انحصارطلبی از موضوعاتی است که وقتی به گوشمان می‌رسد به‌احتمالِ زیاد یاد فعالیت‌های اقتصادی و اشخاص غیرقانونی به‌خصوص در حوزۀ اقتصاد می‌افتیم. اما احتمالاً ما هرروزه در زندگیِ عادی با انواع انحصارها در حوزه‌های مختلف روبه‌رو می‌شویم، درحالی‌که از آنها آگاه نیستیم.
به گزارش گرداب، انحصارها همیشه غیرقانونی نیستند؛ زمانی که یک سازمان یا یک تیم به‌طورِ کارآمد و خلاقانه خدمات خاص خود را بهتنهایی ارائه می‌دهد، انحصار رخ می‌دهد. انحصار انواع متفاوتی دارد ازجمله: انحصار‌های طبیعی، انحصار‌های جغرافیایی، انحصار‌های فناوری، انحصار‌های دولتی. در این مجموعه‌نوشتار، به بررسی انحصار‌های فناوری می‌پردازیم. در این پرونده، به‌طورِ اختصاصی بر روی شبکه‌های اجتماعی متمرکز خواهیم شد.
غول های فناوری
بر اساس گزارش کنگرۀ آمریکا، چهار شرکت آمازون، اپل، فیسبوک و گوگل به‌عنوان غول‌های فناوری جهان از قدرت انحصاری خود سوءاستفاده می‌کنند. این گزارش خاطرنشان می‌کند که انحصار عجیبی، که آخرین بار در عصر سرمایه‌دار‌های راه‌آهن و نفت شاهد آن بوده‌ایم، دوباره به شکل جدیدی بروز و ظهور پیدا کرده و این سبب آسیب جدی و حذف میدان رقابت برای شرکت‌های کوچک و تازه‌وارد شده است. بر اساس این گزارش، این شرکت‌ها از موقعیت‌های انحصاری و تسلط خود بر بازار جهانی سوءاستفاده کرده‌اند و قیمت‌ها، قوانینِ تجارت، جست‌وجو، تبلیغات، شبکه‌های اجتماعی و نشر را تعیین و غالباً آنها را به همه دیکته کرده‌اند. شکایت‌های متفاوتی علیه این شرکت‌ها به‌عنوان غول‌های فناوری در بازار دیجیتال مطرح شده که باعث انحصار بازار و مانع ورود سایر شرکت‌ها شده‌اند و به دنبال حق و امتیاز بیشتر نیز هستند.
در همین راستا، کنگره برای شکستن این انحصار، گسترش خلاقیت و نوآوری و بازشدن میدانِ رقابت برای شرکت‌های نوپا پیشنهاد تقسیم‌شدن این شرکت‌ها به چند شرکت کوچک‌تر (تغییر ساختار) را مطرح کرده است. هم‌چنین قوانین دیگری مانند ممنوعیت فعالیت در مشاغل مشابه با مشاغل قبلی یا جلوگیری از تلاش این شرکت‌ها (آمازون، اپل، فیسبوک و گوگل) برای خرید سایر شرکت‌ها مطرح شده است.
انحصار فیسبوک
از همان روز‌های ابتداییِ شروع‌به‌کارِ فیسبوک، زاکربرگ از کلمۀ "سلطه" برای توصیف جاه‌طلبی‌های فیسبوک استفاده می‌کرد. در آن زمان، فیسبوک با تعداد زیادی از شبکه‌های اجتماعی ازجمله: Myspace Friendster، Twitter، Tumblr و LiveJournal رقابت می‌کرد. فشار برای غلبه بر آنها باعث ایجاد نوآوری و منجر به شکل‌گیریِ بسیاری از ویژگی‌های متمایزکنندۀ فیسبوک شده است: رابط کاربری ساده و زیبا، پوشش اخبار روز، اهمیت‌دادن به هویت کاربران و ... همین انگیزۀ رقابت بود که زاکربرگ را به سمت خرید ده‌ها شرکت دیگر از جمله اینستاگرام و واتس‌اپ در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۴ سوق داد.
بر اساس گزارشی که کمیتۀ فرعیِ ضدانحصاری مجلس نمایندگان کنگرۀ آمریکا منتشر کرده است، فیسبوک از قدرت انحصاری در شبکه‌های اجتماعی برخوردار بوده و با به‌دست‌آوردن، کپی‌کردن یا ازبین‌بردن رقبای خود، موقعیت خود را حفظ کرده است. این گزارش معامله‌ای را نشان می‌دهد که در آن مارک زاکربرگ کوین سیستروم، بنیان‌گذار اینستاگرام، را تهدید کرده است: «امتناع از مشارکت با فیسبوک، از جمله خرید، عواقبی برای اینستاگرام خواهد داشت.»
زاکربرگ، مدیرعامل فیسبوک، در جلسۀ دادرسیِ سال ۲۰۱۸ اعتراف کرد که در سال ۲۰۱۲، شبکۀ اجتماعی اینستاگرام را به‌عنوان راهی برای کنارزدن یک رقیب بالقوه خریداری کرده است. ادعا‌هایی مبنی بر اینکه این شرکت تلاش یا تهدید کرده است که چنین کاری را با سایر شبکه‌های اجتماعیِ نوپا انجام دهد نیز وجود دارد. اینکه به آنها تحمیل کرده است که اگر پیشنهاد فیسبوک را قبول نکنند، فیسبوک با ارائۀ یک محصول رقابتی، بازارشان را از آنها می‌گیرد.
این اولین مورد نبوده است؛ پنان‌چه در سال ۲۰۰۵ فیسبوک شبکه‌ای را که با آن در رقابت بود، Myspace، به ارزش ۵۸۰ میلیون دلار خرید. یکی از کارمندان فیسبوک می‌گوید: «فیسبوک با Myspace رقابت می‌کرد، البته نه به‌صورت مستقیم. ما در آن زمان بر دانشجویان متمرکز بودیم، اما کاربران واقعی داشتیم درحالی‌که Myspace اکانت‌های جعلی داشت. کاربران ما بیشتر سرگرم بودند و هر روز به‌صورت ساعتی بازدید می‌کردند. ما معتقد بودیم که فیسبوک با صرف وقت و هزینۀ کافی می‌تواند از نظر کیفیت از Myspace پیشی بگیرد. اگر ارزش Myspace ۵۸۰ میلیون دلار بود، ارزش فیسبوک حداقل دو برابر بود.»
خرید Myspace اولین تجربۀ فیسبوک برای حذف رقیب
این گزارش که مختص فیسبوک است، نتیجه گرفت: «قدرت انحصاری فیسبوک کاملاً شکل گرفته و بعید است بر اثر فشار رقابتیِ تازه‌واردان یا شرکت‌های موجود از بین برود». فیسبوک به دلیل اثرات قوی شبکه، هزینه‌های بالای سوئیچینگ برای کاربران و مزیت قابل‌توجه داده‌های این شرکت، به‌عنوان شرکتی انحصار در بازار جای گرفته است. فیسبوک با شناسایی رقبایی که می‌توانند تهدیدی برای این شرکت باشند، به‌سرعت وارد عمل می‌شود و اقدام می‌کند. از نمونه‌های ارائه‌شده توسط گزارش، مبادلۀ سال ۲۰۱۲ زاکربرگ و مدیر ارشد مالی وی در مورد خرید یک میلیارد دلاری اینستاگرام است. امروزه، اینستاگرام و واتس‌اپ به موفقیت‌های ویژه‌ای رسیده‌اند؛ زیرا فیسبوک میلیارد‌ها دلار در آنها سرمایه‌گذاری کرده است.
یکی از بستر‌های اصلی درآمدزایی شبکه‌های اجتماعی تبلیغات است. در این بین، شرکت‌هایی که تعداد کاربران بیشتری دارند تبلیغات بیشتری را، با نرخ تعرفههای بالاتری، دریافت می‌کنند. طبق برخی تخمین‌ها، اکنون بیش از نیمی از هزینۀ تبلیغات دیجیتال به گوگل یا فیسبوک اختصاص می‌یابد.
یکی از مزیت‌های اصلی فیسبوک نسبت به سایر رقبا توانایی جمع‌آوری داده از پایگاه عظیم کاربران خود است. فیسبوک از این داده‌ها برای ایجاد تجربۀ هدفمندتر برای هر کاربر استفاده می‌کند؛ و به این طریق، کاربران بیشتری را به خود جلب می‌کند و باعث می‌شود که آنها وقت بیشتری را صرف خدمات شرکت کنند. داده‌های فیسبوک که به‌مرور افزایش می‌یابند، موقعیت فیسبوک را در بازار تقویت می‌کند و ارائۀ یک تجربۀ کاربریِ رقابتی را برای پلتفرم‌های جدید دشوارتر می‌کند.
رسوایی فیسبوک
فیسبوک برای رسیدن به این قدرت در بازار شبکه‌های اجتماعی از روش‌های غیراخلاقی نیز استفاده کرده است، به‌طوری‌که در سابقۀ فیسبوک اتفاقاتی وجود دارد که نشانگر اقدامات ناکافی برای محافظت از داده‌های خصوصی کاربرانش است. به‌طورِ مثال در سال ۲۰۱۹، فیسبوک در توافق‌نامه‌ای با موتور‌های جست‌وجو (مایکروسافت، نتفلیکس، اسپاتیفای، آمازون و یاهو) امکان دسترسی به داده‌های شخصی کاربران از جمله لیست دوستان و پیام‌های خصوصی را به آنها داده بود. هم‌چنین در اقدامی مشابه، همکاری با دستگاه‌های تلفن همراه (اپل، آمازون، بلک‌بری، مایکروسافت و سامسونگ) در به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها را دنبال کرده بود.
همان‌طور که در خلال رسوایی کمبریج آنالیتیکا مشاهده شد، حتی وقتی افراد می‌خواهند از فیسبوک دست بکشند، هیچ گزینۀ قابلِ‌توجهی ندارند. کاربران در سراسر جهان با نگرانی دربارۀ حریم خصوصیِ خود و عدمِ‌اعتماد به حسن‌نیت فیسبوک، جنبش «حذف فیسبوک» را آغاز کردند. طبق نظرسنجی مرکز تحقیقات Pew، یک‌چهارم کاربران حساب‌های خود را از تلفن‌های همراه پاک کردند، اما بسیاری از آنها فقط به‌طورِ موقت این کار را انجام دادند. برخی از افراد در نظرسنجی گفته‌اند: «من به‌طور کلی از فیسبوک بیرون آمدم – چه خوب که جایگزینی مثل اینستاگرام هست»، درحالی‌که متوجه نیستند اینستاگرام یکی از شرکت‌های تابعۀ فیسبوک است. درواقع کاربران هیچ‌گاه به‌طورِ کامل پلتفرم فیسبوک را ترک نکردند.
جمع‌بندی
انحصارطلبی در بازار فناوری یکی از آسیب‌های جدی است که اخیراً به آن پرداخته شده است. در این پرونده به‌طور ویژه، انحصار در شبکه‌های اجتماعی بررسی شده است. بر اساس گزارش اخیر کنگرۀ آمریکا، چهار شرکت آمازون، اپل، فیسبوک و گوگل به‌عنوان غول‌های فناوری جهان از قدرت انحصاری خود سوءاستفاده کرده‌اند. در همین راستا کنگره برای شکستن این انحصار، گسترش خلاقیت و نوآوری و بازشدن میدان رقابت برای شرکت‌های نوپا پیشنهاد تقسیم‌شدن این شرکت‌ها به چند شرکت کوچک‌تر (تغییر ساختار)، ممنوعیت فعالیت در مشاغل مشابه با مشاغل قبلی یا جلوگیری از تلاش این شرکت‌ها برای خرید سایر شرکت‌ها را مطرح کرده است.
مسئلۀ اصلی این است که هر پلتفرم رسانۀ اجتماعی که شبکۀ بیشتری (تعداد بیشتری) از کاربران را داشته باشد، به‌احتمال زیاد امکان جذب بیشتر کاربر جدید و گرفتن تبلیغات را دارد. به همین جهت شبکه‌هایی که دارای کاربر بیشتری هستند هر روز بزرگ‌تر می‌شوند و حوزۀ انحصار خود را بیشتر می‌کنند. فیسبوک بزرگ‌ترین شبکۀ اجتماعی است که با قدرت انحصاری خود بازار را تحت کنترل دارد. فیسبوک با شناسایی رقبایی که می‌توانند تهدیدی برای این شرکت باشد، با ابزار پول یا تهدید اقدام به تصاحب آنها می‌کند. این افزایش قدرت و نفوذ، نگرانی‌های کنگرۀ آمریکا را بیشتر کرده است.
_____________________________
منابع:
https://bizfluent.com/list-5972946-types-monopolies-economics.html
https://www.nytimes.com/2020/10/06/technology/congress-big-tech-monopoly-power.html
https://www.nytimes.com/2019/05/09/opinion/sunday/chris-hughes-facebook-zuckerberg.html
https://economictimes.indiatimes.com/small-biz/startups/newsbuzz/focusing-on-facebook-and-googles-monopoly-misses-the-point/articleshow/77297341.cms?from=mdr
https://www.nytimes.com/2019/05/09/opinion/sunday/chris-hughes-facebook-zuckerberg.html
https://www.cnbc.com/2020/10/06/house-antitrust-committee-facebook-monopoly-buys-kills-competitors.html#:~:text=The%20House%20Antitrust%20Subcommittee%20determined,by%20the%20subcommittee%20on%20Tuesday.
https://troymedia.com/business/social-media-companies-monopolies/
https://economictimes.indiatimes.com/small-biz/startups/newsbuzz/focusing-on-facebook-and-googles-monopoly-misses-the-point/articleshow/77297341.cms?from=mdr
https://www.cnbc.com/2020/10/06/house-antitrust-committee-facebook-monopoly-buys-kills-competitors.html#:~:text=Specific%20to%20Facebook%2C%20the%20report,and%20the%20company's%20significant%20data
https://www.techrepublic.com/article/facebook-data-privacy-scandal-a-cheat-sheet
https://www.nytimes.com/2019/05/09/opinion/sunday/chris-hughes-facebook-zuckerberg.html
