کرونا و انتشار شایعات در شبکه‌های اجتماعی

به گزارش گرداب، طبق گزارش سال ۲۰۱۹ که انستیتو رویترز با همکاری دانشگاه آکسفورد هر ساله منتشر می‌کند ۴.۳۸۸ میلیارد نفر از ۷.۶۷۶ میلیارد نفر جمعیت کره زمین به اینترنت دسترسی دارند و از آن استفاده می‌کنند که از میان این رقم، ۳ . ۴۸۴ میلیارد نفر نیز به رسانه‌های اجتماعی دسترسی دارند. به این ترتیب می‌توان گفت که بیش از نیمی از مردم کره زمین اطلاعات خود را از اینترنت کسب می‌کنند. اما اینکه چند درصد از این اطلاعات قابل اعتماد است سوال بزرگی است که به راحتی نمی‌توان به آن پاسخ داد.

شاید نتوان با دقت به این پرسش پاسخ گفت، اما می‌توان نشان داد که اعتمادپذیری این داده‌ها آنقدری نیست که بتوان به طور کامل به آنها اعتماد کرد. به بیان دیگر، اکوسیستم اطلاعاتی اینترنتی، اکوسیستمی با آلودگی اطلاعاتی غیر قابل چشم پوشی است. در این نوشتار نقش این آلودگی‌ها را بحران اخیر کرونا در کشور نشان می‌دهیم.

به گزارش گاردین، واژه برگزیده واژه نامه مک کواری در سال ۲۰۱۶ واژه اخبار جعلی بود. این واژه‌نامه اخبار جعلی را به مثابه «اطلاعات غلط و فریب‌هایی که برای اهداف سیاسی یا جذب ترافیک بیشتر در وب سایت‌ها و پروفایل‌های شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود» تعریف کرده است. در همین سال است که در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۶ در ایالات متحده اشاره کرد که در اثر یک باگ الگوریتمی در برنامه نویسی فیس بوک منتشر شد و انتخابات آمریکا را تحت تاثیر قرار داد و اساسا واژه اخبار جعلی از همین سال تبدیل به یکی از موضوعات بسیار مهم می‌شود. این تاثیر آنچنان گسترده بود که مارک زاکربرگ، مدیر عامل فیسبوک در سنا حاضر شد و در جلسه‌ای که ۱۰ ساعت به طول انجامید به پرسش‌های سناتورها پاسخ داد. اما آیا اخبار جعلی، تنها نوع آلودگی اطلاعاتی است؟ آلودگی اطلاعاتی از تنوع بسیار زیادی برخوردار است.

به لحاظ فرمت ارائه، اطلاعات جعلی یا آلودگی اطلاعاتی می‌تواند در فرمت‌های مختلف اعم از تصویر، ویدئو، صوت و متن وجود داشته باشد. اما به طور کلی می‌توان این آلودگی‌ها را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ به اقسام زیر تقسیم کرد.

در گزارشی که اخیرا (۲۴ اسفند ۱۳۹۸) گاردین منتشر کرده است چنین عبارتی از قول تدرورس آدهانوم مدیر کل سازمان بهداشت جهانی نقل شده است که ما در حال حاضر فقط با شیوع یک ویروس مواجه نیستیم، بلکه با شیوع اطلاعات غلط نیز مواجه هستیم. اخبار جعلی خیلی سریع‌تر و راحت‌تر از این ویروس منتشر می‌شوند و درست به همان اندازه خطرناک هستند. اگر هیچ اقدامی نکنیم، به مسیر تاریکی سقوط خواهیم کرد که به هیچ کجا جز تفرقه و ناهماهنگی ختم نمی‌شود.

در واقع می‌توان گفت که یکی از تفاوت‌های بنیادین این همه‌گیری با همه‌گیری‌های پیشین، حضور و گسترش شبکه‌های اجتماعی در سراسر دنیا است. پیش‌تر، اطلاعات از مجراهای مشخصی باید عبور می‌کرد و به نحوی پس از تائید اعتبار و اصالت آن بود که اجازه انتشار می‌یافت. اما در روزگار کنونی وضعیت به کلی فرق کرده است. به یک معنا می‌توان گفت که پیش‌تر اصلی‌ترین مشکل در بحران‌های فراگیر، نبود اطلاعات بود، اما امروزه مسئله اصلی حجم عظیم اطلاعاتی است که صدق و کذب شان مشخص نیست.

کِیت استاربرد، متخصص انفورماتیک بحران در دانشگاه کلورادو بیان می‌کند که اصلی‌ترین مشخصه این بحران‌های فراگیر و وسیع، عدم اطمینانی است که انسان‌ها دچار آن می‌شوند و نتیجه منطقی این عدم اطمینان، مضطرب شدن افراد است. اضطراب در مورد پیامدهای جمعی بحران و نیز کنش‌های درستی که در موقعیت جاری باید نشان داد. همین اضطراب باعث می‌شود تا افراد تمام سعی خود را برای فهم موقعیت بحرانی پیش آمده به کار ببندند. به همین منظور تمام اطلاعات موجود را گردآوری می‌کنند تا مثل قطعات یک پازل آنها را کنار هم بچینند و پازل کلی را درست کنند. محققان این فرآیند را معناسازی جمعی می‌نامند. دقیقا در همین فرآیند معناسازی جمعی است که به تدریج شایعات و اطلاعات غلط تولید و منتشر می‌شوند.

حجم آلودگی اطلاعاتی بحران کرونا واقعا غیر قابل تصور است. این اکوسیستم اطلاعاتی روز به روز گسترده‌تر و پیچیده تر شده و ابعاد متنوعی پیدا کرده است و تقریبا هیچ حد و مرزی نمی‌شناسد. برای مثال وب‌سایتی به نام MCM News اخیرا خبری در مورد ابتلای پاپ به ویروس کرونا منتشر کرده است.

این خبر بدون تاریخ، بدون نویسنده و بدون هیچ ارجاع بیرونی به عنوان منبع خبر منتشر شده است. انتشار بسیار سریع این خبر در شبکه‌های اجتماعی مثل فیسبوک باعث شد تا دامنه آن بسیار گسترش پیدا کند. اگر چه متئو برونی، سخنگوی واتیکان جعلی بودن آن را تائید کرده است و تاکید کرده است همه آن تصاویر مربوط به یک سرماخوردگی ساده بود که درمان شده است، اما این خبر هنوز روی وب سایت MCM وجود دارد و در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. در ادامه با برخی از موارد مشخصی که در کشورهای دیگر واقع شده است آشنا می‌شویم.

شایعات کرونایی، باعث آشوب در شهر کوچک ناوی سانجاری در اوکراین شدند. داستان از این قرار بود که در تاریخ ۱۸ فوریه ۲۰۲۰ (۲۹ بهمن ۱۳۹۸) یک هواپیما با ۴۵ مسافر اوکراینی و ۲۷ مسافر خارجی از ووهان چین وارد اوکراین می‌شوند. دولت اعلام می‌کند که همه این مسافران را مورد آزمایش قرار داده و هیچ مورد مشکوک به بیماری را مشاهده نکرده است، اما برای احتیاط بیشتر آنها را در یکی از آسایشگاه‌های واقع در ناوی سانجاری به مدت ۱۴ روز قرنطینه می‌کند، اما به زودی شایعات و اخبار غلط در شبکه‌های اجتماعی در مورد دروغ گویی حکومت منتشر می‌شود. اهالی سانجاری فردای آن روز یک گروه وایبری تشکیل می‌دهند و در آن اخبار و اطلاعات را به اشتراک می‌گذارند. اخباری همچون اینکه ۵۰ چینیِ آلوده قرار است به شهر ما منتقل بشود! آنها سپس اقدام به مسدود ساختن مسیر ورودی آسایشگاه و نیز محاصره شهر و جلوگیری از ورود اتوبوس حامل مسافران خارجی می‌شوند. همه این واکنش‌ها منجر به درگیری با نیروهای امنیتی می‌شود، درگیری هایی که خود، منبع جدید تولید شایعه و اخبار جعلی می‌شود.

در همین هنگام است که منبعی ناشناس با استفاده از پایگاه داده وزارت بهداشت اوکراین، ایمیل‌های هشدار آمیز در مورد آلوده بودن مسافران هواپیما به اهالی سانجاری ارسال می‌کند. هنوز مشخص نیست که این ایمیل‌ها چگونه ارسال شده‌اند. ارسال آنها اما ترس و وحشت و متعاقبا مقاومت مردم را چند برابر می‌کند. بحران آنقدر جدی می‌شود که نخست وزیر، وزیر بهداشت و وزیر داخله اوکراین در شهر ناوی سانجاری حضور پیدا می‌کنند. دولت اوکراین پس از این واقعه، اقدام به فرستادن متخصصان زیادی به سراسر کشور می‌کند تا موقعیت را به همه شهروندان توضیح دهند. از جمله از محبوبیت پزشکی به نام یوگئی کوماروفسکی برای این کار استفاده می‌کنند. ضمن اینکه دولت، شروع به همکاری نزدیک با فیسبوک می‌کند تا بتواند جلوی انتشار اطلاعات غلط، اخبار جعلی و گمراه سازی را بگیرد.

بررسی دقیق‌تر این واقعه نشان می‌دهد که ترکیبی از کم کاری حکومت در اطلاع رسانی، انتشار اطلاعات گمراه کننده توسط عموم مردم در شبکه‌های اجتماعی و یک گروه خاص با هدف انتشار قصدمندانه اخبار جعلی بوده است. اما مورد اخبار جعلی در مورد ویروس کرونا فقط به اینجا ختم نمی‌شود و ابعاد بسیار گسترده‌تری دارد. در بخش بعدی به وضعیت جهانی این آلودگی اطلاعاتی می‌پردازیم.

مقامات رسمی، از جمله شخص دونالد ترامپ یکی از منابع تولید اطلاعات کاذب در ایالات متحده هستند. برای مثال کوین استیت، فرماندار اوکلاهاما درست در وضعیتی که همه کارشناسان هشدار می‌دادند و افراد را از خارج شدن از خانه منع می‌کردند، با انتشار توئیتی از حضور خود و خانواده اش در یک رستوران انتقادهای زیادی برانگیخت و ترامپ نیز ادعاهای عجیب و غریب زیادی داشته است. به گزارش گاردین در حالی که همه کارشناسان در مورد همه گیری این بیماری در آمریکا هشدار می‌دادند، او چنین اظهار نظرهایی داشته است که این بیماری از میان خواهد رفت، یک روزی مثل معجزه - این بیماری از میان خواهد رفت.

می توانید نامش را میکروب بگذارید، یا آنفولانزا، می‌توانید آن را ویروس هم بنامید، و خیلی اسم‌های دیگر. مطمئن نیستم کسی بداند که این چه جور چیزی است. او ادعاهای غلط و ضد و نقیض در مورد امکانات پزشکی و کیت‌های پزشکی نیز داشته است.

در انگلستان مقاله‌ای که در آن یک پزشک آمریکایی به نام ولادیمیر زلنکو ادعا می‌کرد که بیماران کرونایی را با ترکیب یک داروی ضد مالاریا و روی توانسته است به طور کامل درمان کند، به شدت مورد بازدید قرار گرفت، به طوری که تعداد بازدید انگلیسی‌ها از این ادعای نادرست در فیسبوک در عرض ۲۴ ساعت، از بازدید از صفحه رسمی سازمان بهداشت جهانی در یک ماه گذشته بیشتر بوده است. ادعای این پزشک باعث شد تا داروی هیدروکسی کلروکاین که برای درمان سل و سایر بیماری‌های تنفسی به کار می‌رود کمیاب و نایاب شود. ضمن اینکه منجر به نافرمانی بیماران از دستورات پزشکی و اصرار بر تجویز همان داروهای زلنکو شد. به نظر می‌رسد این حجم از توجه به ویدئو و مقاله زلنکو، به ادعای ترامپ در مورد ناپدید شدن معجزه آسای کرونا ارتباط داشته باشد.

در کشورهای اروپایی نیز وضعیت بهتر از سایر نقاط جهان نیست. به ویژه در ایتالیا که به لحاظ آمار ابتلا و نیز مرگ و میر وضعیت بحرانی‌ دارد، به لحاظ انتشار اخبار جعلی و آلودگی اطلاعاتی نیز وضعیت خوشایند نیست. برای مثال ویدئویی در توئیتر منتشر شد که نظامیان را در خیابان‌های ایتالیا نشان می‌داد. پس از این ویدئو که بیش از ۲۵۰ هزار بار بازدید داشت، چنین شایعه شد که زندان‌های ایتالیا همگی دچار شورش شده‌اند و ارتش برای مهار این شورش‌ها وارد شهرها شده است. ارتش ایتالیا اما در بیانیه‌ای اعلام کرد که این نظامیان در حال بازگشتن از یک مانور نظامی بوده‌اند. یا در شایعه‌ای دیگر ادعا شده بود که واکسن کرونا در استرالیا ساخته شده ولی اکنون از طریق سوئد می‌تواند آن را خریداری کرد. همین نیز باعث هجوم مردم ایتالیا به مرزهای سوئد شد. در شایعه‌ای دیگر ادعا شد که یکی از اساتید پزشکی دانشگاه زنجانِ پکن! مصرف زیاد ویتامین سی و آب لیمو را برای درمان کرونا بسیار موثر دانسته است.

در هند، واتساپ با ۴۰۰ میلیون نفر کاربر هندی، محبوب ترین پیام رسان محسوب می‌شود. به همین دلیل نیز بسیاری از شایعات و اخبار جعلی از طریق این پیام سان منتشر می‌شوند. برای مثال اجنارندرا مودی نخست وزیر هند در اولین سخنرانی خود در مورد کرونا مردمش را به قدردانی از تیم پزشکی کشور فراخواند. او از مردم خواست تا همگی عصر روز یکشنبه به افتخار آنها کف بزنند. همین کافی بود تا سیلی از شایعات به راه بیفتد. کف زدن همزمان ۱.۳ میلیارد نفر باعث ایجاد چنان ارتعاشی در هوا می‌شود که ویروس کرونا را از بین خواهد برد. و بلافاصله بعد از آن شایعه بعدی؛ ماهواره‌های ناسا نشان می‌دهند که به لطف این همکاری جمعی، ویروس کرونا از هند عقب نشینی کرده است. فردای آن روز آمیتاب باچان سوپراستار هندی با بیش از ۴۰ میلیون فالوور در توئیتر، این شایعه را تکرار و تقویت کرد که ارتعاش ناشی از کف زدن، توان ویروس را کاهش می‌دهد / از بین می‌برد ارتعاش جمعی، گردش خون را تقویت می‌کند. باچان پس از آنکه با سیلی از انتقادات حرفه‌ای و پزشکی مواجه شد، این پست خودش را حذف کرد.

شبکه اجتماعی یوتیوب نیز در هند بسیار محبوب است و ماهانه ۲۶۵ میلیون کاربر فعال هندی دارد. به همین منظور این شبکه نیز تبدیل به یکی از منابع اصلی انتشار اخبار جعلی و شایعات شده است. برای مثال مردی در آندهرا پرادش هند که از عفونت مجاری ادراری رنج می‌برد، علائم بیماری خود را با کرونا اشتباه گرفت. او سپس دچار وحشت بسیار شد، وحشت از اینکه خانواده و روستای خود را به خطر بیندازد و به همین علت دست به خودکشی زد. نکته جالب اما اینجاست که او ساعت‌ها به تماشای فیلم‌های کرونا در یوتیوب مشغول بوده است. در واقع همین فیلم‌های اغلب جعلی و حاوی اطلاعات غلط بوده است که وی را متقاعد کرده مبتلا به کرونا است و سپس او را آنچنان دچار وحشت کرده که دست به خودکشی بزند.

ایران نیز در بحران کرونا اکوسیستم آلودگی اطلاعاتی خاص خود را دارد. شاید به عنوان یکی از موارد مهم بتوان به اطلاعات غلطی اشاره کرد که توسط شخص رئیس جمهور ایران در مصاحبه‌ها و سخنرانی‌ها منتشر می‌شود. در کلام ایشان هم اشتباهات آماری وجود دارد و هم اشتباهات محتوایی در مورد ماهیت بیماری و راه‌های پیشگیری از آن. حجم این اشتباهات آنقدر شده است که جمعی از مدیران اسبق حوزه سلامت و اعضاء هیات علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی و نظام پزشکی با انتشار نامه سرگشاده‌ای خطاب به روحانی، از سخنان اخیر وی درباره وضعیت کرونا در ایران انتقاد کردند.

گاهی صدا و سیما نیز محل انتشار اطلاعات گمراه کننده بوده است. برای مثال در روز جمعه هشتم فروردین ماه خبری از طریق صدا و سیما منتشر می‌شود دال بر اینکه نتایج آخرین تحقیقات سازمان بهداشت جهانی تاکید کرد که کرونا از طریق هوا نیز منتقل می‌شود و بسته به دما و رطوبت هوای هر منطقه تا هشت ساعت در هوا و در فضاهایی که افراد مبتلا سرفه یا عطسه کرده اند می‌ماند. منبع این خبر اما یک پست فیسبوکی جعلی بوده است که کارشناسان صدا و سیما را نیز گمراه کرده است. کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت ایران با انتشار توئیتی به این خبر صدا و سیما واکنش نشان داد و موضوع انتقال ویروس کرونا از طریق هوا را نادرست ارزیابی کرد.

گذشته از این لایه‌ها و وجوه رسمی در اکوسیستم آلودگی اطلاعاتی بحران کرونا در ایران، یک لایه دینی اعتقادی نیز مشاهده می‌شود. در یکی از تازه ترین و مورد توجه‌ترین رویدادها، شخصی روحانی به نام شیخ مرتضی کهنسال بدون ماسک و سایر وسایل ایمنی وارد بخش قرنطینه بیماران کرونایی در بیمارستان انزلی شده و دارویی را تحت عنوان «داروی امام کاظم (ع)» به بیماران می‌دهد. از قضا یکی از بیمارانی که آقای کهنسال این دارو را برایش تجویز کرده بود، فردای آن روز فوت می‌کند. همین مسئله باعث صدور حکم جلب این ایشان می‌گردد.

چنان که در مورد سلبریتی‌های سایر کشورها دیدیم، سلبریتی‌های ایرانی نیز گاهی اوقات به این اکوسیستم آلودگی اطلاعاتی کمک کرده‌اند. در یکی از معروف‌ترین این موارد می‌توان به تبلیغ داروی ضد کرونا در اینتساگرام توسط بهنوش بختیاری اشاره کرد. این ادعای بهنوش بختیاری اما انتقادهای بسیاری را برانگیخت تا آنجا که وی تحت پیگرد قانونی قرار گرفت.

چنانکه می‌توان مشاهده کرد اکوسیستم آلودگی اطلاعاتی بحران کرونا در ایران ماهیتی چند وجهی و پیچیده دارد. از لایه‌های سیاسی و اقتصادی گرفته تا لایه‌های فرهنگی و مذهبی.

در هند برای مثال فیسبوک اقدام به راه اندازی یک ربات راهنما در واتساب کرد که آخرین اطلاعات در مورد ویروس کرونا را در اختیار کاربران قرار می‌دهد. این ربات راهنما با همکاری وزارت بهداشت هند و پلتفرم MyGov راه اندازی شده است و از هر دو زبان هندو و انگلیسی پشتیبانی می‌کند.

در انگلستان، ذیل وزارت دیجیتال، فرهنگ، رسانه و ورزش این کشور، گروهی تحت عنوان گروه ضد گمراه سازی وجود دارد که اساسا نقش آن شناسایی به موقع اطلاعات و اخبار جعلی و گمراه کننده و پاسخ مقتضی به آن است. اخیرا این گروه به طور رسمی با همکاری متخصصانی از چین، روسیه و شرکتهای رسانه‌ای بزرگ وارد همکاری تنگاتنگی شده است تا با انتشار اطلاعات غلط و جعلی در مورد ویروس کرونا مبارزه کند. این گروه اخیرا جعبه ابزاری برای مقابله با اکوسیستم آلودگی اطلاعات کرونایی منتشر کرده است که ترجمه و مطالعه آن می‌تواند مفید باشد؟ علاوه بر کشورها و حاکمیت‌ها، ابرشرکت‌های حاکم بر شبکه‌های اجتماعی مثل فیسبوک، توئیتر و یوتیوب نیز تدابیر بسیاری برای کنترل انتشار اطلاعات غلط اندیشده‌اند. از جمله اینکه بسیاری از شبکه‌های اجتماعی و موتورهای جست و جو، سازمان بهداشت جهانی را در صدر نتایج موتورهای جست وجوی خود قرار داده اند. وی می‌توان به اقدام یوتیوب در حذف ویدئوی زلنکو اشاره کرد.

جست و جوی نگارنده برای یافتن مجموعه اقداماتی که برای مقابله با آلودگی اطلاعاتی مرتبط با کرونا نتایج چندانی نداشت، جز اینکه اخیرا در پی انتشار برخی اخبار کذب و جعلی در فضای رسانه‌ای و مجازی ، برخورد قضایی جدی با انتشاردهندگان این اخبار در دستور کار ضابطان قضایی قرار گرفت.

چنان که مشاهده کردیم اکوسیستم آلودگی اطلاعاتی در بحران کرونا اکوسیستم بسیار پیچیده‌ای است. با توجه به نکاتی که در بخش‌های قبلی این نوشتار مورد اشاره قرار گرفته‌اند، راهبردهای سیاستی زیر را برای مهار این اکوسیستم می‌توان پیشنهاد کرد. پیش از آن البته ذکر این نکته ضروری است که وجود این اکوسیستم را باید پذیرفت و اینکه حذف کامل آن تقریبا غیر ممکن است. به بیان دیگر موجودیت آن را باید بپذیریم و نگاهی منطقی به مسئله داشته باشیم. اینکه بیشترین واکنشی که می‌توان نشان داد، نه از میان بردن این اکوسیستم، که مهار و کنترل آن است. چنان که مشاهده کردیم، حتی تکذیب اخبار جعلی پس از انتشار این اخبار هم نمی‌تواند جلوی انتشار بیشتر آن را بگیرد.

راهبردهای کوتاه مدت ناظر به راهبردهایی هستند که هم اکنون می‌توان آنها را در پیش گرفت و اثرگذاری سریعی می‌توانند داشته باشند. به زعم بسیاری از محققان حوزه رسانه، اصلی ترین عاملی که رسانه‌های رسمی نمی‌توانند مخاطبان خود را اقناع کنند، عدم اعتماد مخاطبان به این رسانه‌هاست. این عدم اعتماد ناشی از اخبار کذبی است که از رسانه‌های مذکور شنیده‌اند. از این جهت پیشنهاد می‌شود تا صدا و سیما و سایر نهادهای رسمی خبر رسانی از انتشار خبرهای کذب و اغراق‌های بی‌جا در مورد دستاوردهای داخلی و شکست‌های خارجی بپرهیزند. این اخبار جز بی اعتمادی مخاطب ایرانی به منابع رسمی دستاورد دیگری ندارد.

یکپارچه سازی و اتحاد نهادها و سازمان‌های مختلف حاکمیتی که به نوعی با خبررسانی در مورد کرونا سروکار دارند. از جمله صدا و سیما، وزارت بهداشت، پایگاه‌های خبررسانی رسمی و سایر نهادها و سازمان‌ها باید کاملا هماهنگ و یکپارچه عمل کرده و اخباری یکسان را منتشر نمایند. یکی دیگر از منابع مهم بی اعتمادی مخاطبان به رسانه‌های رسمی، مشاهده تناقض در عمل و گفتار مسئولان است. از جمله می‌توان به حضور کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت و درمان در مراسم خاکسپاری یکی از بستگانش بود که انعکاس زیادی شبکه‌های اجتماعی پیدا کرد. به نظر می‌رسد مسئولین امر باید از این رفتارهای تناقض آمیز کاملا پرهیز کنند.

همکاری با ابرشرکت هایی مثل فیسبوک که کنترل شبکه‌های اجتماعی عمده‌ای مثل اینستاگرام و یوتیوب را در اختیار دارند. به نظر می‌رسد با توجه به اوضاع بحرانی در همه جهان، جمهوری اسلامی بتواند وارد همکاری و تعامل با این شرکت‌ها بشود. کما این که در کشورهایی مثل هند می‌بینیم که این همکاری موجب پیدا کردن راه حل هایی تازه برای کنترل آلودگی‌های اطلاعاتی در مورد کرونا شده است.

استفاده فعالانه تر از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌ها می‌تواند آنها را در اکوسیستم اطلاعاتی از تهدید به فرصت تبدیل کند. همان طور که دیدیم دولت هند با همکاری فیسبوک اقدام به راه اندازی با راهنما کرده است. تلگرام نیز با کشورهای مختلف همکاری کرده و کانال‌های اطلاع رسانی بلادرنگ در مورد وضعیت کرونا ایجاد کرده که در تصویر زیر می‌بینیم.

راهبردهایی که در ادامه ذکر خواهند شد، اثرگذاری طولانی مدت تری داشته و حاکمیت رسانه‌ای جمهوری اسلامی را برای مواجهات آینده نیز آماده می‌کند.

مدیران رسانه‌ای جمهوری اسلامی باید بپذیرند که شبکه‌های اجتماعی بخش مهمی از اکوسیستم اطلاعاتی و رسانه‌ای روزگار کنونی‌اند. بخشی که روز به روز اهمیت اش افزایش پیدا می‌کند. اما فهم دقیق این رسانه‌ها و به یک معنا فهم دقیق این اکوسیستم نوظهور، مستلزم تغییر نگاه مدیران از ابزار گرایی به نهادگرایی است.

اگر بپذیریم که تعادل اکوسیستم اطلاعاتی در حال تغییر به نفع شبکه‌های اجتماعی است، باید بپذیریم که فیلترینگ سلبی راه حل مناسبی برای کنترل این اکوسیستم نیست. در عوض می‌توان از فیلترینگ ایجابی استفاده کرد که اغلب ابر شرکت‌ها از آن استفاده می‌کنند.

راه اندازی وب سایت‌ها و پلتفرم‌های راستی آزمایی در حال حاضر پلتفرم‌های بسیاری در بسترهای مختلف (اینترنتی، شبکه‌های اجتماعی، بلاکچین ) در جهان و در کشورها و به زبان‌های مختلف وجود دارد که هدف اصلی شان بررسی صحت و سقم دعاوی است. برای مثال وب سایت Boom در هند که یک وب سایت راستی آزمایی است نقش بسیار مهمی در کنترل اکوسیستم آلودگی‌های اطلاعاتی بحران کرونا در این کشور دارد.

استفاده از ظرفیت‌های هوش مصنوعی در شناسایی اخبار و اطلاعات جعلی. امروزه تلاش‌ها و تحقیقات بسیار زیادی در حال انجام است تا با استفاده از تکنیک‌های یادگیری ماشین و یادگیری عمیق بتوان ماشین هایی برای شناسایی اخبار جعلی توسعه داد. این اما مستلزم سرمایه گذاری جدی حاکمیت است . از آنجا که الگوی تولید و انتشار آلودگی اطلاعاتی در هر رفتار فرهنگی اجتماعی تفاوت می‌کند، لازم است مطالعات دقیقی برای شناسایی این الگوها در اکوسیستم اطلاعاتی رسانه‌ای ایران انجام شود تا در آینده آمادگی لازم برای مواجهه با آنها وجود داشته باشد.