به گزارش
گرداب، گسترش فناوری و امکانات ارتباطی در جامعه باعث شده است تا کودکان و نوجوانان از سنین بسیار پایین به اینترنت دسترسی داشته باشند، به نظر میرسد بحث کردن از آسیبها و مضرات استفاده از اینترنت و تلاش برای حذف این امکان از زندگی، دیگر جایی ندارد و باید این گونه موضع‌گیری‌ها به کناری گذاشته شود.
مطمئنا، اینترنت، یکسره بد نیست و مزایا و منافع خود را دارد؛ شما همین حالا دارید این مطلب را به لطف اینترنت دریافت و مطالعه میکنید بنابراین بهتر است در مواجهه با این چاقوی دولبه، به فکر آموزش بهرهگیری صحیح از آن باشیم تا عجولانه و به سادگی نه خود را از چنین امکان و فرصتی محروم کرده باشیم و نه با تهدیدها و آسیبهای موجود در آن، دچار زیان و گرفتاری گردیم.
کودکان، به عنوان گروه سنی نیازمند به آموزش و راهنمایی بیشتر، نیاز دارند تا درباره این فناوری مدرن به نحو کامل و مناسبی توجیه شده و آموزش ببینند تا ندانسته و ناخواسته، در ورطه زیانهای اینترنت، گرفتار نشوند؛ در این میان، توجه به دو نکته از اهمیت بسزایی برخوردار است.
یکی اینکه استفاده کودکان از اینترنت، دریافت اطلاعات و محتواهای مورد نیاز، شکلگیری یک ارزیابی و پندار مثبت از بستر اینترنت، شکلگیری تمایل و انگیزه برای ماندن در این فضا و تداوم فعالیت در این بستر، به شدت وابسته به میزان جذابیت و کششی است که این فضا برای کودکان دارد و دوم این که همه موارد مذکور، فقط زمانی ارزشمند و قابل اعتمادند که بستر اینترنت، امنیت لازم را برای استفاده ی کودکان و نوجوانان داشته باشد بنابراین، توجه به دو عنصر جذابیت و امنیت در مساله استفاده ی کودکان از اینترنت، از اهم ملاحظاتی است که خانوادهها، نهادهای مسئول، ارائه دهندگان محتوا و دیگر متولیان امر، باید به آن اهتمام داشته باشند.
ایجاد جذابیت در فضای مجازی و تامین امنیت برای کودکان، نیاز به هماندیشی و همکاری دستگاههای مختلف و استفاده از توان و ظرفیت گروههای تخصصی مرتبط با این امر، به ویژه با تمرکز بر کاربران کودک و نوجوان دارد. تصویب قوانین مربوط با جرایم اینترنتی و تعیین مجازاتهای متناسب، به ویژه جرایمی که کودکان و نوجوانان را هدف قرار می‌‌دهند، گسترش نفوذ و فعالیت پلیس سایبری کشور، که مسئولیت پایش و کنترل تولید و تبادل محتوا در اینترنت را برعهده دارد، تصویب اسناد بالادستی مرتبط با این موضوع، از جمله «سند حمایتی و برنامۀ اقدام توسعۀ خدمات فضای مجازی کودک و نوجوان» و یا تشکیل «شورای عالی فضای مجازی» و دیگر قوانین و نهادها، از اهم تلاشهایی بوده است که در سالهای اخیر در کشورمان برای تامین امنیت و تولید محتوای جذاب و مناسب اینترنتی، صورت گرفته است.
به رغم همه کوششها و دستاوردهای نهادهای مذکور و دیگر دغدغهمندان و دلسوزان، جای خالی اقدامات دیگری از جانب خانوادهها و گروههای مرتبط دیگر احساس می‌شود؛ برای نمونه، پیشنهادهای زیر ارائه می‌شود:
در جهت تامین مولفه امنیت، به نظر میرسد مهمترین اقدام، تربیت کودکانی با کنترل کننده درونی است؛ وقتی پلیس درونِ کودک، فعال است، حتی اگر در فضایی ناامن هم سیر کند، میتوان روی توانایی او در کنترل خود و اجتناب از فضاها و گزینههای نامناسب و خطرآفرین، حساب کرد؛ توانایی خویشتنداری، مبتنی بر داشتن کنترلکننده درونی، خُلق و خویی است که بر اساس نوع تربیت و رفتار والدین در کودکان شکل میگیرد و بر میزان قانونپذیری آنان و اجتناب از تخلف، تقلب و رفتارهای ضداجتماعی کودکان تاثیر مستقیم دارد. اهمیت این نوع تربیت در آن است که والدین و مدیران از مداخله حضوری و مستقیم در فعالیتهای اینترنتی کودکان اجتناب کرده و با دادن اطمینان خاطر به کودکان، ضمن افزایش سطح عزت نفس آنان، زمینه را برای انتخاب آگاهانه، آزادانه و مثبت آنان فراهم میکنند.
نکته ی دیگر در همین موضوع، میزان سطح هوش هیجانی کودکان و نوجوانان است. هوش هیجانی، به عنوان یکی از مهمترین فاکتورهای تاثیرگذار بر احساس، ادراک و عملکرد کودکان، میتواند هدایت کننده خوبی برای کودکان در فضای اینترنت باشد. کودکی که از مولفههای مختلف هوش هیجانی برخوردار است، خودآگاهی بیشتری داشته و درک روشنتری از احساسات و تمایلات خود دارد بنابراین وب سایتهایی که با تبلیغات پر زرق و برق خود به دنبال ایجاد نیازهای کاذب در کودکان هستند، نمی توانند به سادگی او را جذب خود کنند. همچنین، کودک، با برخورداری از مولفه دیگرآگاهی، میتواند با درک احساس، دغدغه و خواسته ی والدین و نگریستن به امور از زاویه ی دید آنها، در برابر بسیاری از وسوسهها و درهای بازی که اینترنت به او عرضه میکند، مقاومت کرده و سالم بماند. کودک، با داشتن خویشتنداری و قدرت به تاخیر انداختن ارضای نیازها و امیال خود، میتواند از محتواهایی که مناسب سن و سالش نبوده و نیاز به بهره مندی از شرایط و لوازم دیگر دارند، چشم پوشی کرده و مراجعه به آنها را به زمان مناسب موکول نماید. به هر حال، هیچ گاه نمی توان انتظار یک فضای یکسره پاک و سالم را در دنیای مجازی برای کودک و نوجوان داشت. پس بهتر است زمینه را برای سالم ماندن کودکان در همین فضا آماده کرد. کودکان باید یاد بگیرند که خیلی از چیزها ارزش هزینههایی را که به خاطرش پرداخت خواهند کرد، ندارد.
در کنار نکات فوق در بحث تامین امنیت، فعالیتهایی را که میکوشند تا فضای مجازی را تا جایی که امکان دارد از آسیبها و ضررهای موجود پاکیزه کرده و محیطی سالم و امن را فراهم آورند، باید افزایش داد. این فعالیتها، هم از جانب خانواده و هم توسط نهادهای مسئول، در حال اجرا هستند و میتوانند بیشتر و بهتر شوند. برای مثال، یکی از اقدامات وزارت ارتباطات برای دستیابی به این هدف، تعامل و رایزنی با اپراتورهای ارائه دهنده ی خدمات تلفن همراه و اینترنت، جهت نصب ابزارهای پیش فرض مدیریت والدین و رصد عملکرد کودکان در فضای مجازی است. در این برنامه‌ها، ابزارهای مورد استفاده ی کودکان برای دسترسی به اینترنت از جوانب مختلف، قابل تنظیم است و با اِعمال اینترنت پاک در آنها، فضای مجازی سالم و آموزنده‌ای برای کودکان و نوجوانان فراهم می‌شود. قابلیت نظارت، فعال‌سازی و غیرفعال نمودن برقراری تماس و ارسال پیامک، محدود کردن میزان مصرف برنامه‌ها و تعریف دسترسی‌های مجاز به تنظیمات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، تنها بخشی از مواردی است که میتواند به مثابه ی سدی محکم در برابر خطرات فضای مجازی، عمل کند.
توسعه ی موتور جستجوی ویژه ی کودک و نوجوان، از دیگر اقداماتی است که میتواند به تحقق این هدف کمک کند. اگرچه هم اکنون، مرورگرهای بومی طراحی و اجرا شده‌اند و بسیاری از سرویس‌‌های مورد نیاز جامعه را ارائه می‌‌دهند، ولی در حوزه ی کودک و نوجوان، نیازمند موتورهای پویا و جذابی هستیم که علاوه بر برطرف سازی احتیاجات این طیف بر پایه ی اینترنت پاک و کارایی بالا، به جلب توجه آنها به واسطه ی جلوه‌های بصری و سایرترفندهای خلاقانه، قادر باشد؛ این همان جایی ست که عنصر جذابیت، وارد کار می‌شود.
درخصوص مولفه جذابیت، به عنوان یک عامل مهم برای ماندگاری کودکان در فضاهای سالم و پاک اینترنت، ذکر این نکته لازم است که تامین این عنصر، نیاز به برنامهریزی و اقدامات بسیار تخصصی، هماهنگ، علمی و پیچیدهای دارد که تحقق آن مشروط به تلاش و کوشش و کار گروهی خواهد بود؛ تعامل تیمهای مختلف تخصصی در حوزههایی نظیر روانشناسی کودک و نوجوان، جامعهشناسی، فناوری اطلاعات و عزم شرکتهای تولید محتوای وابسته به اپراتورهای تلفن همراه و دیگر گروههای مرتبط، در راستای نیل به اهداف مذکور در فوق، ضروری است. کار برای کودکان، به ظرافت، خلاقیت، صبوری و دغدغهمندی نیاز مبرم دارد. آن چه محصول عملکرد این گروهها باشد، در صورت منتج شدن به فضایی جذاب و شاد که در محیطهای دیگر- حتی دنیای واقعی- جایگزینها و رقبایی هم داشته باشد، میتواند کودکان را در بستر امن و جذاب خود حفظ کرده و در جهت اهداف مختلف تربیتی هدایت کند.
