امروزه برقراری
ارتباط یکسویه و دوسویه به امری بسیار عادی تبدیل شده است و افراد با صرف
کمترین هزینه و تنها با دارا بودن از یک تلفن همراه هوشمند می توانند با
اقصی نقاط جهان در ارتباط باشند.
کشور ما نیز به دلیل روند سریع
رشد تکنولوژی های ارتباطی، ناگزیر در معرض آسیب ها و فوائد این فن آوری ها
قرار گرفته است و البته باید اذعان داشت که به دلیل عدم آموزش های صحیح،
شاید جنبه منفی این تکنولوژی ها برای ما روی بیشتری نشان داده باشد. از
همین روی است که طی چند سال اخیر بارها بر مسئله آموزش و فرهنگ سازی صحیح
تاکید گردید و قرار بر آن شد تا از این طریق تا حد توان از آسیب ها کاست.
در همین زمینه مدیرکل آموزش‌وپرورش شهر تهران با اشاره به چالش فضای مجازی
در کشور گفت: مصون‌سازی دانش‌آموزان در برابر آسیب‌های فضای مجازی در
دستور کار است و بایدرژیم مصرف فضای مجازی برای آنها تجویز شود.
اسفندیار چهاربند در اولین دوره ارتقای سواد فضای مجازی که توسط اداره کل
آموزش و پرورش شهر تهران برگزار شد، اظهار داشت: دوره سواد مجازی به عنوان
یک دوره رسمی در ارتقای شایستگی‌های مربیان و معلمان اجرا خواهد شد.
این طرح آموزش و پرورش نشان از عزم جدی محموعه های فرهنگی در مواجهه
فعالانه با آسیب های فضای مجازی دارد که می بایست به همه جوانب و مختصات آن
توجه داشت.
مزایای گریزناپذیر فضای نوین ارتباطی
در ابتدا
باید توجه داشت، اگرچه آسیب های فضای مجازی بیشتر در مرکز توجهات قرار
دارد اما در کنار آن، مزایایی در عالم ارتباطی نوین نهفته است که نمی توان
به سادگی از آن گذشت.
تسهیل انتقال داده ها در کوتاه ترین زمان،
کمک به روند تولید دانش، برقراری هر چه راحت تر ارتباط، تسهیل انجام امور
دولتی و دهها مورد دیگر از جمله مواردی که از آنها به عنوان مزایای فضای
نوین ارتباطی یاد می شود و اقتضائات زندگی شهری، کار را به جایی رسانده است
که از بهره گیری این موارد ناگزیر می باشیم.
مهم ترین آسیب های استفاده از اینترنت در گروه سنی نوجوانان
اما آن چیزی که موجب شده نهادهای متولی فرهنگ و تربیت بیشتر نگران این
عرصه و در تکاپوی اصلاح الگوی مصرف آن(به خصوص در میان گروه سنی نوجوانان)
باشند به آسیب هایی باز می گردد و حجم قابل توجهی از آن نیز گریز ناپذیر می
باشد.
وقتی کودک و نوآموزی را با کامپیوتر و زیر مجموعه های آن
آشنا می کنیم بدین منظور که او را با جهان نوین آشنا سازیم از خود نمی
پرسیم این آشنایی او با این ابزار چه توانایی هایی را از او می رباید. ذهن
فعال و خلاق و دارای تمرکز که برای فراگیری و تعلیم و آموزش یک دانش آموز
ضرورت اولیه به حساب می آید، در اثر بازی با کامپیوتر و استفاده بی مورد از
اینترنت، به ذهنی منفعل و هیجان زده و غیر متمرکز بدل می گردد.
سست و کند کردن قدرت فکر، حافظه، فهم استدلالی، استنتاج، ضعف قدرت فراگیری،
از بین رفتن تمرکز و تعادل و حفظ ارتباط بین گذشته و حال، ابتدایی ترین
مقولاتی هستند که در اثر بازی و اشتغال با کامپیوتر و اینترنت نصیب کودکان و
نوجوانان می گردد.
بلوغ زودرس، عدم امنیت اطلاعات و نبود هویت
مشخص برای کاربران در سنین مختلف خصوصاٌ کودکان نیز از جمله چالش های جدی
بر سر راه نوع استفاده از این فن آوری جهانی هزاره سوم می باشد.
در
کنار این چالش های روانی و هوشی، امروز مسئله «هرزه نگاری» از جمله مهم
ترین چالش های خانواده ها در سراسر دنیا را تشکیل می دهد و به دغدغه اصلی
آنها تبدیل گشته است. نتایج پژوهشی در استرالیا نشان داد 50 درصد نوجوانان
11 تا 17 ساله در اینترنت با محتواهای زشت و منزجر کننده مواجه شده اند. در
هلند نیز 50 درصد کودکان در استفاده از اینترنت با موارد ناراحت کننده،
ناخوشایند و اضطراب آور روبه رو شده اند.
در استرالیا نتایج همان
پژوهش نشان داد 38 درصد پسران و 2 درصد دختران نوجوان در اینترنت سایت های «
غیر اخلاقی» را جست و جو کرده اند. در هر صورت میانگین سنی اولین مواجهه
با محتوای هرزه نگارانه در اینترنت به یازده سال رسیده است. که از مسئله ای
جدی با ابعاد جهانی خبر می دهد.
در مورد ایران نیز اگرچه که آمار
دقیقی وجود ندارد اما جای تاسف است که بگوییم در جست وجوی کلمه ی س ک س به
زبان انگلیسی، ایران در بین ده کشور اول دنیا قرار دارد. اهمیت مسئله از
آنجا بیشتر می شود که بنابر آمارهای « گوگل ترندز »، جست و جوی اینترنتی
کلمه ی س ک س و کلمات مشابه در شهرهای کوچک ایران با محدودیت های ارتباطی و
اجتماعی، بیشتر از شهرهای بزرگ مثل تهران است.
در نتیجه به نظر می
رسد مصرف محتوای هرزه نگارانه در فضای مجازی مسئله ای در ابعاد ملی است.
علاوه بر آمار موتورهای جست وجو، گزارشی که چندی پیش در زمینه ی طرح مقابله
با سایت های هرزه نگارانه ی فارسی منتشر شد نیز نکات زیادی دارد. در گزارش
طرح گرداب آمده بود یکی از سایت های هرزه نگارانه ی ایرانی با وجود فیلتر
بودن در ایران روزانه 25 هزار نفر آی.پی بازدید داشته است.
در این
گزارش آمده بود این شبکه حدود 300 هزار عضو داشته و کلیپ های منتشر شده در
آن حدود سه و نیم میلیون بار دانلود شده اند. همه این موارد، زنگ خطری
گوشخراش را برای جهانیان به صدا در آورده است تا فکری به حال اوضاع کنند و
حساس ترین گروه سنی را نجات دهند.
برای حداقلی نمودن آسیب ها چه باید کرد
اگرچه که استفاده از فضای مجازی آسیب های جدی را به همراه دارد اما در عین
حال، اینترنت یک نیروی مثبت باقی خواهد ماند به شرطی که مردم این تکنولوژی
جدید را مسؤولانه مورد استفاده قرار دهند. استفاده مسؤولانه بدین معنی است
که کاربر اجازه ندهد که وقت و انرژی او به جای صرف شدن در جنبه های مهم
زندگی نظیر خانواده، ازدواج و یا ارتباطات دیگر، بهداشت، شغل و تحصیلات صرف
دنیای اینترنت شود. مسؤولانه استفاده کردن بدین معنی نیز هست که مطمئن
شویم کودکان ما نیز از این تکنولوژی به روشی سالم استفاده نمایند، وقتی که
بر روی اینترنت صرف می کند، منطقی باشد و بر روی آن کنترل وجود داشته باشد
تا اینکه جهت تاریک این استفاده، آنها را قربانی نکند.
برای هر چه مسئولانه تر شدن رفتار اینترنتی افراد نیز راهکارهای مختلفی وجود دارد که در ذیل به مواردی از آنها اشاره می کنیم.
الف- فیلترینگ رسمی
اگرچه که عنوان فیلترینگ در ایران با واکنش های منفی مواجه بهوده است اما
با بررسی‌های انجام شده بر روی قوانین فیلترینگ در کشورهای مختلف، به خصوص
کشورهای اروپایی و مسلمان و نیز تطبیق و مقایسه آن با مقررات وضع شده در
ایران، دانسته می شود که بر خلاف ادعای کشورهای غربی، امر فیلترینگ مخصوص
ایران نبوده و در اکثر این کشورها این قوانین به طور جدی پیگیری می‌شود.
همچنین، با بررسی آماری موارد فیلترینگ مشخص می شودکه موارد اخلاقی و
سیاسی، در اولویت سیاست‌گذاری‌های این کشورها قرار دارد.
پرفسور
اریک نهولد(استاددانشگاه وین اتریش و دانشگاه اشتوتگارت آلمان) با اعلام
اینکه «فیلترینگ ایران در مقابل کشورهای غربی ناچیز است» گفت: در اتریش در
حالی که تنها هشت میلیون نفر جمعیت دارد، نزدیک به دو هزار نیروی پلیس برای
اینترنت گماشته شدند.
فیلترینگ در ایالت متحده آمریکا در سال 1996
با پیشنهاد بیل‌کلینتن، رئیس جمهور وقت این کشور آغاز شد. اولین قانون که
با عنوان «قانون صلاحیت ارتباطات» مشهور بود، هرگونه اطلاع‌رسانی مستهجن و
غیراخلاقی برای نوجوانان کمتر از 18 سال را منع می‌کرد. آمارها نشان از
اثرات فاجعه‌بار استفاده بی‌قید و شرط از اینترنت توسط نوجوانان در ایالت
متحده را می‌داد.
براساس پژوهش‌های انجام شده اسرائیل با فیلتر بیش
از 97 درصد از پایگاه‌های اینترنتی، بیشترین و قوی‌ترین سیستم فیلترینگ
جهان را دارد، بعد از آن، به ترتیب کشور انگلستان با 70 درصد، فرانسه با 66
درصد، و آمریکا با 36 درصد، فیلترینگ را در کشور خود اعمال کرده‌اند.
اخیراً نخست‌وزیر انگلستان، با اعلام اجرای طرح اینترنت خانواده‌پسند گفت:
با هدف صیانت از حقوق مردم کشورش، فیلترینگ را گسترده‌تر اعمال خواهد کرد.
بعد از دولت بریتانیا، دولت‌های ایسلند، سوئد و دانمارک نیز رسماً اعلام
کردند همان رویه را اعمال خواهند کرد. طرح محدودیت بیشتر برای سایت‌های
غیراخلاقی در پارلمان آلمان بدون حتی یک رأی مخالف به تصویب نمایندگان همه
جناح‌ها رسید.
ب- افزایش سواد رسانه ای والدین
اندیشمندان
علوم ارتباطات در دهه های اخیر مفهوم جدیدی با عنوان « سواد رسانه ای » را
مطرح کرده اند. این مفهوم به لزوم توانمندسازی مخاطبان در برابر رسانه ها
اشاره دارد. به عبارت دیگر، از طریق آموزش های رسانه ای، شهروندان باید از
نحوه ی عملکرد رسانه ها آگاهی های لازم را کسب کنند تا در مواجهه با آنها
قدرت گزینش داشته باشند و بتوانند به طور غیر منفعلانه از محصولات و پیام
های رسانه ای استفاده کنند.
از همین منظر می توان به نقش خانواده
در کنترل استفاده ی کودکان و نوجوانان از رسانه های جدید اشاره کرد. به نظر
می رسد نظارت کافی از سوی خانواده ها بر استفاده ی فرزندانشان از اینترنت
وجود ندارد و این عدم نظارت نه از بی توجهی آنها، بلکه به دلیل پایین بودن
سواد رسانه ای به ویژه جنبه ی تکنولوژیکی آن در بین والدین است. پایین تر
بودن سطح سواد دیجیتالی والدین از فرزندان، البته پدیده ای است جهانی و
آمار نشان می دهد در اغلب کشورها از جمله آمریکا ، بریتانیا و سنگاپور ،
تعداد زیادی از والدین از فعالیت های اینترنتی و دسترسی فرزندانشان به سایت
های مخرب بی اطلاع اند. آماری در دسترس نیست که میزان شکاف میان والدین و
فرزندان را در جامعه ی ما نشان دهد، ولی با توجه به جدید بودن استفاده از
این فناوری های جدید می توان حدس زد این آمار در کشور ما رقم چشمگیری باشد.
جالب است که بدانید اگر خانواده ای در آمریکا اجازه دهد فرزند کمتر از 18
سال خود از شبکه های اجتماعی و بازی های رایانه ای نامناسب استفاده کند،
دادگاه حضانت فرزند را از ان خانواده می گیرد و در برخی از کشورهای اروپایی
مانند بلژیک و هلند این سخت گیری ها بیشتر است و محدودیت هایی نیز برای
افراد کمتر از 22 سال اعمال می شود!
ج- مواجهه فعالانه و تولید محتوا
باید توجه داشت که راهکارهای سلبی در عین حال که تاثیر خود را دارد اما
تاثیر آن همواره با محدودیت ها و واکنش هایی همراه می باشد و از این روی می
بایست به سراغ مواجهه فعالانه با فضای ارتباطی نوین رفت.
عرضه ی
محتوای آموزشی در زمینه ی افزایش مهارت های استفاده از فناوری های جدید، می
تواند از طریق رسانه های جمعی پیگیری شود. در این بین رسانه های دولتی به
ویژه صدا و سیما به عنوان رسانه ی ملی، وظیفه ی اصلی را به عهده دارد. هم
اکنون بخشی از برنامه های رسانه ها به آموزش استفاده از اینترنت و رایانه
اختصاص دارد، ولی در رویکرد تولید این برنامه ها باید تجدیدنظر شود. این
گونه برنامه ها باید به ساده ترین زبان ممکن و در ساعاتی پخش شوند که برای
اعضای خانواده قابل استفاده باشند.
آموزش مهارت های استفاده از
رسانه های جدید به ویژه اینترنت، می تواند در قالب دوره ها و کلاس های
آموزشی کوتاه مدت پیگیری شود. برگزاری این کلاس ها از جانب نهادهای آموزشی
مانند مدارس برای والدین یا نهادهای شهری مانند شهرداری ها و فرهنگسراها
برای همه ی شهروندان می تواند به فراگیر شدن و گسترش سواد دیجیتالی کمک
کند.
گفتنی است علاوه بر فیلترینگ های سراسری که از جانب دولت ها
یا شرکت های ارائه ی خدمات اینترنتی اعمال می شود، نرم افزارهایی وجود
دارند که امکان فیلترهای محدودتر را برای استفاده ی خانگی از اینترنت فراهم
می کنند. با استفاده از این نرم افزارها، والدین می توانند دسترسی به وب
سایت های خاصی را برای فرزندانشان محدود کنند، همچنین بر فعالیت آنها در
فضای مجازی نظارت داشته باشند. ده ها نمونه از این نوع نرم افزارها در
بازارهای جهانی وجود دارد، ولی استفاده از آن در ایران تا کنون مورد توجه
قرار نگرفته است.
لازم است که با درنظر گرفتن همه این موارد به
دنبال اینترنت هر چه پاک تر برای جامعه فرهنگی ایران باشیم و هر چه می
توانیم از آسیب های آن بکاهیم.