به گزارش 'گرداب از تسنیم، رهبر فرزانه انقلاب اسلامى در سخنانى که درباره اهمیت فضاى مجازى داشته اند، فرموده اند:1- اهمیت فضاى مجازى به اندازه اهمیت انقلاب اسلامى است؛ 2- اگر مى توانستم، خودم ریاست شوراى عالى فضاى مجازى را بر عهده مى گرفتم ؛ 3- ما در دوران شکل گیرى فضاى مجازى در خواب بودیم و حالا هم که بیدار شده ایم، در حال چرت زدن هستیم.
این سه فراز مهم از سخنان سکاندار نظام اسلامى، کافى است تا در این یادداشت به مهم ترین فرصت ها و تهدیدهاى فضاى مجازى که این روزها بخشى از واقعیات جامعه ما را شکل مى دهد، داشته باشیم:
ما امروزه در دنیایى زندگى مى کنیم که به دنیاى فناورى هاى نوین و پیشرفته معروف شده است. ضریب نفوذ تکنولوژى هاى جدید و هوشمند تا اندازه اى بالاست که شاید بتوان به جرات ادعا کرد، زندگى بدون استفاده از این تکنولوژى هاى سخت افزارى (مانند گوشى هاى موبایل هوشمند، تبلت ها، رایانه ها، گجت هاى چندکاره و...) و نرم افزارى (مانند اینترنت، شبکه هاى اجتماعى، محصولات نرم افزارى و...) بسیار دشوار و حتى در مواقعى ناممکن است.
اما آیا باید با این نفوذ مقابله نمود؟ آیا باید آن را با آغوش باز پذیرفت و از تبعات آن تبعیت کرد؟ آیا اساساً مى توان در مقابل این جریان علمى و تکنولوژیک و البته جریان فکرى منشعب از آن مقاومت نمود؟ به عبارت دیگر آیا نفوذ تکنولوژى مبتنى بر یک نوع فرهنگ مشخص، براى سایر جوامع با شرایط فرهنگى مختلف و متنوع مى تواند اثرات مفید و سازنده اى به ویژه در بعد فرهنگى و اجتماعى به همراه داشته باشد و یا براى جوامع با فرهنگ ها و ساختارهاى اجتماعى متفاوت در حکم میوه ى ممنوعه خواهد بود.
بدون تردید استفاده از تکنولوژى هاى مختلف منافع فراوانى را از جنبه هاى مختلف به همراه خواهد داشت ازجمله، تسریع و تسهیل انجام فعالیت هاى کارى مختلف و برقرارى ارتباطات اجتماعى، ارتقاى میزان احساس رفاه اجتماعى، افزایش میزان رضایت از زندگى، بالا بردن نشاط و سرگرمى و مواردى از این قبیل، اما همواره در استفاده از هرگونه فناورى و تکنولوژى، نکته اى قابل تامل و حیاتى نهفته و آن فرهنگ استفاده از یک تکنولوژى است. به عبارت دیگر ممکن است استفاده از یک فناورى یا ابزار تکنولوژیک در یک جامعه و میان یک ملت بسیار شایع و رایج باشد اما فرهنگ استفاده از آن وجود نداشته باشد و این نکته یعنى وجود فرهنگ استفاده از یک فناورى، شاه کلید گشایش قفل مشکلات و معضلات ناشى از استفاده از تکنولوژى هاى نوین است.
رهبر معظم انقلاب با تیزبینى و هوشیارى همیشگى خود، همواره مسؤولان و مردم کشور را نسبت به موضوعات حساس و استراتژیک به ویژه در حوزه هاى فرهنگى اجتماعى آگاه نموده اند. ایشان در حکم انتصاب اعضاى شوراى عالى فضاى مجازى در اسفندماه سال 1390 مى فرمایند:
«گسترش فزاینده فناورى هاى اطلاعاتى و ارتباطاتى به ویژه شبکه ى جهانى اینترنت و آثار چشمگیر آن در ابعاد زندگى فردى و اجتماعى و لزوم سرمایه گذارى وسیع و هدفمند در جهت بهره گیرى حداکثرى از فرصت هاى ناشى از آن در جهت پیشرفت همه جانبه کشور و ارائه خدمات گسترده و مفید به اقشار گوناگون مردم و هم چنین ضرورت برنامه ریزى و هماهنگى مستمر به منظور صیانت از آسیب هاى ناشى از آن اقتضا مى کند که نقطه ى کانونى متمرکزى براى سیاستگذارى، تصمیم گیرى و هماهنگى در فضاى مجازى کشور به وجود آید. به این مناسبت شوراى عالى فضاى مجازى کشور با اختیارات کافى به ریاستِ رئیس جمهور تشکیل مى گردد و لازم است به کلیه ى مصوبات آن ترتیب آثار قانونى داده شود.»
ایشان هم چنین در ادامه ى پیام خود در خصوص وظایف این شورا خطاب به اعضاى آن این گونه مى فرمایند: «این شورا وظیفه دارد مرکزى به نام مرکز ملّى فضاى مجازى کشور ایجاد نماید تا اشراف کامل و به روز نسبت به فضاى مجازى در سطح داخلى و جهانى و تصمیم گیرى نسبت به نحوه مواجهه فعال و خردمندانه کشور با این موضوع از حیث سخت افزارى، نرم افزارى و محتوایى در چارچوب مصوّبات شوراى عالى و نظارت بر اجراى دقیق تصمیمات در همه سطوح تحقق یابد.»
بر اساس مطالب ارائه شده، به وضوح مى توان دریافت که مدیریت فضاى مجازى و شبکه هاى اجتماعى مبتنى بر اینترنت، امرى بسیار کلیدى و حیاتى است، اما این که سیاست گذاران و تصمیم گیرندگان این حوزه در کشور ما تا به امروز چقدر توانسته اند در مدیریت صحیح، علمى و یکپارچه ى این پدیده ى جهانى موفق باشند، موضوع دیگریست که مى بایست در زمان مناسب مورد بحث و مداقه قرار گیرد.
در سال هاى اخیر با توجه به فراگیرى اینترنت در کشور ما، استفاده از نرم افزارها و سخت افزارهاى بر خط و تحت وب نیز رشد چشم گیر و به عبارتى هراس آورى داشته است. هراس آور و ترسناک از این جهت که بدون تردید زیرساخت هاى فرهنگى و اجتماعى استفاده از نرم افزارهاى مبتنى بر وب در کشور ما به هیچ وجه آماده نشده است هرچند که شاید سرعت سرسام آور گسترش استفاده و ضریب نفوذ این محصولات را بتوان عامل اصلى این عدم آمادگى دانست، اما بدون شک کمبود برنامه ریزى هاى هوشمندانه و استراتژیک از سوى تصمیم گیرندگان حوزه ى فرهنگى و امنیت ملى کشور نیز عامل مهم دیگر خواهد بود.
در میان محصولاتى که اینترنت و فضاى مجازى به ویژه در سال هاى اخیر براى مردم ما به ارمغان آورده است، شبکه هاى مجازى و شبکه هاى اجتماعى، پرکاربردترین و پرمخاطب ترین به شمار مى آیند که تولید و عرضه ى انواع و اقسام گوشى ها و تبلت هاى همراه هوشمند با قیمت هاى پایین، مزید بر علت شده است تا تقریباً اکثریت قریب به اتفاق مردم دنیا و به تبع آن مردم ایران، این شبکه هاى اجتماعى را به طور گسترده مورد استفاده قرار داده و به نوعى بخشى از حریم خصوصى خود را از این طریق با سایرین به اشتراک بگذارند.
این اتفاق که همچون بهمنى هولناک و ویرانگر اما نامرئى در حال درنوردیدن و زیر و رو نمودن سراسر بنیان هاى فرهنگى مردم ماست، حتما مى تواند فوایدى چون سهولت برقرارى ارتباطات صوتى و تصویرى با اعضاى خانواده یا دوستان، تبادل اطلاعات و اندیشه ها، تحرک بخشیدن به فضاهاى علمى دانشگاه ها، بست و نشر مفاهیم و آمیزه هاى دینى و اخلاقى و انتقال اطلاعات مختلف را به ارمغان آورد اما در درون این اسب تروآ بیگانه اى پنهان شده که تمام عزم خود را براى شبیخون به فرهنگ مبتنى بر مفهوم حیا و عفت جامعه ى ایرانى و اسلامى جزم نموده است.
در همین راستا، در جایى دیگر رهبر معظم انقلاب در خصوص ظرفیت هایى که فضاى مجازى و شبکه هاى اجتماعى مى توانند به وجود آورند این گونه فرموده اند:
«ابزارهاى تسهیل کننده، مثل رایانه ها و ارتباطات اینترنتى و فضاى مجازى و سایبرى هم که الان در اختیار شماست. اگر بتوانید این ها را یاد بگیرید، مى توانید یک کلمه حرف درستِ خودتان را به هزاران مستمعى که شما آن ها را نمى شناسید، برسانید؛ این فرصت فوق العاده اى است؛ مبادا این فرصت ضایع شود. اگر ضایع شد، خداى متعال از من و شما روز قیامت سؤال خواهد کرد: از فرصت این همه جوان، این همه استبصار، این همه میل و شوق به دانستن، شما براى ترویج معارف اسلامى چه استفاده اى کردید؟»
بى تردید انقلاب اطلاعات در عصر حاضر را باید طلیعه دار ظهور جهانى نوین دانست. جهانى که دیگر نه مسطح است و نه کروى بلکه شبکه اى است متشکل از ابزار نوین ارتباطى و اطلاعاتى جدید که هویت انسانهاى عصر جدید در آن شکل مى گیرد. در این دنیاى نو هر شخصی مى تواند در آن واحد داراى هویت هاى مختلف و گاهاً متضاد باشد.
نظم جدید جامعه اى شبکه اى به وجود خواهد آورد که بر جامعه ى حقیقى تقدم یافته و در آن آراء گوناگون با سرعتى زیاد منتشر شده و از این نظر مى تواند بسترى براى رشد و نمو اندیشه هاى زودگذر و ناپایدار باشد که همین زوال و ناپایدارى اندیشه ها، زمینه را براى درگیرى هاى فکرى و اندیشه اى فراهم خواهد آورد. این درگیرى فکرى و اندیشه اى بى تردید ارزش هاى جوامع مختلف و باورهاى دینى را نیز به چالش خواهد کشید. در این رهگذر تنها با شناخت درست از چیستى و چگونگى عملکرد این فضاست که مى توان آن را کنترل و هدایت کرد و با تقویت ارزش ها و باورها و اشاعه ى درست و به موقع آن ها در فضاى سیال این جهان جدید به دفاع از آن ها پرداخت.
یکى از آثار مثبت این فضا براى ارزش ها و باورها مى تواند فضاى خاص آن باشد که ناخواسته با روبه رو کردن ارزش ها و باورهاى مختلف با یکدیگر، کاربران مختلف را به داورى میان نقاط ضعف و قوت آن ها مى کشاند و در این فضاست که اگر ارزش هاى و هنجارهاى صحیح به درستى معرفى شوند مى توان در مدتى کوتاه تأثیرى شگرف در باور و بینش افراد ایجاد کرد. از دیگر سو در صورت ضعف در این فضا، میدان براى دیگر اندیشه ها باز مى شود تا در خلاء متأثر از نبود هنجارهاى صحیح و اندیشه هاى محکم به تبلیغ پایه هاى سست اندیشه هاى خود پرداخته و پیروانى را دور خود جمع کنند.
ورود اینترنت به ایران مانند دیگر فن آورى ها و تکنولوژى هاى وارداتى در مرحله اول براى تسهیل در ارتباطات و افزایش سطح دسترسى ها در حوزه هاى علمى و پژوهشى، بازرگانى، سیاسى، اقتصادى و... مورد استفاده قرار گرفت و به سرعت مخاطبین خود را پیدا کرد. از ورود ادارات و نهادهاى دولتى همراه با راه اندازى دوره هاى آموزشى براى کارمندان دولت تا تألیف کتب و نرم افزارهاى آموزشى و راه اندازى رشته هاى مرتبط درسى در دانشگاه ها، باعث شد که جمعیت کثیرى از کشور هر یک با توجه به میزان ضرورت و علاقه وارد فضاى مجازى شوند.
اما مدتى زیادى نگذشت که این پدیده نیز کم کم تهدیدات و آسیب هاى خود را نشان داد که برخى از آن ها در حوزه کاربران و خانواده ها و برخى در سطح کلان جامعه اثرگذار بودند. با گذشت زمان پیشرفت و به روزرسانى فضاى مجازى که به حوزه شبکه هاى اجتماعى نیز وارد شد، خبر از برخى تهدیدات امنیتى مى داد! امروز نیز اینترنت و متعلقاتش ازجمله شبکه هاى مجازى هم موافقانى دارد که نیاز کشور به استفاده از این ظرفیت را تذکر مى دهند و هم مخالفانى که به شکل ورود و استفاده از آن نقد دارند.
فضاى مجازى، همانند هر مقوله ى دیگرى که در عالمِ واقع وجود دارد، باید از منظر تهدید و فرصت، توأماً دیده شود. فضاى مجازى، سکه اى است که باید دو روى آن را با هم دید. رویى که ناظر به فرصت ها و نقاط قوت آن بوده و روى دیگر که ناظر به تهدیدها -یا به تعبیرى نقاط ضعف این فضا- مى باشد. باید دانست که شناخت صحیح فضاى مجازى و به تبع آن، استفاده ى صحیح و در عین حال حداکثرى از این پدیده ى دنیاى مدرن، مستلزم شناخت و سپس لحاظ کردن هر دو روى سکه است.
* فرصت هاى فضاى مجازى
مواردى که در ادامه مى آید، ازجمله مواردى است که مى توان به عنوان فرصت ها و به تعبیرى، نقاط قوت استفاده از فضاى مجازى نام برد. این موارد عبارتند از:
1- جهانى و فرامرزى بودن: از ویژگى هاى منحصر به فردى که فضاى سایبر را از دیگر رسانه ها ممتاز مى سازد، جهانى بودن آن است. هر فردى در هر نقطه از جهان مى تواند از طریق آن به آسانى به جدیدترین اطلاعات دست یابد. مرزهاى جغرافیایى تاکنون نتوانسته از گسترش روزافزون فضاى سایبر جلوگیرى کند. از این رو، هر نوع مرزبندى در برابر آن بسیار دشوار مى نماید.
2- دست یابى آسان به آخرین اطلاعات: چنان چه بخواهید به آخرین مقاله، کتاب و یا خبرى که در یک زمینه ى تخصصى و در سطح جهان منتشر شده دست یابید، ساده ترین و سریع ترین راه، استفاده از فضاى مجازى است.
3- جذابیت و تنوع: رسانه ها از ابزارهاى مختلفى همچون فیلم، عکس، متن و یا هر هنر دیگرى براى جذاب کردن خویش استفاده مى کنند و این در حالى است که این ابزارها در فضاى سایبر، همگى در یک جا قابل جمع و نیز قابل دستیابى است؛ از ویژگى هاى منحصر به فردى که در تنوع و جذابیت فضاى سایبر تأثیر به سزایى دارد، مشترى محورى آن است. امکان نظرسنجى و ارزیابى در این فضا بسیار آسان تر و به روزتر است و این توانایى را به داده پردازان، فروشندگان و عرضه کنندگان محصولات اینترنتى مى دهد که از آخرین خواسته هاى مشتریان و مخاطبان خود مطلع گردند.
4- آزادى اطلاعات و ارتباطات: معناى واقعى آزادى اطلاعات، در فضاى سایبر محقق شده است. از این رو، شما هر نوع اطلاعاتى را که بخواهید -اعم از فرهنگى، سیاسى، اقتصادى و...- بدون محدویت هاى حاکم بر دیگر رسانه ها، در فضاى سایبر قابل دسترسى است. آزادى ارتباطى نیز از ویژگى هاى دیگر فضاى مجازى است که در دیگر وسایل ارتباطى تا این حد قابل دستیابى نیست.
5- کاهش هزینه هاى اقتصادى، اجتماعى و...: از آن جایى که فضاى مجازى، فواصل مکانى و تا حد زیادى فواصل زمانى را درنوردیده و لذا در بسیارى موارد، دیگر نیازى به مراجعه ى حضورى براى خرید کالا یا خدمات نیست، بنابراین به طور طبیعى، در بسیارى از هزینه هاى اقتصادى صرفه جویى مى شود. کاهش مصرف منابع سوختى براى وسایل نقلیه، کاهش آلودگى هوا به خاطر ترددهاى کمتر وسایل نقلیه، کاهش ترافیک و به تبع آن کاهش استهلاک وسایل نقلیه، کاهش رفت وآمدهاى غیرضرورى درون شهرى و به دنبال آن آرامش روانى بیشتر براى افراد جامعه، ازجمله ى این صرفه جویى ها به حساب مى آید. هم چنین با گسترش نشر الکترونیک، هزینه هاى هنگفت چاپ و نشر نیز به شدت کاهش یافته و لذا در استفاده از منابع زیست محیطى لازم براى تولید کاغذ نیز صرفه جویى هاى بسیارى به عمل مى آید.
6-گسترش عدالت رسانه اى: با وجود فضاى سایبر و خصوصاً اینترنت، دسترسى بسیارى از افراد به امکانات یکسان، فراهم مى گردد. مثلاً در گذشته اگر بدون وجود اینترنت، فقط افراد خاصى مى توانستند در داخل شهرهاى بزرگ به روزنامه ها، جراید و نهایتاً اخبار روز دسترسى پیدا کنند، حالا با وجود فضاى مجازى و فناورى هاى گوناگون اطلاعاتى و ارتباطاتى، تمام افراد حتى در شهرستان هاى دورافتاده نیز مى توانند به شکلى عادلانه و برابر، از اخبار روز مطلع شوند. به بیانى دیگر، با وجود فضاى مجازى، «عدالت رسانه اى» به وجهِ بسیار بهترى تحقق پیدا مى کند.
7- گسترش تعاملات و تبادل نظرها با سرعت بسیار بالا: یک نمونه ى عینى و تامّ براى این مورد، «شبکه هاى اجتماعى» است که امکان تبادل آراء و به اشتراک گذارى مدیاهاى مختلف (فیلم، عکس، موزیک، متن و...) را براى تمام اعضاى آن در سراسر جهان در کوتاه ترین زمان ممکن فراهم مى کند. البته شبکه هاى اجتماعى در عین داشتن این مزیت و مزایاى مشابه، داراى عیوب بزرگ دیگرى نیز هستند که در جاى خود به آن ها هم اشاره خواهد شد.
* تهدیدهای فضای مجازی
شناخت تهدیدها، آسیب ها، معایب و مضرات فضای مجازی و شبکه ی سایبر موجب خواهد شد تا با اِشراف کامل و دقت نظر بالا، نگاهی جامع تر به موضوعات داشته باشیم و در هنگام برنامه ریزی، طراحی و اجرای برنامه ها و فعالیت های مختلف دچار غفلت و اشتباه نشویم. در زیر می توان به اختصار، بعضی از مهم ترین گزاره هایی را نام برد که در فضای سایبر، هر کدام تهدیدی را بر زندگی بشر تحمیل کرده است:
الف) تهدیدهای اجتماعی، فرهنگی و رسانه ای
1- رواج فردگرایی و کاهش شدید روحیه ی مسؤولیت پذیری در بین جوانان:
تمهیدات رسانه ای- فرهنگی جبهه ی غرب علیه جامعه ی ما، علی الخصوص جوانان ما، موجب تغییر در ذائقه، نظام ارزشی و نهایتاً تغییر در سبک زندگی جوانان شده است.
این تغییر را به راحتی می توان با مراجعه به بسیاری از جوانان، صحبت کردن با آنان و نهایتاً درک میل شدید آنان به «تنهایی» فهمید. جوان ما، به خاطر جذابیت های انکارناپذیر فضای مجازی، ساعت های طولانی را به تنهایی در فضای سایبر سپری می کند و در عین این که از این تنها بودن و داشتن یک یار و همراه غیرحقیقی - یعنی عالَم پیش روی او در فضای سایبر- لذت می برد، بعد از خروج از آن فضا و ورود به محیط خانواده و جامعه نیز، دیگر نه به لحاظ جسمی و نه به لحاظ روحی، رمقی برای پذیرش مسؤولیت هایش در جامعه ندارد. چنین فردی آنقدر با تفرّد خو گرفته که دیگر برای تشکیل خانواده و پذیرش مسؤولیت های این جامعه ی کوچک، اصالتی قائل نمی شود و اصالت را فقط و تنها فقط به «خود» می دهد.
2- کم رنگ شدن ارزش های اخلاقی و انسانی:
هر جامعه ای، صاحب ارزش هایی است که ناشی از فرهنگ آن است؛ اما برخی ارزش های مترقی در جوامع اسلامی است که به موجب تأثیر از فرهنگ بی بندوبار و اباحه گر غرب در حال کم رنگ شدن است؛ به این صورت که هرقدر حجم و نیز سرعت تبادل اطلاعات ناسالم در فضای سایبر، در قالب مدیاهای مختلف بیشتر شود، به خودی خود، ارزش های سالم و مترقی - خصوصاً ارزش های اسلامی در جوامع اسلامی- بیشتر به محاق می رود. در نتیجه ی چنین فرآیندی است که ارسال تصاویر مستهجن در میان جوامع اسلامی رشد می یابد، روابط آزاد دختر و پسر ترویج می شود، کم پوشی و عریانی در میهمانی ها و عروسی ها به ویژه در میان جوانان گسترش می یابد و در نهایت، قبح برخی اعمال در میان افراد جامعه از بین می رود و نهایتاً در گذر زمان به رشد ارتکاب برخی اعمال خلاف اخلاق متعالی و حتی ارتکاب برخی جرایم، منتهی می شود.
3- تضعیف اعتقادات و گسترش شبهات فکری:
گرچه دستیابی آسان به انواع اطلاعات از مزایای فضای سایبری است، اما معایبی نیز دارد. ازجمله این که طرح و نشر انواع شبهات در آن، موجب تزلزل در باورهای کاربران سست عقیده و کم اطلاع می گردد. فضای سایبر چاقویی دو لبه است که ما می توانیم از آن به سود یا ضرر خود مدد بگیریم.
4- رواج سطحی نگری فکری:
آزادی بیان و طرح اندیشه های متضاد در فضای سایبر، از اهداف اولیه ی ایجاد چنین فضایی است؛ اما چنان چه اندیشه ای بدون هیچ بنیان و اساس معتبری در این فضا مطرح شود، ثمره ی آن انباشته شدن اندیشه های بسیاری است که توان بررسی و نقد و تحلیل همه ی آن ها از عهده ی مخاطبان خارج است و بدین سبب، کاربران بدون بررسی و تحقیق در مبانی و زوایای پنهان اندیشه های نو ظهور، به سبب کثرت و رواج بی حدوحصر آن در فضای سایبر، از آن متأثر می شوند. نتیجتاً روحیه ی حق پذیری کاربران به ویژه جوانان، به سطحی نگری و مسامحه کاری در پذیرش اندیشه های نوظهور مبدل خواهد شد. از این رو، ضروری است که پیش از هر چیز، کاربری صحیح و طبقه بندی شده ی این فضا را به کاربران بیاموزیم.
5- گسترش اباحه گری عملی:
حفظ حرمت قوانین اجتماعی و رعایت آموزه های اخلاقی، از ریشه ای ترین اصول هر فرهنگی است. بدیهی است با گسترش اباحه گری در فضای سایبر، نهایتاً این روند در میزان خودداری افراد جامعه از ارتکاب اعمال غیر اخلاقی و ناهنجار در فضای جامعه نیز تأثیر خواهد گذاشت. منشأ برخی از اعمال خلاف اخلاق در سطح جامعه، مباح شدن آن در فضای سایبر است.
6- به خطر افتادن حقوق مادی و معنوی مؤلفین:
یکی از نگرانی های مؤلفان آثار علمی، ادبی و یا هنری، ارائه ی آثارشان به صورت دیجیتال است. با توجه به گسترش روزافزون سرقت داده ها و نرم افزارهای گوناگون و نیز عدم توانایی مسؤولان در برخورد با این قبیل جرایم و دشوار بودن نظارت بر داده ها و حفاظت از آن ها، حقوق مادی و معنوی مؤلفان در فضای سایبر دوچندان به خطر خواهد افتاد؛ چراکه با توجه به قدرتمند شدن انواع ابزارهای قفل شکن و نبود نظارت لازم بر فضای سایبر، مؤلفانی که بخواهند از منافع مادی و معنوی اثر خویش بهره ببرند، از ارائه ی اثرشان در غالب داده های الکترونیکی خودداری می ورزند.
7-گسترش محصولات فرهنگی فرهنگ های منحط (به ویژه فرهنگ غربی):
عمده ی محصولات فرهنگی اعم از فیلم، عکس، متن، بازی های رایانه و اینترنتی، از سوی غرب و گاه شرق تولید و در فضای سایبر تبلیغ و توزیع می شوند. بدین سان یکی از خطرات ناشی از فضای سایبر متوجه کشورهایی است که دارای فرهنگ های متضاد با فرهنگ حاکم بر فضای سایبر است. به ویژه کاربران مسلمان که عمدتاً با وجود برخورداری از فرهنگی غنی، از استفاده از محصولات قوی فرهنگی متناسب با فرهنگ خود محروم اند.
8- افسردگی و انزوا:
کاربران بیشتر ترجیح می دهند در محیطی آرام و خلوت، از اینترنت استفاده کنند تا هم بهتر بتوانند از اطلاعات آن بهره ببرند و هم با تمرکز و سرعت بیشتر، از اتصال های طولانی مدت جلوگیری کرده، هزینه های حاصل از آن را کاهش دهند. اما این نوع خلوت و انزوا در طولانی مدت، برخی مشکلات روانی مانند گوشه گیری و در نهایت افسردگی را در پی دارد.
کیسلر و همکارانش معتقدند: «بسیاری از روان شناسان این نگرانی را داشته اند که آسانی ارتباط های اینترنتی، چه بسا افراد را وا می دارد تا زمان بیشتری را به تنهایی بگذرانند؛ به صورت آن لاین با غریبه ها صحبت کنند و ارتباط سطحی برقرار سازند و این کارها را به قیمت از دست دادن گفتگوهای رودررو و ارتباطهای فامیلی و دوستانه انجام دهند. بنا بر برخی پژوهش های پیمایشی، ارتباطهای اجتماعی از طریق اینترنت، ضعیف تر از ارتباطهای واقعی است و در درازمدت، به انزوای اجتماعی فرد می انجامد.»
9- بی پروایی شخصیتی:
گمنامی و نامرئی بودن کاربران، از دیگر ویژگی های روابط اینترنتی است که موجب پیدایش آسیب های جدی اخلاقی و روانی در افراد می شود. در فضای سایبر شخص می تواند هر نقابی را بر خود بپوشاند و بدین وسیله هرچه می خواهد، می گوید و هر کاری که بخواهد، انجام می دهد؛ بدون این که ترس از شناخته شدن و رسوا شدن داشته باشد.
این ویژگی موجب کاهش خویشتن داری و بازدارندگی کاربران در برابر اعمال ناهنجار اخلاقی و ضد اجتماعی خواهد شد. هدف از اجرای بسیاری از مجازات ها در سطح جوامع، ایجاد حس بازدارندگی در میان افراد جامعه به ویژه مجرمان و افراد دارای حالت خطرناک است. این صفت روانی به سبب ظرفیت بالای ارتکاب جرم در فضای سایبر، کاهش پیدا کرده و موجب ارتکاب گسترده برخی جرایم به ویژه جرایم سایبری و جرایم جنسی مجازی شده است. چنان چه این صفت در نهاد افراد جامعه کم رنگ شود، قبح برخی جرایم از بین رفته، احساس بازدارندگی در افراد کاهش می یابد و چه بسا در کثرت ارتکاب جرایم غیر سایبری تأثیر به سزایی بگذارد.
10- تضعیف فرهنگ های کم حضور:
از ویژگی های فضای سایبر این است که به شدت تحت تأثیر هر نوع عرضه ی گسترده ای قرار می گیرد. گرچه این فضا، گذرگاه فرهنگ های متنوع و گوناگونی است که هر یک در صدد عرضه ی خویش هستند، اما تنها فرهنگی پیشتاز خواهد بود که حضور پررنگ تر و گسترده تری داشته باشد و بدین سبب است که در آن فرهنگ غالب، فرهنگی جز فرهنگ قدرتمند، اما منحط غرب نیست؛ چراکه با به کارگیری صحیح از امکانات وسیع و تلاشی وافر، به عرضه ی گسترده ی خود پرداخته و یکه تاز این عرصه گردیده است.
چنان که حکومت زبان انگلیسی موجب شده است که کاربران با حضور در فضای سایبر، ضمن این که با زبان انگلیسی حاکم بر آن درگیر هستند، از زبان ملی خود دور شوند؛ به عنوان مثال، در چت های اینترنتی فارسی زبانان بیشتر از الفبای انگلیسی به جای الفبای فارسی استفاده می شود که البته یکی از دلایل آن کمبود نرم افزارهای قدرتمند فارسی است.
گسترش این کاربرد خود موجب تضعیف الفبا و زبان فارسی خواهد شد؛ به ویژه با توجه به این که علم و فناوری که از ضروریات زندگی است، در این فضا به صورت زبان انگلیسی نمود یافته است. تمامی نشریات، متون و منابع دست اول -حتی در کشورهای غیرانگلیسی- به این زبان می باشد. از این رو، دانستن زبان انگلیسی از لوازم حضور فعال در فضای سایبر شده است.
آموزش، پژوهش و ارتباطات نمی تواند به حرکت پیشرونده خود ادامه داده و نیازهای جامعه را پاسخ دهد، مگر این که زبان انگلیسی را به کار گیرد و این خود به صورت طبیعی موجب سیطره ی فرهنگ غرب بر عرصه های گوناگون جوامع به ویژه جوامع اسلامی می گردد. بدین وسیله، ارزش ها، روش ها و هویت های مطلوب فرهنگ غربی بر جوامع تزریق شده، فرآیند دگرگونی عناصر فرهنگی سرعت خواهد گرفت.
11- بحران هویت و اخلال در شکل گیری شخصیت:
عناصر سه گانه ی هویت، یعنی: شخص، جامعه و فرهنگ، هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمی را ایفا می کنند. هویت شخصی، ویژگی بی همتای فرد را تشکیل می دهد و هویت اجتماعی در پیوند با گروه ها و اجتماعات مختلف قرار گرفته و شکل گیری آن، متأثر از ایشان است. در نهایت، هویت فرهنگی، برگرفته از باورهایی است که در عمق وجود فرد به واسطه ی تعامل او با محیط پیرامون و آموزه های آن، از بدو تولد تا کهن سالی جای گرفته است.
از آن جا که فضای سایبر، صحنه ای فرهنگی و اجتماعی است که فرد می تواند خود را در موقعیت های متنوع و نیز نقش ها و سبک های زندگی مختلفی قرار دهد، این خود زمینه ای است برای آسیب پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه موجب چند شخصیتی شدن کاربر خواهد شد. در فضای سایبر بیش از آن که هویت ظاهری فرد مطرح گردد، درون مایه های افراد بروز می کند و هر کس در صدد بیان اندیشه ها و علاقه مندی های خویش است.
از این رو است که ساختار و چینش پایگاه های شخصی (وبلاگ ها) به گفته ی میلر (Miler) نشان از شخصیت آن کاربر است. مطرح نشدن هویت شخصی و مشخصات فردی در اینترنت موجب تقویت شخصیت های چندگانه و رشد و استحکام آن می گردد. جوانان در این محیط از آسیب پذیری بیشتری برخوردارند و به ویژه در دورانی که هویت آنان شکل می گیرد، این خطر پررنگ تر می شود.
دکتر محمد عطاران معتقد است که با امکانات و گزینه های فراوانی که رسانه های عمومی ازجمله اینترنت در اختیار جوانان می گذارند، آنان دائماً با محرک های جدید و انواع مختلف رفتار آشنا می شوند. چنین فضایی هویت نامشخص و پیوسته متحولی را می آفریند، خصوصاً برای نسلی که در مقایسه با نسل قبل با محرک های فراوانی مواجه است.
جوانی که به خصوص در دوران بلوغ -که مرحله ی شکل گیری هویت او است- همواره به دنبال کشف ارزش ها و درونی کردن آن ها می باشد، با اینترنت و حجم گسترده حیرت انگیز و گوناگون اطلاعات مواجه می شود و به ناچار در این دنیای مجازی، هویت خویش را از طریق جستجو پیدا می کند و بدین سان، ممکن است برخی و شاید تعداد زیادی از نوجوانان راه را در اینترنت گم کنند و دوران هویت یابی خویش را بیش از پیش با بحران سپری کنند. از سوی دیگر، گاهی برخی از ویژگی های شخصیتی مانند: سن، تحصیلات، محل سکونت و حتی جنسیت در اینترنت از بین می رود؛ به عنوان نمونه، بسیاری از افرادی که در اتاق های چت مشغول گفتگو با یکدیگر می باشند، با مشخصاتی غیرواقعی ظاهر شده و از زبان شخصیتی دروغین که از خود ساخته اند و آن را به مخاطب یا مخاطبان خود معرفی کرده اند، صحبت می کنند و با این حال، همین شخصیت های ناشناس، تأثیرات مختلفی بر یکدیگر می گذارند.
12- اعتیاد مجازی:
اعتیاد مجازی، استفاده ی بیش از حد از اینترنت است تا آن جا که بدون استفاده از آن، فرد احساس کمبود می کند و روابط او با محیط متاثر از استفاده ی مکرر و دیوانه وار از اینترنت شده، از حالت عادی خارج می شود. نبود روابط پایدار و صمیمی با دیگران، نداشتن اعتماد به نفس و به طورکلی شکست در عرصه های گوناگون زندگی، زمینه را برای اعتیاد افراد به اینترنت فراهم می کند. نتایج پژوهش یانگ (1997 م.) در این زمینه نشان داد که یکی از دلایل مهم اعتیاد به اینترنت در افرادی که روابط عمومی کمتری دارند، نیاز شدید در به دست آوردن حمایت های اجتماعی است؛ زیرا حمایت های اجتماعی با اَعمالی چون ورود به اتاق گپ زنی در میان اعضا در فضای سایبر زودتر به وجود می آید.
این اختلال روانی در کشورهایی که استفاده از اینترنت آسان و ارزان است، بسیار چالش زا بوده است تا آن جا که نهادهای مختلف را نیز درگیر کرده است. در کشوری مثل آمریکا تعداد معتادان به اینترنت از سایر معتادان بیشتر است تا جایی که برخی معتادان 18 ساعت از وقت روزانه خود را در اینترنت صرف می کنند.
این مسأله در آمریکا به قدری فاجعه بار است که کلیساها و پیشوایان مذهبی با فریادهای کمک خواهی زن و شوهر، یا یکی از آن ها، برای رهایی از این نوع اعتیاد مواجه هستند و مؤسسه های مشاوره ای مسیحی در حال تدوین مشاوره های اعتیاد به اینترنت می باشند. اعتیاد به اینترنت و حتی کار زیاد با اینترنت که در حد اعتیاد نباشد، نتایج و پیامدهای زیان بخشی برای فرد و جامعه در پی داشته و آسیب های شدید جسمانی، مالی، خانوادگی، اجتماعی و روانی را به همراه دارد.
یکی از پیامدهای اعتیاد اینترنتی، مشکلات خانوادگی و تأثیر آن بر روابط زناشویی، والدین و فرزندان است. امروزه اصطلاح «بیوه اینترنتی» برای همسر معتاد به اینترنت اطلاق می شود. آمار نشان می دهد که اعتیاد به اینترنت ممکن است به فروپاشی خانواده و طلاق منجر شود. شاید باور کردن این که شخصی همسر خود را فقط به علت ارتباط با فرد دیگر در اینترنت ترک می کند، برای کسانی که به اینترنت اعتیاد پیدا نکرده اند، وحشتناک به نظر برسد ولی این مسأله هر روز در دنیای اینترنت اتفاق می افتد.
دکتر یانگ معتقد است که اگرچه زمان، تنها عامل تعیین کننده در تعریف اعتیاد به اینترنت نیست، ولی عموماً معتادان بین 40 تا 80 درصد از وقت خود را با جلساتی که ممکن است هر کدام حتی تا 20 ساعت طول بکشد، صرف می کنند و این کار باعث می شود اختلالاتی در میزان و زمان خواب کاربر به وجود آید. در موارد شدید حتی قرص های کافئین برای تسهیل زمان طولانی تری در اینترنت بودن مصرف می شود.
این اختلال، خستگی بیش از اندازه در بدن ایجاد می کند که کارکرد درسی و شغلی را تحت تأثیر قرار می دهد و ممکن است نظام ایمنی بدن را ضعیف کند و فرد نسبت به بیماری ها، آسیب پذیری بیشتری پیدا کند. در مواردی اعتیاد به اینترنت موجب از دست دادن شغل نیز شده است.
منشأ اغلب اعتیادهای مجازی را می توان عدم کنترل و کاربرد صحیح از اینترنت دانست؛ چراکه کاربرد اینترنت در جهت هرزه نگاری، بازی های رایانه ای و گپ زنی - به واسطه جذابیت هایی که دارد- به مرور در فرد وابستگی و اعتیاد ایجاد کرده و منجر به اعتیاد مجازی می شود. از این رو، برخورد با هرزه نگاری و آموزش صحیح استفاده از اینترنت در جلوگیری از این اختلال در سطح جامعه کارساز است.
13- انحرافات اخلاقی (جنسی):
ازجمله آثار مخرب فضای سایبر، به وجود آمدن اختلالات و انحرافات جنسی است. اینترنت به دلیل داشتن رویکرد «آزاداندیشی در روابط جنسی» از سوی گردانندگان اصلی آن (غرب و به ویژه آمریکا) و نگرش تجاری نسبت به مسائل جنسی، موجب پدید آمدن پدیده ی شومی به نام هرزه نگاری و هنر پلید شهوانی و رواج سرسام آور آن گردیده است.
این پدیده مرزهای اخلاقی را در هم می شکند و تهدیدی برای فرهنگ ها به خصوص فرهنگ های دینی همچون فرهنگ اسلامی است. اصولاً، پورونوگرافی (هرزه نگاری) به عنوان نمایش تصویری و یا کلامی رفتارهای جنسی است که با هدف ارضای خواسته های جنسی دیگران تعریف می شود. این گونه مطالب و تصاویر که در پی تحریک جنسی دیگران عرضه می گردد، معمولاً به ارضای غیرطبیعی جنسی مراجعه کنندگان آن می انجامد.
نکته ی دیگر این که رجوع به اینترنت برای دسترسی به مطالب مستهجن، صرفاً به افراد نابهنجار خلاصه نمی شود و حجم قابل توجهی از مراجعان را افراد طبیعی تشکیل می دهد. در این عرصه بیشترین خطر متوجه کودکان و نوجوانان است. متأسفانه این امکان وجود دارد که جوانان به واسطه ی دیدن مطالب و تصاویر مستهجن، دچار پدیده ای به نام «بلوغ زودتر از موعد» شده و به تبع آن رفتارهای جنسی از خود بروز دهند.
در مورد بزرگسالان نیز هرزه نگاری اینترنتی می تواند به بروز رفتارهای جنسی نامعقول و یا گاهی اعتیاد جنسی بینجامد. اصولاً اینترنت به جوی دامن زده که در سایه ی ویژگی های خاص خود به تدریج به شکل گیری ناهنجاری های جنسی در کاربران خود کمک می کند.
14- تحمیل پیشنهادهای گیج کننده، مخلّ و بعضاً منحرف به کاربر:
منظور از این پیشنهادها، سازوکارهایی است که در فضای مجازی، کاربر را ناخواسته و بدون داشتن تمایل قلبی به آن پیشنهاد، به اجبار به یک سمت و سوی خاص هدایت می کند. یکی از بهترین نمونه ها برای این مورد، پنجره هایی است که در صفحات اینترنت با عنوان «پنجره های بازشو» شناخته می شود.
پنجره های بازشو، پنجره های ثانویه ی مرورگرِ وب هستند که هنگامی که مثلاً روی پیوند یک آگهی تبلیغاتی کلیک می کنید، به صورت ناخواسته در مقابل یا در پشت پنجره ی جاری ظاهر می شوند. محتوای این پنجره ها عموماً تبلیغاتی و در بعضی موارد نیز مسائل غیراخلاقی است اما وجه مشترک همه ی آن ها در این است که کاملاً ناخواسته و بدون تمایل کاربر باز می شوند و عموماً بسیار آزاردهنده هستند.
هم چنین است ویدئوها یا صوت هایی که در بعضی از محتویات فضای مجازی به صورت اجباری برای مخاطب پخش شده و قدرت انتخاب را برای دیدن یا ندیدن آن محصول از او سلب می کند؛ همانند بسیاری از فیلم های تبلیغاتی که در ابتدای ورود به بعضی سایت ها یا در ابتدای نمایش بعضی فیلم های سینمایی موجود در دی وی دی ها پخش می شود و نمی توان آن ها را جلو زد و به مرحله ی بعد رفت و به ناچار باید تا آخر آن را مشاهده کرد ولو آن که حاوی مفاهیم ناسالم نیز باشد.
ازجمله موارد دیگری که در این راستا می توان نام برد، موتورهای جستجو هستند. کاربرِ جستجوگر در هر کجای دنیا، هنگام کار با «موتورهای جستجوی هوشمند» همچون «گوگل»، با تایپ تنها یک کلمه، با صفحه ای از پیشنهادها -و عموماً هم پیشنهادهای غیراخلاقی- مواجه می شود که حتی قبل از ارائه ی کامل درخواستش پیش روی او قرار می گیرد و این «ایجاد وسوسه» یکی از شگردها برای جلب مخاطبان و علاقه مند کردن آن ها به مطالب موجود در چنین موتورهایی جهت بالا رفتن بازدید آن ها است زیرا بازدید بیشتر برای این موتورهای جستجوگر، مساوی است با سود مالی هرچه بیشتر!
15- شکاف نسل ها:
فضای مجازی، شکاف میان نسل ها را بیشتر کرده و امروزه با ورود وسایل و تکنولوژی های جدید به عرصه ی خانواده ها، شاهد این هستیم که والدین و فرزندان ساعت های متمادی در کنار یکدیگر می نشینند بدون آن که حرفی برای گفتن داشته باشند. امروزه دیگر کمتر نشانه هایی از آن نوع خانواده هایی وجود دارد که والدین و فرزندان دور هم نشسته و درباره ی موضوعات مختلف خانوادگی و کاری با هم گفتگو کرده و نظرات هم دیگر را راجع به موضوعات مختلف جویا شوند.
در شرایط فعلی روابط موجود میان والدین و فرزندان به سردی گراییده و دو نسل به دلیل داشتن تفاوت های اجتماعی و تجربه های زیستی مختلف، زندگی را از منظر خود نگریسته و مطابق با بینش خود آن را تفسیر می کنند. نسل دیروز (والدین) احساس دانایی و با تجربگی می کند و نسل امروز (فرزندان) که خواهان تطابق با پیشرفت های روز است، در برابر آن ها واکنش نشان می دهد و چون از پس منطق و نصیحت های ریشه دار و سرشار از تجربه ی آن ها برنمی آید، به لجبازی روی می آورد. امروزه سرعت تکنولوژی، شکاف بین فرزندان و والدینشان را بسط داده است.
بر اساس اظهارات معاون سازمان بهزیستی کشور، میزان گفتگو در بین اعضای خانواده در کشور تنها حدود 30 دقیقه است که این می تواند آسیب زا باشد. فرزندان در مقایسه با والدین با وجود این که در یک فضای فرهنگی زندگی می کنند اما اطلاعات، گرایش ها و رفتارهای متفاوتی دارند و عوامل متعددی بر این پدیده تأثیرگذارند و این شکاف را روز به روز بیشتر می کنند؛ سرعت تحولات و بسط ارتباطات با جهان توسعه یافته، توجه بیشتر جوانان به برنامه های جهانی شدن فرهنگ، رسانه ها، گسترش روزافزون انجمن ها و کانون هایی غیر از کانون خانواده برای پیوستن و تعلق یافتن جوانان به آن ها و غیره از آن جمله است.
ب) تهدیدهای سیاسی و امنیتی
در عصر ارتباطات و اطلاعات، نماد قدرت و برتری کشورها دیگر در داشتن ابزارآلات جنگی، موشک، هواپیما و بمب اتم خلاصه نمی شود بلکه امروزه نشان قدرت دولت ها در ارایه ی اطلاعات و محتوای انبوه و نیز ابزار تبلیغاتی وسیع جهت ارسال سریع، مستمر و گسترده ی این اطلاعات در قالب پیام، اخبار و تحلیل ها و تفسیرهای مربوط به آن ولی با یک هدف جهت دار برای دیگر ملت ها و کشورها می باشد. شبکه های اجتماعی در فضای مجازی بهترین میدان برای ارایه ی حجم انبوه اطلاعات و محتوا به خصوص در ابعاد چندرسانه ای می باشد که می تواند در چگونگی برخورد با دولت ها تأثیرگذار باشد. نمونه ی بارز آن را می توان در حضور بسیار گسترده ی شبکه های اجتماعی و سایت ها و وبلاگ ها و مشارکت فعال آن ها در انتخابات دهم ریاست جمهوری کشور مشاهده نمود. وجود این پتانسیل بالا در فضای مجازی موجب شده است تا همانند دیگر محیطها، در عرصه ی سیاسی نیز به آسیب هایی دچار شود که به اهم آن ها اشاره می شود:
1. امروزه آمار تعداد کاربران اینترنت در جهان از مرز یک میلیارد نفر فراتر رفته و این تعداد جمعیت در کنار ظرفیت و پتانسیل بسیار بالایی که در فضای مجازی جهت اطلاع رسانی سریع، انبوه و مستمر محتوا به وجود آمده، در درازمدت تحت تأثیر اندیشه ها، اطلاعات و محتوای غربی -که به میزان زیاد در این فضا وجود داشته و به طور مکرر نیز از سوی سایت ها و شبکه های اجتماعی مختلف منتشر می شود- قرار می گیرند. به همین دلیل انتخاب قدرت سیاسی و تعیین دولت ها در هر کشور، با تأثیرپذیری از این فضا به نحو درست و واقعی انجام نشده و با غالب شدن اندیشه های غربی در مخاطبان، اکثر رؤسای دولت ها گرایش های غرب گرایانه خواهند داشت و جهان را به سوی تک قطبی شدن هدایت می نمایند. این آسیب، آسیبی جدی در محیط سیاسی است که به صورت یک جریانِ بلندمدت، نتایج فعالیت خویش را در فضای مجازی نشان خواهد داد. هم چنین این تبلیغات بر افکار عمومی دیگر کشورها نیز تأثیر منفی گذاشته و نوعی حس بدبینی را نسبت به کشور مورد نظر در بین ملت ها و دولت ها ایجاد می کند.
2. دسترسی آسان، سریع و بی شمار به صندوق های پست الکترونیکی کاربران توسط افراد و گروه ها -اعم از حقیقی و حقوقی- موجب شده است تا حجم وسیعی از محتوا و اطلاعات جهت دار، هدفمند و گزینش شده به صندوق های شخصی (ایمیل) کاربران ارسال گردد. از آن جایی که امکان تحقیق و نیز فرصت کافی برای بررسی صحت و سقم آن ها در زمان کوتاه وجود ندارد، لذا موجب می شود تا بر اذهان و در نهایت بر آراء و نظرات آن ها تأثیر منفی بگذارد.
3. با بهره گیری از برنامه های نرم افزاری فتوشاب، میکس، مونتاژ و... و نیز استفاده از ابزار چندرسانه ای، در بعضی از مواقع، یک پدیده یا واقعیت، وارونه جلوه داده شده و سبب تهییج افکار و اذهان عمومی جامعه (به ویژه در بین قشر نوجوان و جوان که زمینه های برانگیخته شدن احساسات در آن ها بیش تر از بقیه ی اقشار جامعه می باشد)، می شود. این موضوع در محیط سیاسی بیش تر از محیطهای دیگر اتفاق می افتد.
4. یکی از آسیب های جدی که از سوی فضای مجازی به کشورها -خصوصاً کشورهای مستقل- وارد می شود، استفاده از آن به عنوان ابزار جاسوسی و دریافت اطلاعات محرمانه می باشد. با توجه به این که در این زمینه آموزش های لازم به کاربران داده نشده و اینترنت به صورت شبکه ای فراگیر در تمام بدنه ی دستگاه های اجرایی کشور حضور دارد و از همه مهم تر این که نوع نرم افزارهایی که برای کار با اینترنت، تولید و استفاده می گردد نیز توسط جهان غرب صورت می گیرد، لذا برخی از این برنامه های نرم افزاری در بطن خویش وظیفه ی جاسوسی را به عهده دارند. پس می توان گفت که فضای مجازی بستری است که ظرفیت آسیب رسانی جدی به امنیت و اقتدار کشورها را دارد مگر این که در این خصوص چاره ای جدی اندیشیده شود.
5. با توجه به این که استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه های مختلف کشور در حال رشد و گسترش بوده و برنامه های نرم افزاری موجود نیز در خطر حمله ی هکرهای پیشرفته قرار دارند، به همین دلیل امنیت و ثبات سیاسی کشور را به طور جدی تهدید می نمایند زیرا هکرها با عبور از لایه های مختلف امنیتی، به اطلاعات محرمانه و غیر قابل دسترس، دست یابی پیدا می کنند.
6. یکی دیگر از فعالیت هایی که در فضای مجازی صورت می گیرد، راه اندازی کمپین های مختلف همراه با تهیه طومار امضاء و هوادار با اهداف خاص سیاسی می باشد. بعضی از این کمپین ها چون خارج از چارچوب های تعیین شده توسط دولت ها راه اندازی می شوند، در نهایت نوعی چالش را در برخورد با حکومت ایجاد می کنند.
7. از دیگر فعالیت هایی که در فضای مجازی به طور سازمان یافته صورت می گیرد، تخریب چهره های ملی و مورد اعتمادِ اکثریت جامعه و در مقابل، چهره سازی و شخصیت پردازی از افراد غیرموجّه از طریق ارسال حجم انبوه خبر، تحلیل و اطلاعات با هدف به قدرت رساندن این اشخاص است تا به محض این که این افراد در مراتب عالی حکومت قرار گرفتند، در راستای سیاست آن ها گام برداشته و منویات آن ها را عملی نمایند. فضای مجازی بهترین فرصت و قابلیت را برای اجرایی کردن این هدف توسط کشورهای غربی دارا می باشد. بازوهای اجرایی سیاست های غربی در این خصوص، سایت ها، وبلاگ ها و شبکه های اجتماعی است که با هزینه ی کشورهای غربی تأمین مالی، هدایت و پشتیبانی می شوند.
8. برنامه ریزی هدفمند در فضای مجازی جهت دامن زدن به اختلافات قومی، نژادی، زبانی، مذهبی و جغرافیایی از دیگر آسیب هایی است که در آینده می تواند کیان و موجودیت یک کشور را دچار چالش و تجزیه نماید (بحث شیعه و سنی، کرد، بلوچ و ترک و...). اگر نگاهی دقیق به اطلاعات و محتواهای ارایه شده در این فضا داشته باشیم، درخواهیم یافت که حجم زیادی از این مطالب، به طور زیرکانه ای در راستای از بین بردن وفاق و انسجام ملی کشورها برنامه ریزی شده اند. راه اندازی و در ادامه، پشتیبانی مالی و محتوایی از سایت ها، وبلاگ ها و شبکه های اجتماعیِ هم سو با طوایف، قومیت ها و نژادهای مختلف، ازجمله برنامه های هدفمند کشورهای غربی در ایجاد اختلاف، تفرقه و درگیری در بین صفوف یک پارچه مردم کشورها می باشد.
9. امروزه نقش بی بدیل فضای مجازی در انتخابات بر کسی پوشیده نیست. به عنوان مثال در انتخابات ریاست جمهوری 2008 آمریکا، «باراک اوباما» رئیس جمهور منتخب، باید پیروزی خویش را مدیون بهره گیری از فضای مجازی بداند. وی به طور گسترده ای از سیستم اطلاع رسانی تلفن همراه بهره برد و غالب فعالیت های تبلیغاتی انتخاباتی خود را در فضای مجازی از طریق سیستم سراسری تلفن همراه انجام داد؛ امری که در انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری ایران نیز اتفاق افتاد و این در حالی است که حدود 60 درصد جمعیت ایران زیر 30 سال سن داشته و عموماً از مشتریان اصلی فضای مجازی هستند.
10. تهدیدات نرم: تهدیدات نرم را می توان از یک سو مجموعه ی وسیعی از نظریه ها، مولفه ها و شاخص های تبیین و تئوریزه شده ی دشمن به عنوان بسترها و زمینه های ایجاد اقدامات و فعالیت های وسیع فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... و از سوی دیگر اقدامات و فعالیت های متعدد در صحنه های مختلف کشورِ هدف برای تأثیرگزاری بر اراده، افکار، احساسات و اعتقاداتِ مخاطبین عنوان نمود. در نگاهی دیگر می توان گفت در تهدیدات نرم، دشمن با ذهن و قلب مخاطب سروکار داشته و سعی در تسخیر قلب ها وَاذهان مخاطبین دارد.
عرصه ی تهدیدات نرم سیاسی در فضای مجازی، به حوزه ی سیاسی کشورها چه در بُعد سیاست داخلی و چه در بُعد سیاست خارجی مرتبط است که در مورد مصداق فعلی آن در بحث سرزمینی، می توان به بالکانیزه کردن و در بعد جهانی آن به گلوبالیزاسیون (جهانی سازی) اشاره نمود. هم چنین این نکته ی اساسی را باید مد نظر قرار داد که «هدف از تهدیدات، تأثیرگذاری بر اراده، اعتقادات، افکار و احساسات مخاطبین به منظور انهدام یا به تسلیم کشاندن جامعه ی هدف بوده و نقطه ی اشتراک تمام این تهدیدات، تحمیل اراده است». تفاوت در تهدیدات به نوع طرح ریزی و به کارگیری شیوه ها، امکانات، تجهیزات و وضعیت حاکم وابسته است.
* چه باید کرد؟
در باب چگونگی تعامل و مدیریت چنین فضایی قبل از هر چیز باید خاطر نشان کرد که توسعه ی فضای مجازی باید با میزان آمادگی نظام در عرصه های فنی و محتوایی رابطه ی مستقیم داشته باشد. در صورت عدم توانایی و مهارت فنی، مدیریت فضا به دست بیگانگان می افتد که این امر می تواند آسیب های جدی مخصوصا در حوزه ی امنیت را در پی داشته باشد. در عرصه ی محتوایی نیز، عدم درک صحیح و آمادگی مناسب می تواند راه را برای تبلیغ هر نوع اندیشه ای باز کند. یکی از عوامل ایجاد آسیب مخصوصا برای قشر کودک و نوجوان، عدم آشنایی والدین با فضای جدید و در نتیجه عدم توانایی در مدیریت آن است.
آشنایی والدین با فضای مجازی و کنترل و هدایت آن می تواند آسیب های آن را خنثی کند. آموزش عمومی و بالا بردن سواد اینترنتی نیز به عنوان یکی از راهکارهای اصلی برای مدیریت این فضا نه تنها می تواند جلوی بسیاری از آسیبها را بگیرد بلکه می تواند نقش کاربران را از کاربر منفعل و تأثیر پذیر به کاربر تأثیرگذار تبدیل کند، در فضایی که هر کاربر می تواند سفیر فرهنگ و ارزش های خاص خود باشد.
در آخر باز هم باید خاطرنشان کرد که فضای مجازی دارای اهمیت ویژه ای است که توجه ویژه ای را نیز می طلبد. همانگونه که رهبر انقلاب می فرمایند: «بسیاری از سرمایه های گوناگون بین المللی صرف ایجاد رسانه های اثرگذار می شود، از قبیل ماهواره و اینترنت و موبایل و امثال این ها؛ دارند سرمایه های زیادی را صرف می کنند برای این که بر روی عقاید مردم و باورهای مردم اثر بگذارند و این ها را در واقع از حیطه ی نفوذ نظام اسلامی و ارزشهای اسلامی خارج کنند که البته پادزهر آن هم این است که ما بتوانیم در سطوح مختلف، نسبت به باورها، طرح های تبیینی و اقناعی داشته باشیم.»