال يکديگر مي دويدند، کودکاني را مي بينيم که پاي رايانه با يک مشت سيم و کليد و نور مشغول نابود کردن و کشتن دشمنان هستند. بايد پذيرفت رايانه وسيله اي است که جاي خود را در همه قسمت هاي زندگي انسان باز کرده است و همچون ديگر ساخته هاي دست بشر، دو روي مثبت و منفي دارد.
بازي اساسي ترين فعاليت کودک است در عين حال يکي از نيازهاي اساسي کودکان نيز به شمار مي رود. نقش بازي در روند رشد جسماني و روحي رواني کودکان انکارناپذير است. يکي از کارکردهاي مهم بازي اين است که کودک را براي ورود به زندگي بزرگسالي آماده مي‌کند.
کودک بسياري از مهارت هاي فردي و اجتماعي مورد نياز براي زندگي آينده خود را از طريق همين بازي هايي که به نظر بسياري، بي اهميت جلوه مي کند، مي آموزد. بسياري از متخصصان تعليم و تربيت سفارش مي کنند که مطالب آموزشي در کلاس هاي درس از طريق بازي آموزش داده شود و نتايج گوياي موفقيت استفاده از اين شيوه است.
بازي هاي رايانه اي، با استفاده از تصاوير جذاب، پرتحرک و زنده و صداهاي مهيج، دنيايي از هيجان را به کودکان پرجنب و جوش ارزاني مي کنند. اين جذبه و کشش کودک را به عالمي از تخيلات مي برد که در آن خود را قهرمان اصلي ماجرا مي پندارند. اين بازي ها با ترفندهاي مختلف، چنان تاثيري بر فکر و اعصاب کودک مي گذارند که وي خود را جزئي از اين مجموعه ماشيني مي پندارد.
در واقع يکي از جذابيت هاي دنياي رايانه که بيشتر از بقيه جنبه ها کودکان و نوجوانان را مجذوب و شيفته خود کرده، بازي هاي رايانه اي است، اما آيا اين بازي ها براي کودکان مفيد است؟ اين پرسشي است که پاسخ متخصصان به آن قدري با باورهاي عمومي در تضاد است.
تاثيرات مثبت
با وجود محتواي خشن اين بازي ها که سبب انتقال ناهنجاري هاي فردي در کودکان و نوجوانان و گرايش به خشونت و مصرف گرايي مي شود، روان شناسان کمک به هماهنگي بين دست و چشم، رشد کودکان عقب افتاده ذهني، درک بهتر از فضا، حل بهتر مسائل رياضي و افزايش دايره لغات و نيز افزايش تجربه اجتماعي را به عنوان نکات مثبت اين بازي ها دانستند.
علاوه بر آن، يادگيري و آموزش که توجه ناچيزي به آن شده است، از طريق بازي هاي رايانه اي ميسر مي شود. در واقع گروهي از روان پزشکان معتقدند بازي هاي رايانه اي و فکري به دليل داشتن تنوع زندگي براي کودکان مفيد است.
دکتر "شيرازي" استاديار دانشکده علوم پزشکي ايران در اين باره مي گويد: «بازي ها سرعت واکنش کودکان را افزایش داده و به گسترش فضاي ديداري آنها منجر می شود.» او مي افزايد: «برخلاف نظر والدين، اين بازي ها علاوه بر موارد گفته شده با آموزش اولويت هاي مکاني و زماني و رقابت سالم، آن ها را براي ورود به اجتماع آماده مي کند.»
البته اين فوق تخصص روان پزشکي کودک و نوجوان تاکيد مي کند: «وقتي کودکان تا حدي درگير اين بازي ها شوند که از ديگر فعاليت هاي خود باز بمانند يا در مواردي که با استفاده از آموخته هاي خود از اين بازي به بزرگ ترها يا همسالان خود آسيب بزنند، والدين بايد به طور موقت انجام اين بازي را ممنوع کنند.»
دکتر "هادي شاکر" مشاور کودک و خانواده نيز در اين باره مي گويد: «عده اي معتقدند که رايانه باعث منزوي شدن کاربر و ايجاد بيماري هايي مثل چاقي و تغيير يافت اسکلت بدن (قوز، انحراف مهره هاي ستون فقرات و...) مي شود که تا حدود زيادي نيز درست است ولي البته جنبه هاي مثبت به کارگيري رايانه در آموزش کودکان نيز غيرقابل انکار است. مواردي مثل ديکته، رياضي و درک متون و خيلي از مهارت هاي ديگر. همچنين تقويت مهارت حرکتي ظريف کودکان و سرعت عمل آن ها با اين بازي ها عملي است، اما خطر مهم اين است که رايانه جاي روابط اجتماعي کودک را بگيرد و کودک به جاي پيدا کردن دوست با اين وسيله ارتباط برقرار کند.»
... و تبعات
ماهيت تاثيرگذار رسانه ها مانند سينما و تلويزيون مدت هاست که به دل مشغولي روان شناسان کودک تبديل شده است، اما اکنون اين مسئله مطرح است که تاثيرگذاري بازي هاي رايانه اي با قابليت ها و ويژگي هاي خاص خود، از سينما و تلويزيون نيز بالاتر است.
دکتر "هادي شاکر" مشاور کودک و خانواده ضمن تاييد اين مطلب مي گويد: «وقتي کودک مشغول تماشاي فيلم است با يک روايت يا داستان مواجه مي شود که تا حدي بر او تاثير مي گذارد، اما اين روايت بسته است و کودک نمي تواند آن را به ميل خود تغيير دهد. در مقابل هنگام بازي هاي رايانه اي، داستان وجود دارد، با اين تفاوت که داستان ها عمدتا باز هستند و کودک مي تواند به ميل خود آن را تغيير دهد يا انتخاب کند. اين مسئله به کودک احساس آزادي مي دهد. در اين بازي ها بسياري از اصول يادگيري مانند هم‌ذات پنداري، تمرين، تکرار و پاداش و تقويت به کار رفته است و مي تواند اثر شگرفي بر کودک داشته باشد.»
وي به افزايش پرخاشگري و لذت بردن از خشونت در پي استفاده افراطي از بازي هاي خشن رايانه اي اشاره مي کند و مي گويد: «در بدو ورود بازي هاي رايانه اي به بازارهاي آمريکا، هراس بزرگي در ميان والدين، مربيان و مراقبان اخلاقي جامعه به علت خشونت موجود در اين بازي ها به وجود آمد. هراسي که چندان هم بي پايه نبود، زيرا محتواي خشن برخي از اين بازي ها به گونه اي است که بچه ها به صورت گروهي يا فردي در پي ضربه زدن، متلاشي کردن، له کردن و نابودي برمي آيند. اگر به چهره آن ها هنگامي که در بازي و در برابر رقيب تصويري خود يا مانع فيزيکي گرافيکي قرار مي گيرند، نگاه کنيد، به راحتي آثار خشم توام با اضطراب را مي توانيد ببينيد. بعضي از بچه ها از اين حالت هم فراتر مي روند و ناخواسته فرياد مي کشند. اين حالت از نظر رواني به تدريج در ذهن و روح بچه ها باقي مي ماند و در رفتارهاي روزمره آنان مشاهده مي شود.»
به گفته وي، بسياري معتقدند بازي هاي رايانه اي جنگي که در آن کودکان با قرار گرفتن در نقش مهاجم جنگجو سعي در از بين بردن دشمنان فرضي خود دارند، به نوعي تمرين خشونت محسوب مي شود.
دکتر "سيدمهدي صميمي اردستاني" استاديار دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي نيز در اين باره مي گويد: «افزايش خشونت، محدود کردن خلاقيت و کم تحرکي سه عارضه مهم استفاده بيش از حد از بازي هاي رايانه اي است و اين بازي ها به علت چارچوب و طراحي محدودي که دارند، نمي توانند به اندازه کافي و لازم در پرورش خلاقيت هاي کودکان موثر باشند.»
اين روان پزشک بازي هاي فيزيکي، فکري و حرکتي کودکانه مثل توپ بازي و پازل دستي (جورچين) را براي تقويت خلاقيت هاي فکري و حرکتي کودک در مقايسه با بازي هاي رايانه اي فکري و ورزشي موثرتر مي داند و مي افزايد: «والدين بايد زمان و فضاي لازم را براي بازي کودک فراهم کنند، چرا که تفريح در پارک ها به همراه پدر و مادر بيشتر از بازي هاي رايانه اي براي کودکان لذت بخش است.»
وي تاکيد مي کند: «کودکاني که به طور مداوم با اين بازي ها درگيرند درون گرا و در جامعه منزوي و در برقراري ارتباط اجتماعي با ديگران ناتوان مي شوند. روحيه انزواطلبي باعث مي شود کودک از گروه هم سالان جدا شود که اين خود سرآغازي براي بروز ناهنجاري هاي ديگر است. وقت گذاري و ارتباط درست ميان پدر و مادر و فرزندان هر اندازه بيشتر باشد، زمينه چنين بازي هايي کم تر فراهم مي شود. از سوي ديگر، در بعضي خانواده ها که زن و مرد شاغل هستند و در کنار هم بودن خانواده کمتر شده، بازي هاي رايانه اي مشکلات را دو چندان کرده است.»
اما نبايد از آسيب هاي جسماني ناشي از بازي هاي رايانه اي غافل شد. يک متخصص مغز و اعصاب در اين خصوص مي گويد: «هنگام بازي چشم به دليل خيره شدن مداوم به صفحه نمايش رايانه و کاهش دفعات پلک زدن به شدت تحت فشار نور قرار مي گيرد و دچار عوارض مختلفي مي شود. نوجوانان چنان غرق بازي مي شوند که توجه نمي کنند تا چه حد از لحاظ بينايي و ذهني بر خود فشار مي آورند.»
دکتر"خسرو ياوري" اضافه مي کند: «مهم ترين علائم بينايي ناشي از بازي رايانه اي به مدت طولاني خستگي چشم، خشکي چشم، سوزش، اشک ريزش و تاري ديد است. علت اين است که وظيفه اصلي اشک چشم مرطوب نگه داشتن و شست و شوي مداوم سطح کره چشم و رساندن اکسيژن و مواد غذايي به قرنيه است. يکي از مهم ترين دلايل خشکي و سوزش چشم هنگام کار با رايانه کاهش دفعات پلک زدن است. اين مسئله به همراه خيره شدن به صفحه نمايشگر و تمرکز روي موضوع کار سبب مي شود پلک ها مدت بيشتري باز بمانند و در نتيجه اشک روي سطح چشم سريع تر تبخير مي شود.»
وي يادآوري مي کند: «از سوي ديگر، به دليل اين که کودک در يک وضعيت ثابت تا ساعت ها مي نشيند، ستون فقرات و استخوان بندي او دچار مشکل مي شود. همچنين احساس سوزش و سفت شدن گردن، کتف ها و مچ دست از ديگر عوارض کار نسبتا ثابت و طولاني مدت با رايانه است. ايجاد تهوع و سرگيجه به ويژه در کودکان و نوجواناني که زمينه صرع دارند، از ديگر عوارض بازي هاي رايانه اي است.»
دکتر ياوري متذکر مي شود: «بازي هاي پرهيجان رايانه اي که در آن صفحه نمايشگر رايانه، پي در پي از فلاش ها و شعاع هاي خيره کننده نوري پوشيده مي شود، در نوجوانان که از نظر عصبي ضعيف اند و براي ابتلا به صرع آمادگي دارند، هيجانات شديد عصبي پديد مي آورد. ضمن اين که، در حدود يک درصد از کودکان غيرمبتلا به بيماري صرع، به نور حساسيت دارند، اين حساسيت و تحمل تغيير مداوم شدت و ضعف نور در بازي هاي رايانه‌اي براي اين گروه نيز مشکل ايجاد مي کند.»
نظارت ضعيف
تنها 20 درصد از کل بازي هاي توليد شده در جهان به بازي هاي خشونت آميز و يا داراي صحنه هاي مستهجن و غير اخلاقي اختصاص دارد و 80 درصد بقيه عاري از هر گونه خشونت و صرفا به منظور به کارگيري قوه تخيل، ادراک و تصميم گيري کاربران طراحي شده است، اما جدا کردن اين بازي ها از يکديگر نياز به يک نهاد نظارتي دارد.
در بسياري از کشورها روي هر لوح فشرده بازي، رده سني مختص به آن مشخص شده و فروشنده موظف است آن را در اختيار گروه سني خاص قرار دهد. همچنين ناشران و توزيع کنندگان بازي هاي رايانه‌اي هنگام خريد به والدين، رده سني بازي را متذکر مي شوند، اما در ايران اين طور نيست.
نبود يک نهاد نظارتي قوي براي نظارت بر ورود بازي هاي رايانه اي خارجي به کشور، رواج مفاهيمي چون خشونت، شهوت، ترس، تضعيف باورهاي ديني، کشتار را به دنبال دارد. اين بازي ها به صورت نسخه برداري و با نازل ترين قيمت در اختيار کاربران قرار مي گيرد. به دليل نبود نظارت، کاربر ايراني هر نوع بازي را که حتي برايش مضر باشد مي خرد. بد نيست بدانيد به گفته برخي کارشناسان، هر هفته بين 7 تا 10 عنوان بازي وارد ايران مي شود.
اين در حالي است که بازي هاي رايانه اي به عنوان بخشي از فناوري هاي نوين، تاثير ماندگاري بر فرهنگ، رشد و تکوين شخصيت افراد و روش هاي آموزشي گذاشته است و به دليل پر کردن بخشي از اوقات فراغت جمعيت سني کودک، نوجوان و جوان نيازمند توجه جدي است. متاسفانه به دليل ناآشنايي والدين با عارضه هاي ناشي از اين بازي ها و همچنين نبود قوه نظارتي قدرتمند و تاثيرگذار در کشور، دايره آسيب پذيري کودکان ايراني بيش از ديگر کودکان در دنياي بازي هاي رايانه اي است.
بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد نظارت مستمر و موثر در بازار نشر و عرضه بازي هاي رايانه اي وجود ندارد. بازي هاي رايانه اي به گونه اي طراحي و ساخته مي شوند که مخاطب را وادار کند تا به هر شکل ممکن، به گمان خود به انتهاي بازي و در نهايت برتري در آن دست يابد. اين نقطه آغازين حمله به ذهن و روح يک کودک يا نوجوان است. استرس و اضطراب ناشي از برتري جويي از همان لحظات اول بازي، ذهن و روح او را تحت فشار مي گذارد.
دکتر "مخبر دزفولي" دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي نيز با تاکيد بر اين مطلب مي گويد: «رشد سريع فناوري هاي اطلاعات، تاثيرات بسياري بر عرصه فرهنگي داشته است و بازي هاي رايانه اي و ويدئويي هم به عنوان بخشي از فناوري هاي نوين تاثيرات ماندگاري بر فرهنگ، رشد و تکوين شخصيت افراد و روش هاي آموزشي گذاشته و به دليل پر کردن بخشي از اوقات فراغت جمعيت سني کودک، نوجوان و جوان ما نيازمند توجه جدي است.»
وي مي افزايد: «با توجه به رسالت فرهنگي که به عهده شوراي عالي انقلاب فرهنگي است و تاکيدي که رهبر معظم انقلاب (در ديدارهاي سالانه خود با اعضاي شورا) بر اهميت مسئله فرهنگ عمومي و مهندسي فرهنگي جامعه داشتند، ضرورت برنامه ريزي براي محصولات فرهنگي جديد به ويژه در بخش بازي هاي رايانه اي از مدت ها پيش احساس مي شد.»
به گفته دکتر مخبر با توجه به دلايل ذکر شده و ضرورت تاسيس بنيادي براي بازي هاي رايانه اي، اين مسئله در دستور کار شوراي عالي انقلاب فرهنگي قرار گرفت تا برنامه ريزي، هماهنگي و حمايت از فعاليت هاي مرتبط با صنعت بازي هاي رايانه اي را در تمامي زمينه هاي فرهنگي، هنري، فني و اجرايي به عهده بگيرد.
چه بايد کرد؟
به هر حال چه بخواهيم و چه نخواهيم بازي‌هاي رايانه اي، بخشي از زندگي مدرن امروز شده است. تقريبا غيرممکن است که کودکان را از رايانه يا بازي‌هاي رايانه اي دور نگه داريم. پس چه بايد کرد؟
به گفته دکتر هادي شاکر مشاور کودک و خانواده، حال که نظارت ها ضعيف است و شما نمي‌توانيد بر اين سيستم غلبه کنيد، بهترين روش، آن است که خيلي آرام و ايمن به اين گروه بپيونديد. پدرها و مادرها مي‌توانند با مطالعه مقالات و نکاتي درباره بازي هاي رايانه اي، درباره ابعاد گوناگون اين بازي‌ها مطلب بياموزند. آن ها با کسب دانش مي‌توانند دست به هر کاري بزنند تا مطمئن شوند فرزندان آن ها به‌طور صحيح رشد و پرورش مي‌يابند.
وي چند دستور العمل براي والدين دارد: «هميشه با فرزندان خود رفتار دوستانه‌اي داشته باشيد و بدانيد چه بازي‌هايي مي‌کنند. دستورالعمل‌هايي را که در مورد هر نرم‌افزار داده شده مطالعه کنيد و توصيه‌ها و نکات مناسب روي برچسب بازي‌ها را سرمشق خود قرار دهيد. بخش "نظام ESRA" در سایت بنیاد ملی بازی های رایانه ای را در رايانه خود ذخيره کنيد و به وسيله آن از درجه‌بندي و تحقيقات انجام شده در مورد بازي‌هاي رايانه اي اطلاع حاصل کنيد. با والدين ديگر همانند معلمان در ارتباط باشيد. اطلاعات و آخرين بررسي‌هاي خود درباره کودکان و بازي‌هاي رايانه اي را با يکديگر در ميان بگذاريد.»
وي تاکيد مي کند: «با فرزند خود رابطه شفافي داشته باشيد و دوستي و احساس راحتي خود را آن قدر بالا ببريد تا او تجربه ها و ترس‌هاي خود را با شما در ميان بگذارد. هنگام خريد بازي‌هاي رايانه اي، آگاه و محتاط باشيد و درباره ادعاهاي شرکت سازنده آن ها پرس‌و‌جو کنيد. در صورتي که احساس مي‌کنيد بازي مورد نظر، نکته قابل اعتراضي دارد، در بيان نظر خود آزاد باشيد.»
دکتر شاکر همچنين مي گويد: «اطمينان حاصل کنيد که فرزند شما با اعتماد به نفس، درک و کنجکاوي بالا بزرگ مي‌شود و کودکي شاد است. هر‌گونه پنهان‌کاري، پرخاشگري يا خشونت غيرقابل توجيه او را تحت نظر بگيريد.»
از بازي کردن به منظور افزايش علاقه فرزند خود استفاده کنيد و بازي‌هايي را انتخاب کنيد که نيازمند استراتژي و تصميم‌گيري است. بازي‌هاي خشونت‌آميز و آن هايي را که تنها شامل تير‌اندازي، تخريب يا حمله است کم کنيد.
زماني که براي خريدن يک بازي رايانه اي، مانع فرزند خود مي‌شويد، دلايل خود را براي او توضيح دهيد و بگذاريد درک کند که چرا شما او را از انجام بازي‌هاي خاصي منع مي‌کنيد.
منبع: روزنامه خراسان
البته خودش مي گويد بازي "مورتال کومبات" و "تيکن" را با وجود آن که قديمي شده اند ترجيح مي دهد. دليلش بيشتر مرا به وحشت مي اندازد: "اونجا آدما طبيعي تر کشته مي شن. خيلي طبيعيه. خيلي حال مي ده."
قضيه به همين جا ختم نمي شود. در سنين بالاتر؛ يعني نوجوانان و جوانان نوع ديگري از جذابيت جامعه را تهديد مي کند و آن صحنه ها و تصاوير مستهجن و نامناسبي است که در لابه لاي اين بازي ها به چشم مي خورد و آرام آرام ارزش هاي اجتماعي و فردي نوجوانان و جوانان را از بين مي برد. اين تهديدهاي روحي با واقعي تر شدن بازي هاي رايانه اي، جدي تر نيز شده است. اکنون که ديگر X Box و WII جاي بازي هاي نسبتا قديمي رايانه اي را گرفته است و کودک و نوجوان کاملا خود را در فضاي مجازي احساس مي کند، بايد در آينده اي نه چندان دور منتظر تبعات اين زندگي مجازي و مسخ روزانه بود.
از کوچه تا پشت رايانه
روزي روزگاري بازي هاي کودکان به هفت سنگ و الک دولک محدود بود. در بهترين شرايط توپ پلاستيکي وجود داشت و فوتبال گل کوچک، اما امروز نوع بازي هاي کودکان نيز تغيير کرده است. امروزه ديگر به جاي گل کوچک، فيفا 2012 بر قلوب بچه ها حکم فرمايي مي کند و جاي هفت سنگ را مرد عنکبوتي گرفته است!
اين روزها به جاي کودکاني که در کوچه ها دنبال يکديگر مي دويدند، کودکاني را مي بينيم که پاي رايانه با يک مشت سيم و کليد و نور مشغول نابود کردن و کشتن دشمنان هستند. بايد پذيرفت رايانه وسيله اي است که جاي خود را در همه قسمت هاي زندگي انسان باز کرده است و همچون ديگر ساخته هاي دست بشر، دو روي مثبت و منفي دارد.
بازي اساسي ترين فعاليت کودک است در عين حال يکي از نيازهاي اساسي کودکان نيز به شمار مي رود. نقش بازي در روند رشد جسماني و روحي رواني کودکان انکارناپذير است. يکي از کارکردهاي مهم بازي اين است که کودک را براي ورود به زندگي بزرگسالي آماده مي‌کند.
کودک بسياري از مهارت هاي فردي و اجتماعي مورد نياز براي زندگي آينده خود را از طريق همين بازي هايي که به نظر بسياري، بي اهميت جلوه مي کند، مي آموزد. بسياري از متخصصان تعليم و تربيت سفارش مي کنند که مطالب آموزشي در کلاس هاي درس از طريق بازي آموزش داده شود و نتايج گوياي موفقيت استفاده از اين شيوه است.
بازي هاي رايانه اي، با استفاده از تصاوير جذاب، پرتحرک و زنده و صداهاي مهيج، دنيايي از هيجان را به کودکان پرجنب و جوش ارزاني مي کنند. اين جذبه و کشش کودک را به عالمي از تخيلات مي برد که در آن خود را قهرمان اصلي ماجرا مي پندارند. اين بازي ها با ترفندهاي مختلف، چنان تاثيري بر فکر و اعصاب کودک مي گذارند که وي خود را جزئي از اين مجموعه ماشيني مي پندارد.
در واقع يکي از جذابيت هاي دنياي رايانه که بيشتر از بقيه جنبه ها کودکان و نوجوانان را مجذوب و شيفته خود کرده، بازي هاي رايانه اي است، اما آيا اين بازي ها براي کودکان مفيد است؟ اين پرسشي است که پاسخ متخصصان به آن قدري با باورهاي عمومي در تضاد است.
تاثيرات مثبت
با وجود محتواي خشن اين بازي ها که سبب انتقال ناهنجاري هاي فردي در کودکان و نوجوانان و گرايش به خشونت و مصرف گرايي مي شود، روان شناسان کمک به هماهنگي بين دست و چشم، رشد کودکان عقب افتاده ذهني، درک بهتر از فضا، حل بهتر مسائل رياضي و افزايش دايره لغات و نيز افزايش تجربه اجتماعي را به عنوان نکات مثبت اين بازي ها دانستند.
علاوه بر آن، يادگيري و آموزش که توجه ناچيزي به آن شده است، از طريق بازي هاي رايانه اي ميسر مي شود. در واقع گروهي از روان پزشکان معتقدند بازي هاي رايانه اي و فکري به دليل داشتن تنوع زندگي براي کودکان مفيد است.
دکتر "شيرازي" استاديار دانشکده علوم پزشکي ايران در اين باره مي گويد: «بازي ها سرعت واکنش کودکان را افزایش داده و به گسترش فضاي ديداري آنها منجر می شود.» او مي افزايد: «برخلاف نظر والدين، اين بازي ها علاوه بر موارد گفته شده با آموزش اولويت هاي مکاني و زماني و رقابت سالم، آن ها را براي ورود به اجتماع آماده مي کند.»
البته اين فوق تخصص روان پزشکي کودک و نوجوان تاکيد مي کند: «وقتي کودکان تا حدي درگير اين بازي ها شوند که از ديگر فعاليت هاي خود باز بمانند يا در مواردي که با استفاده از آموخته هاي خود از اين بازي به بزرگ ترها يا همسالان خود آسيب بزنند، والدين بايد به طور موقت انجام اين بازي را ممنوع کنند.»
دکتر "هادي شاکر" مشاور کودک و خانواده نيز در اين باره مي گويد: «عده اي معتقدند که رايانه باعث منزوي شدن کاربر و ايجاد بيماري هايي مثل چاقي و تغيير يافت اسکلت بدن (قوز، انحراف مهره هاي ستون فقرات و...) مي شود که تا حدود زيادي نيز درست است ولي البته جنبه هاي مثبت به کارگيري رايانه در آموزش کودکان نيز غيرقابل انکار است. مواردي مثل ديکته، رياضي و درک متون و خيلي از مهارت هاي ديگر. همچنين تقويت مهارت حرکتي ظريف کودکان و سرعت عمل آن ها با اين بازي ها عملي است، اما خطر مهم اين است که رايانه جاي روابط اجتماعي کودک را بگيرد و کودک به جاي پيدا کردن دوست با اين وسيله ارتباط برقرار کند.»
... و تبعات
ماهيت تاثيرگذار رسانه ها مانند سينما و تلويزيون مدت هاست که به دل مشغولي روان شناسان کودک تبديل شده است، اما اکنون اين مسئله مطرح است که تاثيرگذاري بازي هاي رايانه اي با قابليت ها و ويژگي هاي خاص خود، از سينما و تلويزيون نيز بالاتر است.
دکتر "هادي شاکر" مشاور کودک و خانواده ضمن تاييد اين مطلب مي گويد: «وقتي کودک مشغول تماشاي فيلم است با يک روايت يا داستان مواجه مي شود که تا حدي بر او تاثير مي گذارد، اما اين روايت بسته است و کودک نمي تواند آن را به ميل خود تغيير دهد. در مقابل هنگام بازي هاي رايانه اي، داستان وجود دارد، با اين تفاوت که داستان ها عمدتا باز هستند و کودک مي تواند به ميل خود آن را تغيير دهد يا انتخاب کند. اين مسئله به کودک احساس آزادي مي دهد. در اين بازي ها بسياري از اصول يادگيري مانند هم‌ذات پنداري، تمرين، تکرار و پاداش و تقويت به کار رفته است و مي تواند اثر شگرفي بر کودک داشته باشد.»
وي به افزايش پرخاشگري و لذت بردن از خشونت در پي استفاده افراطي از بازي هاي خشن رايانه اي اشاره مي کند و مي گويد: «در بدو ورود بازي هاي رايانه اي به بازارهاي آمريکا، هراس بزرگي در ميان والدين، مربيان و مراقبان اخلاقي جامعه به علت خشونت موجود در اين بازي ها به وجود آمد. هراسي که چندان هم بي پايه نبود، زيرا محتواي خشن برخي از اين بازي ها به گونه اي است که بچه ها به صورت گروهي يا فردي در پي ضربه زدن، متلاشي کردن، له کردن و نابودي برمي آيند. اگر به چهره آن ها هنگامي که در بازي و در برابر رقيب تصويري خود يا مانع فيزيکي گرافيکي قرار مي گيرند، نگاه کنيد، به راحتي آثار خشم توام با اضطراب را مي توانيد ببينيد. بعضي از بچه ها از اين حالت هم فراتر مي روند و ناخواسته فرياد مي کشند. اين حالت از نظر رواني به تدريج در ذهن و روح بچه ها باقي مي ماند و در رفتارهاي روزمره آنان مشاهده مي شود.»
به گفته وي، بسياري معتقدند بازي هاي رايانه اي جنگي که در آن کودکان با قرار گرفتن در نقش مهاجم جنگجو سعي در از بين بردن دشمنان فرضي خود دارند، به نوعي تمرين خشونت محسوب مي شود.
دکتر "سيدمهدي صميمي اردستاني" استاديار دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي نيز در اين باره مي گويد: «افزايش خشونت، محدود کردن خلاقيت و کم تحرکي سه عارضه مهم استفاده بيش از حد از بازي هاي رايانه اي است و اين بازي ها به علت چارچوب و طراحي محدودي که دارند، نمي توانند به اندازه کافي و لازم در پرورش خلاقيت هاي کودکان موثر باشند.»
اين روان پزشک بازي هاي فيزيکي، فکري و حرکتي کودکانه مثل توپ بازي و پازل دستي (جورچين) را براي تقويت خلاقيت هاي فکري و حرکتي کودک در مقايسه با بازي هاي رايانه اي فکري و ورزشي موثرتر مي داند و مي افزايد: «والدين بايد زمان و فضاي لازم را براي بازي کودک فراهم کنند، چرا که تفريح در پارک ها به همراه پدر و مادر بيشتر از بازي هاي رايانه اي براي کودکان لذت بخش است.»
وي تاکيد مي کند: «کودکاني که به طور مداوم با اين بازي ها درگيرند درون گرا و در جامعه منزوي و در برقراري ارتباط اجتماعي با ديگران ناتوان مي شوند. روحيه انزواطلبي باعث مي شود کودک از گروه هم سالان جدا شود که اين خود سرآغازي براي بروز ناهنجاري هاي ديگر است. وقت گذاري و ارتباط درست ميان پدر و مادر و فرزندان هر اندازه بيشتر باشد، زمينه چنين بازي هايي کم تر فراهم مي شود. از سوي ديگر، در بعضي خانواده ها که زن و مرد شاغل هستند و در کنار هم بودن خانواده کمتر شده، بازي هاي رايانه اي مشکلات را دو چندان کرده است.»
اما نبايد از آسيب هاي جسماني ناشي از بازي هاي رايانه اي غافل شد. يک متخصص مغز و اعصاب در اين خصوص مي گويد: «هنگام بازي چشم به دليل خيره شدن مداوم به صفحه نمايش رايانه و کاهش دفعات پلک زدن به شدت تحت فشار نور قرار مي گيرد و دچار عوارض مختلفي مي شود. نوجوانان چنان غرق بازي مي شوند که توجه نمي کنند تا چه حد از لحاظ بينايي و ذهني بر خود فشار مي آورند.»
دکتر"خسرو ياوري" اضافه مي کند: «مهم ترين علائم بينايي ناشي از بازي رايانه اي به مدت طولاني خستگي چشم، خشکي چشم، سوزش، اشک ريزش و تاري ديد است. علت اين است که وظيفه اصلي اشک چشم مرطوب نگه داشتن و شست و شوي مداوم سطح کره چشم و رساندن اکسيژن و مواد غذايي به قرنيه است. يکي از مهم ترين دلايل خشکي و سوزش چشم هنگام کار با رايانه کاهش دفعات پلک زدن است. اين مسئله به همراه خيره شدن به صفحه نمايشگر و تمرکز روي موضوع کار سبب مي شود پلک ها مدت بيشتري باز بمانند و در نتيجه اشک روي سطح چشم سريع تر تبخير مي شود.»
وي يادآوري مي کند: «از سوي ديگر، به دليل اين که کودک در يک وضعيت ثابت تا ساعت ها مي نشيند، ستون فقرات و استخوان بندي او دچار مشکل مي شود. همچنين احساس سوزش و سفت شدن گردن، کتف ها و مچ دست از ديگر عوارض کار نسبتا ثابت و طولاني مدت با رايانه است. ايجاد تهوع و سرگيجه به ويژه در کودکان و نوجواناني که زمينه صرع دارند، از ديگر عوارض بازي هاي رايانه اي است.»
دکتر ياوري متذکر مي شود: «بازي هاي پرهيجان رايانه اي که در آن صفحه نمايشگر رايانه، پي در پي از فلاش ها و شعاع هاي خيره کننده نوري پوشيده مي شود، در نوجوانان که از نظر عصبي ضعيف اند و براي ابتلا به صرع آمادگي دارند، هيجانات شديد عصبي پديد مي آورد. ضمن اين که، در حدود يک درصد از کودکان غيرمبتلا به بيماري صرع، به نور حساسيت دارند، اين حساسيت و تحمل تغيير مداوم شدت و ضعف نور در بازي هاي رايانه‌اي براي اين گروه نيز مشکل ايجاد مي کند.»
نظارت ضعيف
تنها 20 درصد از کل بازي هاي توليد شده در جهان به بازي هاي خشونت آميز و يا داراي صحنه هاي مستهجن و غير اخلاقي اختصاص دارد و 80 درصد بقيه عاري از هر گونه خشونت و صرفا به منظور به کارگيري قوه تخيل، ادراک و تصميم گيري کاربران طراحي شده است، اما جدا کردن اين بازي ها از يکديگر نياز به يک نهاد نظارتي دارد.
در بسياري از کشورها روي هر لوح فشرده بازي، رده سني مختص به آن مشخص شده و فروشنده موظف است آن را در اختيار گروه سني خاص قرار دهد. همچنين ناشران و توزيع کنندگان بازي هاي رايانه‌اي هنگام خريد به والدين، رده سني بازي را متذکر مي شوند، اما در ايران اين طور نيست.
نبود يک نهاد نظارتي قوي براي نظارت بر ورود بازي هاي رايانه اي خارجي به کشور، رواج مفاهيمي چون خشونت، شهوت، ترس، تضعيف باورهاي ديني، کشتار را به دنبال دارد. اين بازي ها به صورت نسخه برداري و با نازل ترين قيمت در اختيار کاربران قرار مي گيرد. به دليل نبود نظارت، کاربر ايراني هر نوع بازي را که حتي برايش مضر باشد مي خرد. بد نيست بدانيد به گفته برخي کارشناسان، هر هفته بين 7 تا 10 عنوان بازي وارد ايران مي شود.
اين در حالي است که بازي هاي رايانه اي به عنوان بخشي از فناوري هاي نوين، تاثير ماندگاري بر فرهنگ، رشد و تکوين شخصيت افراد و روش هاي آموزشي گذاشته است و به دليل پر کردن بخشي از اوقات فراغت جمعيت سني کودک، نوجوان و جوان نيازمند توجه جدي است. متاسفانه به دليل ناآشنايي والدين با عارضه هاي ناشي از اين بازي ها و همچنين نبود قوه نظارتي قدرتمند و تاثيرگذار در کشور، دايره آسيب پذيري کودکان ايراني بيش از ديگر کودکان در دنياي بازي هاي رايانه اي است.
بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد نظارت مستمر و موثر در بازار نشر و عرضه بازي هاي رايانه اي وجود ندارد. بازي هاي رايانه اي به گونه اي طراحي و ساخته مي شوند که مخاطب را وادار کند تا به هر شکل ممکن، به گمان خود به انتهاي بازي و در نهايت برتري در آن دست يابد. اين نقطه آغازين حمله به ذهن و روح يک کودک يا نوجوان است. استرس و اضطراب ناشي از برتري جويي از همان لحظات اول بازي، ذهن و روح او را تحت فشار مي گذارد.
دکتر "مخبر دزفولي" دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي نيز با تاکيد بر اين مطلب مي گويد: «رشد سريع فناوري هاي اطلاعات، تاثيرات بسياري بر عرصه فرهنگي داشته است و بازي هاي رايانه اي و ويدئويي هم به عنوان بخشي از فناوري هاي نوين تاثيرات ماندگاري بر فرهنگ، رشد و تکوين شخصيت افراد و روش هاي آموزشي گذاشته و به دليل پر کردن بخشي از اوقات فراغت جمعيت سني کودک، نوجوان و جوان ما نيازمند توجه جدي است.»
وي مي افزايد: «با توجه به رسالت فرهنگي که به عهده شوراي عالي انقلاب فرهنگي است و تاکيدي که رهبر معظم انقلاب (در ديدارهاي سالانه خود با اعضاي شورا) بر اهميت مسئله فرهنگ عمومي و مهندسي فرهنگي جامعه داشتند، ضرورت برنامه ريزي براي محصولات فرهنگي جديد به ويژه در بخش بازي هاي رايانه اي از مدت ها پيش احساس مي شد.»
به گفته دکتر مخبر با توجه به دلايل ذکر شده و ضرورت تاسيس بنيادي براي بازي هاي رايانه اي، اين مسئله در دستور کار شوراي عالي انقلاب فرهنگي قرار گرفت تا برنامه ريزي، هماهنگي و حمايت از فعاليت هاي مرتبط با صنعت بازي هاي رايانه اي را در تمامي زمينه هاي فرهنگي، هنري، فني و اجرايي به عهده بگيرد.
چه بايد کرد؟
به هر حال چه بخواهيم و چه نخواهيم بازي‌هاي رايانه اي، بخشي از زندگي مدرن امروز شده است. تقريبا غيرممکن است که کودکان را از رايانه يا بازي‌هاي رايانه اي دور نگه داريم. پس چه بايد کرد؟
به گفته دکتر هادي شاکر مشاور کودک و خانواده، حال که نظارت ها ضعيف است و شما نمي‌توانيد بر اين سيستم غلبه کنيد، بهترين روش، آن است که خيلي آرام و ايمن به اين گروه بپيونديد. پدرها و مادرها مي‌توانند با مطالعه مقالات و نکاتي درباره بازي هاي رايانه اي، درباره ابعاد گوناگون اين بازي‌ها مطلب بياموزند. آن ها با کسب دانش مي‌توانند دست به هر کاري بزنند تا مطمئن شوند فرزندان آن ها به‌طور صحيح رشد و پرورش مي‌يابند.
وي چند دستور العمل براي والدين دارد: «هميشه با فرزندان خود رفتار دوستانه‌اي داشته باشيد و بدانيد چه بازي‌هايي مي‌کنند. دستورالعمل‌هايي را که در مورد هر نرم‌افزار داده شده مطالعه کنيد و توصيه‌ها و نکات مناسب روي برچسب بازي‌ها را سرمشق خود قرار دهيد. بخش "نظام ESRA" در سایت بنیاد ملی بازی های رایانه ای را در رايانه خود ذخيره کنيد و به وسيله آن از درجه‌بندي و تحقيقات انجام شده در مورد بازي‌هاي رايانه اي اطلاع حاصل کنيد. با والدين ديگر همانند معلمان در ارتباط باشيد. اطلاعات و آخرين بررسي‌هاي خود درباره کودکان و بازي‌هاي رايانه اي را با يکديگر در ميان بگذاريد.»
وي تاکيد مي کند: «با فرزند خود رابطه شفافي داشته باشيد و دوستي و احساس راحتي خود را آن قدر بالا ببريد تا او تجربه ها و ترس‌هاي خود را با شما در ميان بگذارد. هنگام خريد بازي‌هاي رايانه اي، آگاه و محتاط باشيد و درباره ادعاهاي شرکت سازنده آن ها پرس‌و‌جو کنيد. در صورتي که احساس مي‌کنيد بازي مورد نظر، نکته قابل اعتراضي دارد، در بيان نظر خود آزاد باشيد.»
دکتر شاکر همچنين مي گويد: «اطمينان حاصل کنيد که فرزند شما با اعتماد به نفس، درک و کنجکاوي بالا بزرگ مي‌شود و کودکي شاد است. هر‌گونه پنهان‌کاري، پرخاشگري يا خشونت غيرقابل توجيه او را تحت نظر بگيريد.»
از بازي کردن به منظور افزايش علاقه فرزند خود استفاده کنيد و بازي‌هايي را انتخاب کنيد که نيازمند استراتژي و تصميم‌گيري است. بازي‌هاي خشونت‌آميز و آن هايي را که تنها شامل تير‌اندازي، تخريب يا حمله است کم کنيد.
زماني که براي خريدن يک بازي رايانه اي، مانع فرزند خود مي‌شويد، دلايل خود را براي او توضيح دهيد و بگذاريد درک کند که چرا شما او را از انجام بازي‌هاي خاصي منع مي‌کنيد.
منبع: روزنامه خراسان