در این نوشته به دنبال بررسی استریوتایپ‌های پیرامون مسلمانان در بازی‌های ویدیویی هستیم.
به گزارش گرداب، از جمله مهم‌ترین پدیده‌های مدرن در کشور‌های غربی رواج اسلام‌هراسی است. بازی‌های ویدیویی غربی همواره به این معروف بوده‌اند که تصویری نادرست و جانبدارانه از مسلمانان ارائه می‌کنند. در این پژوهش برای به دست آوردن نحوۀ بازنمایی مسلمانان در بازی‌های ویدیویی غربی، تعدادی از بازی‌هایی را که مضمون جنگی دارند، بررسی می‌کنیم. در پرونده‌های قبلی اهمیت اسلام‌هراسی را مطرح کرده و شیوه پژوهش و بازی‌های مورد مطالعه را معرفی کردیم.
بخش‌های دیگر این پژوهش را بخوانید:
پرونده/ نژادپرستی فرهنگی در بازی‌های ویدیویی
پرونده/ کدام بازی‌های ویدیویی به اسلام‌هراسی دامن می‌زنند؟
پرونده/ دگرستیزی و اسلام‌هراسی در بازی‌های ویدیویی
پرونده/ بازی‌های ویدیویی چگونه اسلام‌هراسی را رواج می‌دهند؟
در این نوشته به دنبال این هستیم که ببینیم کدام یک از استریوتایپ‌های پیرامون مسلمانان در این بازی‌های مورد بررسی قرار گرفته وجود دارند. ما در بررسی هر بازی به دنبال این بودیم که تا چه اندازه استریوتایپ‌ها و یا کلیشه‌های موجود درباره مسلمانان را بازنمایی می‌کنند. هیچ‌کدام از این استریوتایپ‌ها ابداع و یا کشف ما نیستند، بلکه فقط استریوتایپ‌هایی را شناسایی کرده‌ایم که درباره وجود آن‌ها در فیلم‌ها و شبکه‌های خبری در میان پژوهشگران اجماع وجود دارد.
تحلیل بازی‌ها بر اساس حضور استریوتایپ‌ها
ما در بازی‌های مورد مطالعه حضور شش استریوتایپ را بررسی می‌کنیم؛ این شش استریوتایپ عبارتند از:
۱. مسلمانان عرب هستند.
۲. مسلمانان تروریست هستند.
۳. مسلمانان خشن هستند.
۴. مسلمانان خارجی و بیگانه هستند.
۵. مسلمانان نامتمدن هستند.
۶. مسلمان غیرقابل اعتماد هستند.
۱. مسلمانان عرب هستند
این استریوتایپ یکی از رایج‌ترین استریوتایپ‌ها راجع به مسلمانان است. کاراکتر‌های مسلمان و مناطق مسلمان‌نشینی که بازیکن در بازی نبرد: طوفان صحرا (۲۰۰۲) مشاهده می‌کند نیز عرب توصیف شده‌اند. در مراحل مختلف این بازی این مسئله دیده می‌شود، مثلاً در مرحله ۱۲ که سربازان عراقی به زبان عربی فریاد می‌زنند و یا در مرحله ۲ که نوشته‌های عربی بر روی جعبه‌های سربازان کویت دیده می‌شود و یا دیوارنوشته‌هایی که در عربستان سعودی در مرحله ۸ مشاهده می‌شود. البته باید ذکر کرد که این مناطق اکثرا عرب‌نشین هستند.
به‌طور مشابهی نبرد: طوفان صحرا ۲ (۲۰۰۳) نیز در مناطق مسلمان‌نشین اتفاق می‌افتد و ساکنان این مناطق عرب توصیف شده‌اند. این مسئله در مرحله «حمله هوایی»[۱] کاملاً برجسته است که در جلوی چشم بازیکن، چیزی به عربی بر روی دیواری در کویت نوشته می‌شود و یا در مرحله «زندانیان جنگ»[۲] که خیابان‌های عراق پر از نشانه‌های عربی است و سربازان عراقی به زبان عربی شعار می‌دهند.
در بازی میدان نبرد ۲ (۲۰۰۵) نوشته‌های عربی بر دیوارها، مغازه‌ها و ساختمان‌های افغانستان در نقشه «راهی به جلال‌آباد» و در دوحه قطر در نقشه «شبه‌جزیره شرقی» به چشم می‌خورند. به علاوه ائتلاف خاورمیانه، ائتلافی تخیلی میان کشور‌های عرب زبانی، چون کویت، لبنان، عمان، قطر و سوریه است. این ائتلاف به وضوح ائتلافی بر پایه زبان است، زیرا که سربازان مختلف این ائتلاف به زبان عربی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و وقتی بازیکن آن‌ها را انتخاب می‌کند، گفتگو‌هایی به زبان عربی از آن‌ها می‌شنود.
پرچم ائتلاف خاورمیانه در بازی میدان نبرد ۲
در بازی ندای وظیفه ۴: جنگاوری مدرن هم این استریوتایپ یافت می‌شود. در این بازی بنیادگرایان مسلمان و کشور‌های مسلمانان به شدت عرب نشان داده می‌شوند. به‌طور مثال نیرو‌های تروریستی که در مرحله «کودتا»[۳] از نظر بصری با استریوتایپ‌های عربی به نمایش در می‌آیند، یعنی دارای پوستی قهوه‌ای رنگ، ریشی بلند و چفیه‌های قرمز عربی هستند. به علاوه از نظر صوتی نیز این بنیادگرایان اسلامی وقتی بازیکن با آن‌ها درگیر می‌شود، به زبان عربی فریاد می‌زنند. این مسئله که تمام بنیادگرایان اسلامی عرب هستند، با جنبه‌های بصری متعددی نیز نشان داده می‌شود؛ به‌طور مثال بر روی بسیاری از دیوارها و پوستر‌ها در کشور‌های مسلمان، نوشته‌هایی به زبان عربی دیده می‌شود. این مسئله در مرحله «چارلی موج نمی‌زند»[۴] به خوبی قابل مشاهده است.
به‌طور مشابهی این استریوتایپ در بازی ندای وظیفه: جنگاوری مدرن ۲ نیز قابل مشاهده است و کشور‌های اسلامی که در این بازی مورد هجوم نظامی قرار می‌گیرند نیز جمعیتی عرب دارند. در مرحله «بازیکن تیم»[۵] که افغانستان به نمایش در می‌آید و یا در نقشه بازی چند نفره «کراچی» که شهر کراچی پاکستان توصیف شده است، نوشته‌های عربی بر مغازه‌ها و خیابان‌ها وجود دارد. به علاوه دشمنان در مرحله «بازیکن تیم» لباس‌های استریوتایپی عربی به تن دارند و به عربی لهجه عربستان سعودی صحبت می‌کنند که این مسئله با این واقعیت که زبان‌های رایج در افغانستان، محل این مرحله، فارسی دری و پشتو است، سازگاری ندارد.
نمایی از بازی ندای وظیفه
در بازی نشان افتخار: مبارز جنگی (۲۰۱۲) در مرحله «پیامد‌های ناخواسته»[۶] تروریست‌های القاعده به زبان عربی فریاد می‌زنند؛ این مرحله در کراچی پاکستان اتفاق می‌افتد. دشمنان در این بازی با یکدیگر نیز به زبان عربی صحبت می‌کنند، به‌طور مثال در مرحله «از چشم شیطان»[۷] که در یمن اتفاق می‌افتد، تروریست‌ها به لهجه عربستانی با یکدیگر حرف می‌زنند. نوشته‌هایی به زبان عربی در دیوار‌های یمن، ساختمان‌های سومالی در مرحله «برگ‌های ساحل»[۸] و مغازه‌های دوبی در مرحله «سلام و دوبی»[۹] به چشم می‌خورد. حتی سرزمین خیالی تاکستان نیز با جمعیتی عرب توصیف می‌شود.
ساکنان مناطق مسلمان نشینی که در طی بازی میدان نبرد ۳ (۲۰۱۱) توصیف می‌شوند نیز عرب معرفی می‌شوند. این مسئله را می‌توان در مرحله «عملیات شکنندۀ شمشیر»[۱۰] که در سلیمانیه کردستان عراق اتفاق می‌افتد، مشاهده کرد. در این مرحله نوشته‌های عربی بر روی دیوارها، مغازه‌ها و هتل و علائم راهنمایی رانندگی به چشم می‌خورد. همچنین در مرحله «از هیچ شیطانی نترس»[۱۱] که در پایین‌شهر تهران اتفاق می‌افتد نیز مغازه‌ها نوشته‌های عربی دارند. این مسئله با این واقعیت که غالب ساکنان سلیمانیه به زبان کردی و غالب ساکنان تهران به زبان فارسی صحبت می‌کنند، سازگاری ندارد.
نمایی از بازی میدان نبرد ۳ و مغازه‌ای در تهران
۲. مسلمانان تروریست هستند
این استریوتایپ را می‌توان دومین استریوتایپ مطرح در بازی‌های ویدیویی مورد مطالعه معرفی کرد. این استریوتایپ در بازی ندای وظیفه ۴: جنگاوری مدرن (۲۰۰۷) بسیار برجسته است؛ در این بازی بنیادگرایان مسلمان به عنوان تهدیدی برای امنیت جهانی معرفی می‌شوند. در این بازی آنتاگونیست دوم بازی، خالد الاسد یک مسلمان تروریست است. به علاوه بسیاری از صحنه‌ها که در آن‌ها مسلمانان اقدام به قتل و ترور می‌کنند در طول بازی قابل مشاهده است. مثلاً مرحله «کودتا» که در آن نیرو‌های الاسد، رئیس‌جمهور عربستان سعودی، الفولانی را در یک ماشین دستگیر می‌کنند. در این سکانس، بازیکن مشاهده می‌کند که تروریست‌ها به سوی شهروندان غیرمسلح تیراندازی می‌کنند و در حالی که به عربی ذکر‌های دینی بر زبان می‌آورند، آن‌ها را به قتل می‌رسانند.
در بازی ندای وظیفه: جنگاوری مدرن ۲ (۲۰۰۹, ۲۰۲۰) نیز مسلمانان به عنوان بنیادگرایان اسلامی معرفی می‌شوند. در مرحله «بازیکن تیم» در افغانستان، دیوار‌های شهر پر از تصویر خالد الاسد، رهبر کشته شده تروریست‌ها است. به جز تصویر خالد الاسد، پوستر‌های متعددی بر دیوار‌های شهر‌های مسلمان‌نشین وجود دارد که همۀ آن‌ها بر ارتباط اسلام و تروریسم تاکید دارند. در این بازی دشمنان عرب زبان در مرحله «بازیکن تیم» به یک گروهک تروریستی تعلق دارند که سراسر افغانستان را تحت سلطه خود در آورده‌اند.
نمای معروف از خالد الاسد
در بازی نشان افتخار (۲۰۱۰) نیز مسلمانان به عنوان تروریست استریوتایپ شده‌اند. دو گروه دشمن در این بازی، گروهک‌های بنیادگرای اسلامی یعنی طالبان و القاعده هستند. به‌طور مثال در مرحله «شکستن بگرام» وقتی که بازیکن به پایگاه طالبان حمله می‌کند، تعداد زیادی گروگان غیرنظامی یافته می‌شود که به صندلی‌ها بسته شده و جان داده‌اند. این چنین القا می‌کند که برخلاف سربازان آمریکایی که تنها بر نیرو‌های نظامی دشمن حمله می‌کنند، نیرو‌های طالبان تروریست‌های بی‌رحمی هستند که وحشیانه گروگان‌های غیرنظامی را شکنجه می‌دهند و به قتل می‌رسانند.
در بازی نشان افتخار: مبارز جنگی (۲۰۱۲) چهار شخصیت برجسته بازی با گروهک تروریستی ابو یوسف در ارتباط هستند. به‌طور مثال روحانی یا حسن، یک بانکدار عرب ساکن دوبی است که تلاش می‌کند در مرحله «تمامش کن»[۱۲] عملیات انتحاری انجام دهد، با این هدف که نیرو‌های آمریکایی را نیز با خود به قتل برساند. افزون بر این، ابراهیم النجدی، یکی از اعضای گروهک ابویوسف است که یکی از شخصیت‌های اصلی بازی Preacher را در طی شکنجه طولانی در مرحله «ضربتی به شب»[۱۳] به قتل می‌رساند. دیگر عضو گروهک ابویوسف مروان الخلیفه است که در مرحله «تغییر امواج» در شهر ایزابلا اقدام به گروگان‌گیری و منفجر کردن انتحاری ایستگاه قطار می‌کند.
مروان الخلیفه و ابراهیم النجدی در بازی نشان افتخار: مبارز جنگی
در نهایت در بازی میدان نبرد ۳ (۲۰۱۱) نیز، که دشمن اصلی در سراسر بازی سربازان ایرانی گروهک مقاومت و آزادی مردم (PLR) هستند، استریوتایپ مسلمان تروریست حضور دارد. این گزاره که تمام مسلمانان تروریست هستند به‌خصوص در مرحله «رفتن به شکار»[۱۴] به نمایش در می‌آید که بازیکن باید با نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران به مبارزه بپردازد. در این مرحله، بازیکن باید با جت‌های ایرانی بجنگد و هواپیما‌های پارک شده در فرودگاه نیروی هوایی ایران را نابود کند. علاوه بر کنترل یک فرودگاه، سربازان گروهک مقاومت و آزادی مردم، در مرحله «عملیات شکننده شمشیر» یک مدرسه را تحت کنترل دارند و یا در مرحله «عملیات گیوتین»[۱۵] یک بانک را تحت کنترل در می‌آورند. این مسئله که گروهک تروریستی مسلمان بر نهاد‌های عمومی و آموزشی تسلط پیدا می‌کند، این ایده را در ذهن مخاطب القا می‌کند که همه مسلمانان آنجا تروریست هستند؛ به خصوص به این دلیل که هیچ تصویر مثبتی از مسلمانان در این بازی به نمایش در نمی‌آید.
۳. مسلمانان خشن هستند
این استریوتایپ یکی دیگر از استریوتایپ‌های رایج پیرامون مسلمانان است و در بازی‌های ویدیویی نیز بسیار حضور دارد. مثلا در بازی نبرد: طوفان صحرا (۲۰۰۲)، سربازان عراقی اقدامات خشونت‌آمیزی را هم علیه غیر اعراب و هم علیه اعراب انجام می‌دهند. علاوه بر هجوم عراق به کویت، نمونه برجسته‌ای از خشونت ارتش عراق نسبت به سایر اعراب را می‌توان در مرحله ۸ بازی دید که در آن سربازان عراقی تانک‌های نظامی را به سوی عربستان هدایت می‌کنند. نمونه‌ای از خشونت سربازان عراقی نسبت به غیر اعراب نیز در مرحله ۷ بازی دیده می‌شود که سربازان عراقی با شادی و شعف یک هلیکوپتر آمریکایی را منفجر می‌کنند. نمونه دیگر استریوتایپ ذاتی بودن خشونت در میان مسلمانان را می‌توان در مرحله ۱۴ بازی دید، که در گزارش ابتدای بازی گفته می‌شود که ژنرال عزیز فرمانده نیرو‌های عراقی به دنبال این است که تا کشته شدن آخرین سرباز عراقی صحنه جنگ را ترک نکند.
در بازی نبرد: طوفان صحرا (۲۰۰۳) صحنه‌های شدیدی از خشونت سربازان عراقی مسلمان به نمایش درمی‌آید. این مسئله به خصوص در مرحله «زندانیان جنگ» بسیار برجسته است که در آن سربازان عراقی نیرو‌های آمریکایی دستگیر شده را شکنجه می‌دهند. در یک میان‌پرده برای این مرحله، یک سرباز عراقی مرتبا، سرباز آمریکایی دستگیر شده را زیر بار مشت و لگد قرار می‌دهد و باعث می‌شود که به طور جدی خونریزی کند. به دنبال این میان‌پرده در گیم‌پلی بازی، صندلی‌های آغشته به خون در کمپ محل نگهداری زندانی‌ها یافت می‌شود که تصور شکنجه زندانیان توسط عراقی‌ها را بیشتر القا می‌کند.
در بازی ندای وظیفه ۴: جنگاوری مدرن نیز این استریوتایپ به‌شکل بسیار برجسته‌تری حضور دارد. در این بازی مسلمانان غارتگرانی بی‌رحم به نمایش در می‌آیند که تنها به دنبال نابودی بقیه هستند. این مسئله را می‌توان در مرحله «کودتا» مشاهده کرد؛ وقتی که دیکتاتور عربستان سعودی، خالد الاسد، جلوی سربازانش ادعا می‌کند که به زودی غرب را نابود خواهد کرد. سربازان با شنیدن این جمله، سلاح‌های خود را رو به بالا می‌گیرند و تیراندازی هوایی می‌کنند و به زبان عربی شروع به شادی می‌کنند تا اعلام خشونت خالد الاسد را جشن بگیرند. نمونه دیگری که اشاره بر خشن بودن مسلمانان است، در پایان همین مرحله دیده می‌شود، وقتی که خالد الاسد در برابر دوربین‌های تلویزیونی رئیس‌جمهور عربستان، الفولانی را اعدام می‌کند و تمام کشور از طریق تلویزیون شاهد این اعدام هستند.
این صحنه نه تنها خالد الاسد و سربازان او را خشن نشان می‌دهد، بلکه همچنین القا می‌کند که تمام مردم کشور‌های مسلمان، مانند عربستان سعودی، خشن هستند و در آنجا مشاهده صحنه اعدام یک اتفاق هیجان‌انگیز و تماشای اعدام از تلویزیون برای آن‌ها عادی است. نمونه دیگری از نشان دادن خشونت در میان مسلمانان را در مرحله «چارلی موج نمی‌زند» می‌توان مشاهده کرد که پوستر‌هایی از کلاهک‌های هسته‌ای در شهر الکویت کشور کویت نشان داده می‌شود. به علاوه تصاویری از اسلحه‌های گوناگون در خیابان‌های شهر وجود دارد، که بیش از پیش به بازیکن القا می‌کند که مردمان عرب مسلمان تشنه خشونت هستند.
ارتباط میان خشونت و اسلام را در بازی ندای وظیفه: جنگاوری ۲ نیز به وضوح می‌توان مشاهده کرد. در این بازی نیز مناطق مسلمان‌نشین همگی مردمانی دارای خشونت ذاتی دارند. این مسئله را در نقشه «افغان» در حالت چندبازیکنی می‌توان مشاهده کرد، در این نقشه خیابان‌ها از پوستر‌هایی بر دیوار که همگی نوشته‌هایی به عربی دارند و تصویری از کلاهک هسته‌ای پر هستند. در مرحله «بازیکن تیم» نیز دیوار‌های شهری در افغانستان از تصاویر شمشیر‌های آهیخته پر است. شمشیر‌های آهیخته که شبیه نماد کشور عربستان سعودی است، این تصور را ایجاد می‌کند که خشونت امری عادی در میان مسلمانان است. همچنین باید ذکر کرد که میان نقش شمشیر‌ها در دیوار‌های بازی، یک تفنگ نیز قرار گرفته است، که بیش از پیش بر ارتباط میان مسلمانان و خشونت تاکید می‌کند.
در بازی نشان افتخار (۲۰۱۰)، سربازان مسلمان طالبان، به‌گونه‌ای نشان داده می‌شوند که بدون ضرورت نیز خشونت دارند و از شیوه‌های بی‌رحمانه در مبارزه استفاده می‌کنند. به‌طور مثال در مرحله «نخست» وقتی بازیکن می‌خواهد به نیرو‌های طالبان حمله کند، آن‌ها از گروگان‌های دست‌بسته به عنوان پوشش استفاده می‌کنند. به علاوه در همین مرحله نیرو‌های طالبان در یک جنازه بمب کار می‌گذارند، آن را روی ویلچر قرار می‌دهند و ویلچر را به سمت نیرو‌های آمریکایی می‌فرستند و منفجر می‌کنند. در حالی که عموماً انتظار می‌رود که جنگ همراه با خشونت باشد، اما اقدامات شنیع و خشونت‌باری که در این بازی به طالبان به عنوان یک گروهک مسلمان نسبت داده می‌شود، بسیار بیش از حد معمول است.
در بازی نشان افتخار: مبارز جنگی (۲۰۱۲)، شخصیت‌های مسلمانی که حضور دارند به‌طور وسیعی به خشونت می‌پردازند. مثلا دزدان دریایی الشباب سومالی در مرحله «برگ‌های ساحل» کاپیتان آمریکایی را گروگان می‌گیرند و با او بدرفتاری می‌کنند و یا در مرحله «ضربتی به شب» ابراهیم النجدی بعد از این که Preacher جمله‌ای درباره مادر ابراهیم به او می‌گوید، به سر او شلیک می‌کند. نمونۀ دیگری از رفتار خشونت‌بار مسلمانان افراطی در مرحله «پیدا کردن فراز» اتفاق می‌افتد، وقتی که فراز در حالی که توسط بازیکن بازجویی می‌شود، توسط یک تک‌تیرانداز کشته می‌شود تا تروریست‌ها مانع از افشای اطلاعات با ارزش او شوند. ارتباط میان خشونت و مسلمانان در مرحله «از چشم شیطان» به اوج می‌رسد، در این مرحله روحانی یا حسن به پیروانش می‌گوید: ”گروهی از شما برای تمرینات پیشرفته انتخاب خواهید شد تا جهاد را به سرزمین کفار بکشانید“. به‌طور کلی مسلمانان در این بازی همگی شخصیت‌های خشنی توصیف شده‌اند.
بازی میدان نبرد ۳ (۲۰۱۱) نیز سرشار از ترسیم کردن مسلمانان به عنوان شخصیت‌هایی با خشونت ذاتی است. در این بازی مکان‌ها نیز حالت خشونت‌باری به خود گرفته‌اند، به‌طور مثال در عملیات «دویدن صاعقه»،[۱۶] بازیکن با پایگاهی از تانک‌ها و موشک‌های دشمن در کویر ایران روبه‌رو می‌شود. در مرحله «از هیچ شیطانی نترس» رهبر گروهگ مقاومت و آزادی، فاروق البشیر در حال فیلم گرفتن از کشتن یک سرباز آمریکایی نشان داده می‌شود، او این کار را می‌کند تا بعدا در اینترنت منتشرش کند، چند سال پیش از این که سربازان داعش در واقعیت دست به این کار بزنند.
پی‌نوشت‌ها:
[1] Air Strike
[2] Prisoners of War
[3] The Coup
[4] Charlie Don’t Surf
[5] Team Player
[6] Unintended Consequences
[7] Through the Eyes of Evil
[8] Shore Leaves
[9] Hello and Dubai
[10] Operation Swordbreaker
[11] Fear No Evil
[12] Shut it Down
[13] bump into the nigt
[14] Going Hunting
[15] Operation Guillotine
[16] thunder run
