در ایران نیز همچون کشور چک، فرهنگ بازی بر اساس رابطۀ پیچیده این کشور با مراکز اصلی صنعت بازی‌های ویدئویی آغاز شد.
به گزارش گرداب، پس از بررسی تاریخچه و صنعت بازی‌های ویدئویی دو کشور چک و ایران در پرونده‌های پیش، به سبب وجود شباهت‌ها و تفاوت‌های معنادار در شکل‌گیری این صنعت در این دو کشور، بر آن شدیم تا در پرونده‌ای جداگانه به بررسی این موارد بپردازیم. مشابه با نمونه چک، در ایران نیز فرهنگ بازی بر اساس رابطۀ پیچیده این کشور با مراکز اصلی صنعت بازی‌های ویدئویی آغاز شد.
بخش‌های دیگر این پژوهش را بخوانید:
پرونده/ درس‌های صنعت بازی اروپای شرقی برای ایران
پرونده/ موفقیت‌های جمهوری چک در صنعت بازی‌های ویدیویی
پرونده/ تاریخچه بازی‌های ویدئویی در جمهوری چک
مشابه با انقلاب ۱۹۸۹ چک که فرهنگ بازی در این کشور را آغاز کرد، از نظر زمانی فرهنگ بازی در ایران نیز اساساً با انقلاب ۵۷ آغاز شد و وقایع سال‌های اول انقلاب و به‌خصوص جنگ ایران و عراق شدیداً فرهنگ بازی در ایران را تحت تأثیر خود قرار داد. صنعت بازی‌سازی چک و ایران شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند که پرداختن به آنها می‌تواند در فهمیدن جایگاه خودمان در این حیطه به ما کمک کند.
مشابهت‌های صنعت بازی در چک و ایران:
۱. فقدان حمایت‌های قانونی از بازی‌سازان
در هر دو کشور مورد بررسی، جمهوری چک و ایران، یکی از اصلی‌ترین مشکلات صنعت بازی، نبود قوانین مشخص حمایتی است. دولت جمهوری چک بازی‌های ویدئویی را جزئی از صنعت فیلم‌سازی این کشور می‌بیند و در حالی که بازی‌ها برای این کشور سه برابر بیشتر از فیلم‌های تولیدشده درآمدزایی می‌کنند، قوانین مشخصی برای فرایند بازی‌سازی و صادرات آن وضع نشده است. در ایران نیز نهاد‌های متفاوت و گاهی موازی بر فرایند قانون‌گذاری بر روی بازی‌های ویدئویی نظارت می‌کنند. در هر دو کشور فرایند صادرات بازی که فی‌الواقع شکوفایی و به ثمر نشستن یک بازی است، تماماً به خود بازی‌ساز واگذار شده است و نه تنها هیچ سیاست مشوق دولتی در این زمینه وجود ندارد، بلکه هیچ مشورت و راهنمایی دولتی نیز به بازی‌سازان ارائه نمی‌شود. مسئله اینجاست که صادرکنندگان محصولات سنتی در هر دو کشور از حمایت‌های دولتی برخوردارند و نهاد‌های اقتصادی دولتی باید برای استفاده از ظرفیت‌های عظیم مالی محصولات صنعت بازی‌های ویدئویی در سیاست‌گذاری خود تجدیدنظر کنند.
بازی ایرانی سفیر عشق
۲. سابقه نسبتاً یکسان در امر بازی‌سازی از حیث پلتفرم
ایران و جمهوری چک هر دو سابقه نسبتاً یکسانی در حیطه بازی‌سازی دارند. به خصوص از نظر کمی، فرایند بازی‌سازی در دو کشور تقریباً در یک زمان شروع شده است. هر دو کشور در ابتدای دهه دو هزار میلادی به طور جدی شروع به بازی‌سازی برای پلتفرم کامپیوتر‌های شخصی کردند. همچنین با ظهور کنسول‌ها، دوره افت بازی‌سازی را می‌توان در هر دو کشور مشاهده کرد. بالا رفتن هزینه‌های تولید بازی برای کنسول‌ها از جمله عوامل اصلی این مسئله بود. اما پس از آن در هر دو کشور می‌توانیم تغییر جهت صنعت بازی به سمت بازی‌های موبایلی را شاهد باشیم. با این تغییر جهت، بازی‌سازان تازه‌کار ابتدا شروع به ساختن بازی‌های کم‌هزینه موبایلی می‌کنند. بازی‌های موبایلی در هر دو کشور، صنعت بازی ویدئویی را از مرگ نجات داد. اما تفاوت مهمی نیز در این حیطه میان دو کشور ایران و چک وجود دارد.
در همین رابطه ببینید:
مستند | موفقیت‌ها و سیاست‌های جمهوری چک در صنعت بازی‌های ویدئویی
ساخت بازی‌های موبایلی امروزه تقریباً همه صنعت بازی‌سازی ایرانی را به خود مشغول کرده است و دیگر خبری از ساختن بازی‌های کامپیوتری و پروژه‌های عظیم به چشم نمی‌خورد. اما در جمهوری چک، الگوی غالب ادغام شدن استودیو‌های کوچک بعد از انجام چند پروژه موفق موبایلی و رفتن به سراغ پروژه‌های عظیم‌تر است. در این کشور هرچند تمرکز بخش اصلی صنعت بر بازی‌های موبایلی است، اما حیطه‌های نو صنعت بازی‌های ویدئویی و پروژه‌های عظیم نیز دنبال می‌شود. همچنین باید اضافه کرد که امروزه رفتن به سمت پلتفرم‌های دیجیتال توزیع بازی، گرایش غالب صنعت بازی هر دو کشور است. اما مشکلات تحریم‌ها دسترسی بازی‌سازان ایرانی را به پلتفرم‌های خارجی مانند steam دشوار کرده است و از سوی دیگر پلتفرم‌های دیجیتال توزیع بازی ایرانی، چندان نتوانسته‌اند مخاطبان را به خود جذب کنند.
۳. فراهم بودن نیروی کار متخصص
جمهوری چک و ایران، هر دو از نظام آموزشی بسیار مناسبی برای ساخت بازی‌های ویدئویی برخوردارند. هرچند که نظام آموزشی رسمی هر دو کشور تا اندازه زیادی نسبت به بازی‌های ویدئویی بی‌توجه است، اما خروجی نظام آموزشی این دو کشور، متخصصان فنی و هنری بسیاری بوده که می‌توانند جذب استودیو‌های بازی‌سازی شوند. در این زمینه ایران و چک از امتیاز بسیار بالایی برخوردارند و تعداد بسیار زیاد فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم کامپیوتری، مهندسی، طراحی و هنری، ظرفیت عظیمی است که می‌توان از آنها برای ساخت بازی‌های ویدئویی استفاده کرد. برای فهمیدن اهمیت این مسئله در ایران، کافی است تعداد فارغ‌التحصیلان این گونه رشته‌ها را با کشور‌های همسایه مقایسه کرد. همچنین جمهوری چک و ایران هر دو از سابقه نسبتاً مناسبی در حیطۀ فیلم‌سازی برخوردارند و از این رو نیروی متخصص زیادی در حیطۀ مشاغلی، چون صداگذاری، طراحی صحنه و لباس و کارگردانی در این دو کشور وجود دارند.
نرخ بیکاری در رشته‌های تحصیلی ایران
۴. داشتن ظرفیت‌های فرهنگی بالا برای بازی‌سازی
هر دو کشور بررسی شده از ظرفیت‌های فرهنگی فراوانی برخوردارند که می‌تواند ساخت بازی‌های بومی را در این دو کشور امکان‌پذیر کند و هر دو کشور تا اندازه‌ای توانسته‌اند از عناصر فرهنگی‌شان برای ساخت بازی‌هایی که رنگ و بوی کاملاً بومی دارند، استفاده کنند. برای مثال می‌توان به بازی attentat ۱۹۴۲ جمهوری چک اشاره کرد که بر اساس سنت نگارگری این کشور و بر پایه تاریخ بومی ساخته شده است. نمونۀ ایرانی این مسئله را می‌توان در بازی انگاره یافت. انگاره یک بازی ویدئویی درباره حرکت و هندسه است که مخاطب را اساساً به سراغ معماری و هنر ایرانی اسلامی می‌برد. به طور کلی می‌توان گفت هر دو کشور بررسی شده از ظرفیت‌های دیداری، شنیداری و روایی بسیار زیادی برای ساخت بازی‌های ویدئویی برخوردارند.
بازی انگاره، ترکیب بازی ویدئویی و معماری اسلامی
۵. مشکل سرمایه‌گذاری
از جمله مهم‌ترین شباهت‌های صنعت بازی میان دو کشور، مشکل عدم سرمایه‌گذاری در هر دو کشور است. صنعت بازی ویدئویی از آنجا که صنعتی نسبتاً دیر بازده محسوب می‌شود و تا مراحل پایانی کار سرنوشت اقتصادی محصول مشخص نمی‌شود، چندان مورد پسند سرمایه‌گذاران عادی نیست. در ایران مدل اقتصادی غالب در این سال‌ها حمایت‌های دولتی از پروژه‌های بزرگ بوده که اکثر این محصولات دولتی نتوانستند هزینه‌های تولیدشان را برگردانند. در جمهوری چک، اما الگوی غالب خودکفایی استودیوهاست و اکثر کمپانی‌ها از هیچ سرمایه‌گذاری استفاده نمی‌کنند. مشکلات سرمایه‌گذاری در این صنعت نیاز به بررسی‌های بیشتر و دقیق‌تر دارد، اما به طور کلی باید گفت مقایسه ایران و چک نشان می‌دهد که نبود سرمایه‌گذار مختص به بازی‌سازان ایرانی نیست و این مسئله نتوانسته مانع شکوفایی صنعت بازی ویدئویی در جمهوری چک شود.
تفاوت‌های صنعت بازی در چک و ایران:
۱. نبود رسانه و نهاد مستقل بازی‌سازی
از جمله مهم‌ترین تفاوت‌ها میان صنعت بازی در ایران و چک، فقدان رسانه مستقل پیرامون صنعت بازی در ایران است. در جمهوری چک سالانه گزارش‌های متعددی پیرامون استودیو‌های بازی‌سازی این کشور ارائه می‌شود و در اختیار عموم قرار می‌گیرد؛ گزارش‌هایی که توسط نهاد‌هایی مستقل و نه دولتی انجام گرفته‌اند. اما در ایران هیچ نهاد مستقل بازی‌سازی وجود ندارد و به طور کلی ارتباط رسانه‌ها با بازی‌سازان ایرانی کاملاً قطع است. نهاد گزارش‌دهنده، نهاد دولتی است که معمولاً گزارش‌هایش را نیز به طور کامل در اختیار عموم قرار نمی‌دهد. این مسئله باعث فقدان شفافیت در صنعت بازی‌سازی ایرانی می‌شود. به طور مثال افراد عادی و خبرنگاران دسترسی مستقیم به هزینه‌ها و درآمد‌های صنعت بازی در ایران ندارند. به طور کلی نبود شفافیت در این عرصه و فقدان رسانه مستقل اصلی‌ترین تفاوت صنعت بازی دو کشور است.
ظرفیت‌های بالای اقتصادی بازی ویدئویی
۲. فرهنگ بومی بازی‌سازی
یکی از نتایج نبود رسانه مستقل این بوده که کشور ما با وجود داشتن ظرفیت‌های بسیار بالا، چه در تعداد بازیکن و چه در تعداد بازی‌سازان، فرهنگ بومی و منحصر به فرد خود را در صنعت بازی ایجاد نکرده است. تمام رسانه‌های تخصصی بازی ایرانی، به دلیل مشکلات اقتصادی و گرانی کاغذ، فعالیت‌های خود را متوقف و یا محدود کرده‌اند. اکثر فعالیت‌های کنونی رسانه‌ها، ترجمه محتوای آماده است. از این رو بازیکنان ایرانی، معمولاً به طور بی‌واسطه با نهاد‌های فرهنگی خارجی ارتباط می‌گیرند و از آنها تأثیر می‌پذیرند. به طور کلی باید گفت به نسبت با جمهوری چک، پیوند میان بازی‌سازان ایرانی با یکدیگر و با بازیکنان داخلی بسیار ضعیف است.
نمایی از یک مسجد با معماری اسلامی در بازی انگاره
۳. سرمایه‌گذاری دولتی در امر بازی‌سازی
یکی دیگر از تفاوت‌های صنعت بازی در ایران و چک، مسئله سرمایه‌گذاری دولتی در امر بازی‌سازی است. دولت در سال‌های رشد صنعت بازی در ایران بزرگ‌ترین حامی این صنعت بود، اما این سیاست کارایی چندانی در بلندمدت نداشته است. از یک‌سو ذهنیت بازیکنان ایرانی نسبت به محصولات داخلی را مشخص کرد که این ذهنیت عمومی با وجود کیفیت بسیار بالای نمونه‌های زیادی از بازی‌های ایرانی، همچنان تغییر نکرده است و مخاطبان جدی بازی‌ها، معمولاً ذهنیتی منفی نسبت به بازی‌های ایرانی دارند. از سوی دیگر بودجه دولتی خرج تعدادی از بازی‌هایی شد که هیچ‌گاه خروجی موفقی نداشتند. عدم شفافیت و نبودن روند قانونی مشخص برای هزینه‌گذاری دولتی، در طی سال‌های اخیر بار‌ها شائبه رانتی بودن بعضی استودیو‌ها و بازی‌سازان را ایجاد کرده است.
به طور کلی ضمن پذیرفتن این که سرمایه‌گذاری‌های دولتی دارای محاسنی نیز بوده است، اما باید اذعان کرد که شاید بهتر بود هزینه‌های بسیاری که خرج ساخت بازی‌های ویدئویی (حتی موفق) شد، خرج بنا نهادن زیرساخت‌ها، فراهم آوردن منابع آموزشی، بستر‌های دیجیتال توزیع بازی و همایش‌ها و جشنواره‌های معتبر می‌شد. در جمهوری چک در این زمینه، دولت هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری بر روی ساخت بازی‌های ویدئویی انجام نمی‌دهد، بلکه تعدادی از نهاد‌های عمومی و دانشگاهی این کشور بودجه‌ای را برای ساخت بازی‌های آموزشی برای گروه‌های سنی خاص اختصاص می‌دهند. از مقایسه ایران و چک می‌توان به این نتیجه رسید که سرمایه‌گذاری دولتی راه پیشرفت صنعت بازی نیست، بلکه دولت باید با سیاست‌گذاری مناسب، راه را برای خودکفا شدن بازی‌سازان فراهم آورد.
بازی فروت‌کرفت از جمله اولین بازی‌های محبوب موبایلی ایران
۴. تفاوت‌های ساختار اقتصادی حقوقی دو کشور
در پایان باید ذکر کرد که ساختار‌های اقتصادی دو کشور بسیار با یکدیگر متفاوت هستند و این تفاوت‌ها بر صنعت بازی دو کشور نیز تأثیر می‌گذارد. به طور مثال بازی‌سازان چک به راحتی می‌توانند در جشنواره‌های سایر کشور‌های اروپایی شرکت کنند و محصولات خود را در سراسر جهان به راحتی به فروش برسانند. نبود قانون کپی رایت یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌های ساختاری میان دو کشور است که در نتیجه آن بسیاری از محصولات خارجی در ایران بدون اجازه خرید و فروش می‌شوند. این مسئله یکی از اصلی‌ترین دلایل اوج نگرفتن صنعت بازی‌های ایرانی بود. زیرا که محصول رقیب آنها، یعنی بازی‌های خارجی به قیمت نازلی در بازار موجود بودند و یا با رواج سایت‌های دانلود، به طور رایگان محصولات خارجی در دسترس بازیکنان است و از این رو پرداخت هزینه برای خرید بازی‌های ایرانی از نظر تعدادی از بازیکنان امری عاقلانه محسوب نمی‌شود.
بازی پروانه: میراث نگهبانان نور با بودجه ۷۰۰ هزار دلاری، پرهزینه‌ترین بازی ایرانی که در بازار شکست خورد.
نمایی از بازی موتوری
تاریخچه بازی‌های ویدئویی ایرانی، نوشته آرش حکیمی
