در انتخابات اخیر فضای مجازی به چند دلیل مورد توجه کاندیداهای جریان های مختلف سیاسی در کشور بوده است که شاید سهولت راه اندازی کانال، سایت، وبلاگ، صفحات تبلیغاتی در شبکه های اجتماعی (اینستاگرام، تلگرام و...) به نسبت سایر رسانه ها و مطبوعات (روزنامه، نشریه و...) اولین دلیل آن باشد.
گروه فرهنگ و جامعه گرداب؛ فضای مجازی به عنوان نسل نوینی رسانه‌های اجتماعی پا به زندگی بشریت گذاشته و در زندگی انسان های قرن بیست و یکم را عرصه های تحت تأثیر قرار داده و همچنان که ضررهایی داشته، در برخی موارد کمک‌های موثری به انسان کرده است.
یکی از اندیشمندان غربی معتقد است شخصیت آدمی چیزی جز روابط او نیست. از این رو در دنیای ارتباطات رسانه هایی چون فضای مجازی قدرت ارتباط گیری افراد را بسیار فراتر از مرزها، محدودیت های زمینی و زمانی برده است تا جایی که فضای سیاسی کشورها نیز از این توانمندی رسانه بی بهره نمانده است.
شاید بتوان ادعا کرد که اولین حضور پررنگ رسانه ها و سایت های فضای مجازی در عرصه رقابت های سیاسی و انتخاباتی جمهوری اسلامی ایران به سال 1384 و انتخابات نهمين دوره رياست جمهوري باشد که مركز پژوهش‌هاي مجلس شورای اسلامی این مسئله را در گزارشی با عنوان تاثير پايگاه‌هاي اينترنتي در انتخابات رياست جمهوري مورد توجه قرار داد.
در این دوره از انتخابات برای اولین بار وبلاگ ها و سایت های مختلفی شروع به فعالیت کردند؛ نامزدهای انتخابات با فعال کردن سایت های خود توانستند بسیاری از برنامه های خود را به گوش مخاطبان خود برسانند. از طرف دیگر تعداد زیادی از دانشجویان با بهره گیری از این فضا و ساخت وبلاگ هایی به توضیح و تفسیر گفتمان های حاضر در انتخابات و اقناع افکار عمومی پرداختند. از آنجایی که هنوز ترفند های فضای مجازی فراگیر نشده بود، در آن زمان کاندیداها تنها به معرفی خود پرداخته و آسیب های کمتری در این فضا برای انتخابات به وجود آمد.
دومین و قوی ترین موج استفاده از فضای مجازی در انتخابات را در سال 88 مشاهده شد؛ در حالی که هنوز ماه ها به برگزاری انتخابات باقی مانده بود برخی از سایت ها سوالات و شبهات زیادی را در خصوص انتخابات طرح کردند که بعد ها مشخص شد مسئولان این سایت ها با دریافت مبالغی دست به چنین اقداماتی زده بودند.
از طرف دیگر فیس بوک و توئیتر به مهم‌ترین شبکه های اجتماعی برای انتشار اخبار انتخابات تبدیل شده بودند. دو شبکه اجتماعی ای که از خارج از کشور کنترل و سازماندهی می‌شدند،. تأثیر این فضا جایی مشخص شد که بعد از اعلام نتایج انتخابات، پیام مربوط به تجمعات به سرعت در این دو شبکه اجتماعی برای کاربران مخابره می شد. در این دوران نقش و اهمیت شبکه های اجتماعی برای بهره بری دشمنان نظام تا حدی برجسته بود که بنابر دستور اوباما توئیتر زمان تعمیرات خود را به بعد از زمان انتخابات موکول کرد تا مبادا موج سازی این شبکه اجتماعی برای فتنه 88 در ایران دچار وقفه شود.
دلایل اقبال نامزدها به فضای مجازی در انتخابات پیش رو
در انتخابات مجلس دهم و خبرگان رهبری نیز توجه عموم جریان های سیاسی و کاندیداها به فضای مجازی بسیار مورد توجه بوده است؛ تا جایی که از ماه ها پیش از شروع انتخابات، به خاطر فراهم بودن بستر مناسب، برخی از افراد و جریان ها با تشکیل کانال ها و گروه های انتخاباتی در شبکه های اجتماعی به تبلیغ مشی سیاسی خود پرداختند. این در حالی که بر اساس قانون انتخابات ورود زود هنگام افراد و جریان ها به انتخابات جرم تلقی شده و غیرقانونی است.
سهولت راه اندازی
در انتخابات اخیر فضای مجازی به چند دلیل مورد توجه کاندیداهای جریان های مختلف سیاسی در کشور بوده است که شاید سهولت راه اندازی کانال، سایت، وبلاگ، صفحات تبلیغاتی در شبکه های اجتماعی (اینستاگرام، تلگرام و...) به نسبت سایر رسانه ها و مطبوعات (روزنامه، نشریه و...) اولین دلیل آن باشد.
از آنجایی که قانون روشن و جامعی برای کنترل این شبکه های اجتماعی به طور کامل در کشور وجود ندارد و نهادهای ناظر نتوانستند هنوز راهی برای کنترل کامل این فضا پیدا کنند، کاندیداها و جریان های سیاسی سعی کردند به این فضا وارد شوند تا در صورت تخلف نیز راه های فرار از قانون برای آنها وجود داشته باشد.
کاهش هزینه ها
دومین دلیل توجه جریان ها به این فضا این است که شبکه های اجتماعی در فضای مجازی به راحتی در گوشی های تلفن همراه در دسترس مخاطبان قرار دارد و نامزدها ترجیح می دهند جهت کاهش هزینه های خود، این مسیر را برای تبلیغات خود انتخاب کنند.
فراگیری شبکه های اجتماعی
فراگیر شدن شبکه های اجتماعی موبایلی سومین دلیل گرایش جریان ها به فضای مجازی است؛ به طوری که طبق برخی آمارها بیش از ۲۰ میلیون نفر از ایرانی ها از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند که احتمالا اغلب این افراد واجدین شرایط رای دادن و دارای سن بالای ۱۸ سال هستند و این مسئله پتانسیل خوبی برای بالا بودن انگیزه نامزدها جهت تبلیغ در فضای مجازی است.
شاید مطلبی در یک روزنامه را در نهایت چند هزار نفر بخوانند اما به خاطر مخاطبان گسترده فضای مجازی و شبکه ای بودن این فضا به طوری که یک مطلب در کمترین زمان منتشر و بازنشر می شود، فرصتی مناسبی را برای تبلیغ فراهم کرده است.
همین فراگیری کمک می کند تا دانشجویان، اقشار مختلف مردم اعم جوانان و میانسالان و ... برای کسب اطلاعات مورد نیاز خود به فضای مجازی و شیکه های اجتماعی روی بیاورند تا جایی که بسیاری ار جوانها روزانه چندین ساعت از زمان خود را در این شبکه ها می گذرانند تا اطلاعات مورد نظر خود را به دست بیاورند.
فرصت‌های فضای مجازی در انتخابات
یکی از مهم ترین فرصت های تبلیغات و فعالیت نامزدها در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی مختلف این است که مخاطب می تواند از این طریق به راحتی و با صرف کمترین زمان شناختی نسبی درخصوص نامزدها، شعارها، برنامه ها و سوابق آنها به دست بیاورد و بتواند با صرف کمی وقت و مقایسه این اطلاعات با سایر نامزدها به انتخاب برسد.
با ورود تبلیغات به فضای مجازی تا حدودی از اسراف و هزینه برای تبلیغات کاغذی جلوگیری می شود و نامزد انتخاباتی به راحتی می تواند با راه اندازی یک کانال در شبکه های اجتماعی موبایلی به طیف گسترده ای از مخاطبان دسترسی پیدا کند. این صرفه جویی در وقت، هزینه، نیروی انسانی و ... است که در دراز مدت نیز می تواند باعث جمع شدن برخی از عادات و رسوم غلط تبلیغاتی نامزدها در انتخابات می‌شود.
فرصت دیگری که به کارگیری فضای مجازی در عرصه رقابت های انتخاباتی برای نظام به دنبال دارد این است که این فضا می‌تواند در ایجاد شور انتخاباتی، افزایش حضور و مشارکت مردم و بخصوص جوانان در عرصه انتخابات ارزیابی می شود که با مدیریت خوب و رعایت قوانین و اخلاق انتخاباتی از طرف رقبای محترم و هواداران آنها باید از این فرصت استفاده کرد.
مضرات و تأثیرات سوء فضای مجازی بر انتخابات
یکی از پررنگ ترین موارد تخلفات انتخاباتی که در همه دوره ها وجود داشته است مسئله تخریب رقبا در عرصه فعالیت های انتخاباتی است که از نظر شرعی و اخلاقی امری ناپسند تلقی می شود. در فضای مجازی به خاطر شرایط خاصی که وجود دارد این موضوع بسیار راحت تر و با فراوانی بیشتری انجام می گیرد. متاسفانه موارد تخریبی شامل عکس، فیلم و مطلب به راحتی در میان طیفی گسترده از مخاطبان شبکه های اجتماعی منتشر می شود که اثرات بسیار ناپسند مادی و معنوی برای رقیب دارد.
از طرف دیگر در فضای مجازی سرعت پخش خبرهای کذب و شایعه بالاست و اگر شایعه ای مطرح شود پاسخ دادن و تکذیب آن نمی تواند به راحتی آثار آن را برطرف کند. در فضای رقابت های انتخاباتی که این روزها به نوعی به فضای رقابت لیست ها تبدیل شده است و طبق گفته برخی تحلیلگران انتخابات مجلس دهم مهم ترین انتخابات تاریخ ایران محسوب می شود، ایجاد و انتشار خبرهایی درخصوص لیست های مختلف و حضور افراد در برخی لیست ها، طرح شایعه انصراف برخی از نامزدها به نفع لیست های خاص از مصادیق بی اخلاقی رسانه ای_انتخاباتی محسوب می شود.
از این رو اطلاعاتی که در این فضا در اختیار مخاطبان گذاشته می شود سطحی بوده و اگر تحقیقات در فضای مجازی برای رای دادن از سوی مخاطبان صورت بگیرد، یک تحقیقات سطحی بوده و در نهایت به انتخاب سطحی نیز منجر می شود.
کمبود بحث های نظارتی و اطلاعات حقوقی از سوی برخی هواداران موجب شده تا در روزهای منتهی به انتخابات هفتم اسفند فقط در یک استان بیش از ۱۲ پرونده قضایی در خصوص تخلفات انتخاباتی در فضای مجازی تشکیل شود که لازم است در این خصوص نامزدها به توجیه هوادارن خود بپردازند.
از طرف دیگر دستگاه های نظارتی بایستی قوانین منسجمی برای جلوگیری از این تخلفات تهیه کرده و در اختیار رسانه ها و کاندیداهای انتخابات گذاشته تا آسیب های کمتری را در آینده در این خصوص شاهد باشیم.
یکی از اندیشمندان غربی معتقد است شخصیت آدمی چیزی جز روابط او نیست. از این رو در دنیای ارتباطات رسانه هایی چون فضای مجازی قدرت ارتباط گیری افراد را بسیار فراتر از مرزها، محدودیت های زمینی و زمانی برده است تا جایی که فضای سیاسی کشورها نیز از این توانمندی رسانه بی بهره نمانده است.
شاید بتوان ادعا کرد که اولین حضور پررنگ رسانه ها و سایت های فضای مجازی در عرصه رقابت های سیاسی و انتخاباتی جمهوری اسلامی ایران به سال 1384 و انتخابات نهمين دوره رياست جمهوري باشد که مركز پژوهش‌هاي مجلس شورای اسلامی این مسئله را در گزارشی با عنوان تاثير پايگاه‌هاي اينترنتي در انتخابات رياست جمهوري مورد توجه قرار داد.
دومین و قوی ترین موج استفاده از فضای مجازی در انتخابات را در سال 88 مشاهده شد؛ در حالی که هنوز ماه ها به برگزاری انتخابات باقی مانده بود برخی از سایت ها سوالات و شبهات زیادی را در خصوص انتخابات طرح کردند که بعد ها مشخص شد مسئولان این سایت ها با دریافت مبالغی دست به چنین اقداماتی زده بودند.
از طرف دیگر فیس بوک و توئیتر به مهم‌ترین شبکه های اجتماعی برای انتشار اخبار انتخابات تبدیل شده بودند. دو شبکه اجتماعی ای که از خارج از کشور کنترل و سازماندهی می‌شدند،. تأثیر این فضا جایی مشخص شد که بعد از اعلام نتایج انتخابات، پیام مربوط به تجمعات به سرعت در این دو شبکه اجتماعی برای کاربران مخابره می شد. در این دوران نقش و اهمیت شبکه های اجتماعی برای بهره بری دشمنان نظام تا حدی برجسته بود که بنابر دستور اوباما توئیتر زمان تعمیرات خود را به بعد از زمان انتخابات موکول کرد تا مبادا موج سازی این شبکه اجتماعی برای فتنه 88 در ایران دچار وقفه شود.
دلایل اقبال نامزدها به فضای مجازی در انتخابات پیش رو
در انتخابات مجلس دهم و خبرگان رهبری نیز توجه عموم جریان های سیاسی و کاندیداها به فضای مجازی بسیار مورد توجه بوده است؛ تا جایی که از ماه ها پیش از شروع انتخابات، به خاطر فراهم بودن بستر مناسب، برخی از افراد و جریان ها با تشکیل کانال ها و گروه های انتخاباتی در شبکه های اجتماعی به تبلیغ مشی سیاسی خود پرداختند. این در حالی که بر اساس قانون انتخابات ورود زود هنگام افراد و جریان ها به انتخابات جرم تلقی شده و غیرقانونی است.
سهولت راه اندازی
در انتخابات اخیر فضای مجازی به چند دلیل مورد توجه کاندیداهای جریان های مختلف سیاسی در کشور بوده است که شاید سهولت راه اندازی کانال، سایت، وبلاگ، صفحات تبلیغاتی در شبکه های اجتماعی (اینستاگرام، تلگرام و...) به نسبت سایر رسانه ها و مطبوعات (روزنامه، نشریه و...) اولین دلیل آن باشد.
از آنجایی که قانون روشن و جامعی برای کنترل این شبکه های اجتماعی به طور کامل در کشور وجود ندارد و نهادهای ناظر نتوانستند هنوز راهی برای کنترل کامل این فضا پیدا کنند، کاندیداها و جریان های سیاسی سعی کردند به این فضا وارد شوند تا در صورت تخلف نیز راه های فرار از قانون برای آنها وجود داشته باشد.
کاهش هزینه ها
دومین دلیل توجه جریان ها به این فضا این است که شبکه های اجتماعی در فضای مجازی به راحتی در گوشی های تلفن همراه در دسترس مخاطبان قرار دارد و نامزدها ترجیح می دهند جهت کاهش هزینه های خود، این مسیر را برای تبلیغات خود انتخاب کنند.
فراگیری شبکه های اجتماعی
فراگیر شدن شبکه های اجتماعی موبایلی سومین دلیل گرایش جریان ها به فضای مجازی است؛ به طوری که طبق برخی آمارها بیش از ۲۰ میلیون نفر از ایرانی ها از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند که احتمالا اغلب این افراد واجدین شرایط رای دادن و دارای سن بالای ۱۸ سال هستند و این مسئله پتانسیل خوبی برای بالا بودن انگیزه نامزدها جهت تبلیغ در فضای مجازی است.
همین فراگیری کمک می کند تا دانشجویان، اقشار مختلف مردم اعم جوانان و میانسالان و ... برای کسب اطلاعات مورد نیاز خود به فضای مجازی و شیکه های اجتماعی روی بیاورند تا جایی که بسیاری ار جوانها روزانه چندین ساعت از زمان خود را در این شبکه ها می گذرانند تا اطلاعات مورد نظر خود را به دست بیاورند.
فرصت‌های فضای مجازی در انتخابات
یکی از مهم ترین فرصت های تبلیغات و فعالیت نامزدها در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی مختلف این است که مخاطب می تواند از این طریق به راحتی و با صرف کمترین زمان شناختی نسبی درخصوص نامزدها، شعارها، برنامه ها و سوابق آنها به دست بیاورد و بتواند با صرف کمی وقت و مقایسه این اطلاعات با سایر نامزدها به انتخاب برسد.
با ورود تبلیغات به فضای مجازی تا حدودی از اسراف و هزینه برای تبلیغات کاغذی جلوگیری می شود و نامزد انتخاباتی به راحتی می تواند با راه اندازی یک کانال در شبکه های اجتماعی موبایلی به طیف گسترده ای از مخاطبان دسترسی پیدا کند. این صرفه جویی در وقت، هزینه، نیروی انسانی و ... است که در دراز مدت نیز می تواند باعث جمع شدن برخی از عادات و رسوم غلط تبلیغاتی نامزدها در انتخابات می‌شود.
فرصت دیگری که به کارگیری فضای مجازی در عرصه رقابت های انتخاباتی برای نظام به دنبال دارد این است که این فضا می‌تواند در ایجاد شور انتخاباتی، افزایش حضور و مشارکت مردم و بخصوص جوانان در عرصه انتخابات ارزیابی می شود که با مدیریت خوب و رعایت قوانین و اخلاق انتخاباتی از طرف رقبای محترم و هواداران آنها باید از این فرصت استفاده کرد.
مضرات و تأثیرات سوء فضای مجازی بر انتخابات
یکی از پررنگ ترین موارد تخلفات انتخاباتی که در همه دوره ها وجود داشته است مسئله تخریب رقبا در عرصه فعالیت های انتخاباتی است که از نظر شرعی و اخلاقی امری ناپسند تلقی می شود. در فضای مجازی به خاطر شرایط خاصی که وجود دارد این موضوع بسیار راحت تر و با فراوانی بیشتری انجام می گیرد. متاسفانه موارد تخریبی شامل عکس، فیلم و مطلب به راحتی در میان طیفی گسترده از مخاطبان شبکه های اجتماعی منتشر می شود که اثرات بسیار ناپسند مادی و معنوی برای رقیب دارد.
از طرف دیگر در فضای مجازی سرعت پخش خبرهای کذب و شایعه بالاست و اگر شایعه ای مطرح شود پاسخ دادن و تکذیب آن نمی تواند به راحتی آثار آن را برطرف کند. در فضای رقابت های انتخاباتی که این روزها به نوعی به فضای رقابت لیست ها تبدیل شده است و طبق گفته برخی تحلیلگران انتخابات مجلس دهم مهم ترین انتخابات تاریخ ایران محسوب می شود، ایجاد و انتشار خبرهایی درخصوص لیست های مختلف و حضور افراد در برخی لیست ها، طرح شایعه انصراف برخی از نامزدها به نفع لیست های خاص از مصادیق بی اخلاقی رسانه ای_انتخاباتی محسوب می شود.
از این رو اطلاعاتی که در این فضا در اختیار مخاطبان گذاشته می شود سطحی بوده و اگر تحقیقات در فضای مجازی برای رای دادن از سوی مخاطبان صورت بگیرد، یک تحقیقات سطحی بوده و در نهایت به انتخاب سطحی نیز منجر می شود.
کمبود بحث های نظارتی و اطلاعات حقوقی از سوی برخی هواداران موجب شده تا در روزهای منتهی به انتخابات هفتم اسفند فقط در یک استان بیش از ۱۲ پرونده قضایی در خصوص تخلفات انتخاباتی در فضای مجازی تشکیل شود که لازم است در این خصوص نامزدها به توجیه هوادارن خود بپردازند.
از طرف دیگر دستگاه های نظارتی بایستی قوانین منسجمی برای جلوگیری از این تخلفات تهیه کرده و در اختیار رسانه ها و کاندیداهای انتخابات گذاشته تا آسیب های کمتری را در آینده در این خصوص شاهد باشیم.