انحصارطلبی از موضوعاتی است که وقتی به گوشمان می‌رسد به‌احتمالِ زیاد یاد فعالیت‌های اقتصادی و اشخاص غیرقانونی به‌خصوص در حوزۀ اقتصاد می‌افتیم. اما احتمالاً ما هرروزه در زندگیِ عادی با انواع انحصارها در حوزه‌های مختلف روبه‌رو می‌شویم، درحالی‌که از آنها آگاه نیستیم.
به گزارش گرداب، انحصارها همیشه غیرقانونی نیستند؛ زمانی که یک سازمان یا یک تیم به‌طورِ کارآمد و خلاقانه خدمات خاص خود را بهتنهایی ارائه می‌دهد، انحصار رخ می‌دهد. انحصار انواع متفاوتی دارد ازجمله: انحصار‌های طبیعی، انحصار‌های جغرافیایی، انحصار‌های فناوری، انحصار‌های دولتی. در این مجموعه‌نوشتار، به بررسی انحصار‌های فناوری می‌پردازیم. در این پرونده، به‌طورِ اختصاصی بر روی سیستم‌عامل‌های تلفن همراه متمرکز خواهیم شد.
غول‌های فناوری
بر اساس گزارش کنگرۀ آمریکا، چهار شرکت آمازون، اپل، فیسبوک و گوگل به‌عنوان غول‌های فناوری جهان از قدرت انحصاری خود سوءاستفاده می‌کنند. این گزارش خاطرنشان می‌کند که انحصار عجیبی، که آخرین بار در عصر سرمایه‌دار‌های راه‌آهن و نفت شاهد آن بوده‌ایم، دوباره به شکل جدیدی بروز و ظهور پیدا کرده و این سبب آسیب جدی و حذف میدان رقابت برای شرکت‌های کوچک و تازه‌وارد شده است.
بر اساس این گزارش، این شرکت‌ها از موقعیت‌های انحصاری و تسلط خود بر بازار جهانی سوءاستفاده کرده‌اند و قیمت‌ها، قوانینِ تجارت، جست‌وجو، تبلیغات، شبکه‌های اجتماعی و نشر را تعیین و غالباً آنها را به همه دیکته کرده‌اند. شکایت‌های متفاوتی علیه این شرکت‌ها به‌عنوان غول‌های فناوری در بازار دیجیتال مطرح شده که باعث انحصار بازار و مانع ورود سایر شرکت‌ها شده‌اند و به دنبال حق و امتیاز بیشتر نیز هستند.
در همین راستا، کنگره برای شکستن این انحصار، گسترش خلاقیت و نوآوری و باز‌شدن میدانِ رقابت برای شرکت‌های نوپا پیشنهاد تقسیم‌شدن این شرکت‌ها به چند شرکت کوچک‌تر (تغییر ساختار) را مطرح کرده است. هم‌چنین قوانین دیگری مانند ممنوعیت فعالیت در مشاغل مشابه با مشاغل قبلی یا جلوگیری از تلاش این شرکت‌ها (آمازون، اپل، فیسبوک و گوگل) برای خرید سایر شرکت‌ها مطرح شده است.
سیستم‌عامل تلفن همراه
سیستم‌عامل موبایل، نرم‌افزاری شامل مجموعه‌ای از داده‌ها و برنامه‌ها است که وظیفۀ کنترل و مدیریت رابطۀ سخت‌افزار و نرم‌افزار را برعهده دارد و اجازه می‌دهد تا برنامه‌ها و اپلیکیشن‌ها اجرا شوند. سیستم‌عامل‌ها از قبل روی گوشی نصب شده‌اند و قابل تعویض و تغییر نیستند، یعنی نمی‌توان روی یک گوشی اپل با سیستم‌عامل iOS، سیستم‌عامل اندروید را جایگزین کرد؛ اما می‌توان سیستم‌عامل موبایل را آپدیت کرد و قابلیت‌های آن را بهبود بخشید.
ویژگی‌های سیستم‌عامل تلفن همراه جنبه‌های عاملیت و عملکرد دستگاه تلفن همراه را تعیین می‌کند، از جمله فروشگاه برنامه‌ها و برنامه‌هایی که می‌توانند روی دستگاه اجرا شوند. سیستم‌عامل تلفن همراه هم‌چنین تعیین می‌کند که دستگاه با اکوسیستم محصولات و خدمات کدام شرکت هماهنگ است.
اندروید و iOS
اندروید، متعلق به گوگل، و iOS، متلق به اپل، دو سیستم‌عامل اصلی و حکم‌فرما در بازار هستند، به صورتی که بیش از ۹۹ درصد تلفن‌های هوشمند جهان با این دو سیستم‌عامل کار می‌کنند. سومین سیستم‌عامل مطرح موبایل KaiOS است که بر روی برخی تلفن‌ها اجرا می‌شود (به‌عنوان مثال، دستگاه‌های تلفن همراه غیرهوشمند).
دستگاه‌های تلفن همراه اپل با سیستم‌عامل اختصاصی iOS کار می‌کنند، درحالی‌که سایر تولیدکنندگان برجستۀ گوشی، مانند سامسونگ، ال‌جی و موتورولا با اندروید کار می‌کنند. iOS در دستگاه‌های غیر اپل در دسترس نیست.
طی یک دهۀ گذشته، رقبای قدرتمندی از بازار سیستم‌عامل تلفن همراه خارج شده‌اند و گوگل و اپل جایگاه مسلط خود را تقویت کرده‌اند، به‌گونه‌ای که تسلط آنها بر بازار به ثبات رسیده است.
درحالی‌که سیستم‌عامل‌های تلفن همراه دیگری نیز وجود دارند - مانند Tizen، Sailfish OS و Ubuntu Touch – مجموعۀ آنها کمتر از ۱ ٪ از بازار جهانی سیستم‌عامل تلفن همراه را به خود اختصاص داده‌اند.
اندروید و iOS هر دو دارای جایگاه مسلط در بازار سیستم‌عامل تلفن همراه هستند. هزینه‌های بالای سوئیچینگ که باعث عدمِ وجود رقابت بین آنها می‌شود، موجب شده است که قدرت بازار هیچ‌یک از شرکت‌ها توسط دیگری کنترل نشود.
تحقیقات کمیسیون اروپا در مورد سیستم‌عامل اندروید گوگل نشان داد که از آنجا که iOS در دستگاه‌های غیر اپل در دسترس نیست، نمی‌تواند تسلط گوگل را در بازار سیستم‌عامل تلفن همراه محدود کند و بالعکس، اندروید در دستگاه‌های اپل اجرا نمی‌شود و موقعیت غالب اپل را محدود نمی‌کند. یک شرکت تحقیقاتی سرمایه‌گذاری اخیراً متذکر شده است که هزینه‌های سوئیچینگ برای کاربران اپل زیاد است، زیرا iOS در دستگاه‌های غیر اپل در دسترس نیست.
عدم تغییر سیستم‌عامل‌ها
معمولاً افراد سیستم‌عامل تلفن همراه خود را عوض نمی‌کنند و برای خرید گوشی جدید همان سیستم‌عامل قبلی را انتخاب و جایگزین می‌کنند. در سال ۲۰۱۸، شرکت پژوهشی CIRP گزارش داد که بیش از ۸۵ درصد از کاربران iOS برای خرید دستگاه جدید باز هم iOS را انتخاب کرده‌اند و بیش از ۹۰ درصد از کاربران اندروید، دوباره اندروید را انتخاب کرده‌اند. شرکت‌های مخابراتیِ تلفن همراه معتقداند مشتریان به‌ندرت سیستم‌عامل تلفن همراه خود را تغییر می‌دهند؛ زیرا به سیستم‌عامل تلفن همراه خود عادت می‌کنند. آنها کمترین تغییر مشتری بین iOS و اندروید را مشاهده کرده‌اند.
به جز هزینۀ خرید دستگاه موبایل جدید، مصرف‌کنندگان برای تغییر سیستم‌عامل جدید با هزینه‌های دیگری روبه‌رو می‌شوند. اندروید و iOS هرکدام دارای مفاهیم عملیاتی، طراحی رابط کاربری و گزینه‌های تنظیم و پیکربندی متفاوتی هستند. در نتیجه، به‌جای تغییر سیستم‌عامل، کاربران یکی را انتخاب می‌کنند، آن را یاد می‌گیرند، روی برنامه‌ها و فضای ذخیره‌سازی سرمایه‌گذاری می‌کنند و به آن پایبند هستند و دیگر دردسر انتقال داده از یک سیستم‌عامل به سیستم‌عامل دیگر، نصب مجدد برنامه‌ها و تنظیمات پیکربندی و یادگیری به‌عنوان یک کاربر ناآشنا را نخواهند داشت.
یکی دیگر از عوامل عدم تغییر سیستم‌عامل وابستگی وسایل الکترونیکی (لپ‌تاپ، ساعت، هدفون، تبلت و ...) به یکدیگر است. اگر همۀ دستگاه‌ها دارای یک سیستم‌عامل مشابه نباشند، در هنگام جفت‌کردن یا اصطلاحاً pair کردن، آنها بسیاری از عملکرد‌های خود را از دست می‌دهند. به همین جهت کاربران برای اینکه بتوانند هماهنگی بیشتری بین وسایل خود داشته باشند و از تمامی امکانات هنگام اتصال آنها استفاده کنند، عموماً سیستم‌عامل خود را تغییر نمی‌دهند.
انحصار اندروید و iOS
همان‌طور که بیان شد، اندروید و iOS دو قطب اصلی بازار جهانی سیستم‌عامل تلفن‌های همراه هستند که هیچ‌کدام انحصار دیگری را تحتِ‌تأثیر قرار نمی‌دهد.
برای ورود رقیب جدید به بازار، موانع قابل‌توجهی وجود دارد. هر شرکتی که بخواهد وارد بازار رقابت شود، باید بتواند یک محصول با قابلیت‌ها و توانمندی‌هایی که اکنون اندروید و اپل ارائه می‌دهند و حتی بیشتر از آن را ارائه دهد، به‌علاوه اینکه محصول‌شان باید از لحاظ ظاهری هم جذاب باشد که نیازمند صرف هزینۀ بسیار زیاد است. هم‌چنین کارشناسان صنعت قبل از کمیته فرعی اذعان داشته‌اند که «واقعیت این است که برای یک سیستم‌عامل جدیدِ تلفن همراه بسیار دشوار است که با اپل و گوگل رقابت کند، حتی اگر ویژگی‌های بهتری ارائه دهد».
موضوع دیگری که مانع ورود رقیب جدید می‌شود، اثرات شبکه‌ای است. به‌طورِ مختصر، یک سیستم‌عامل جدیدِ تلفن همراه باید دارای یک پایگاه کاربری کاملاً بزرگ باشد تا بتواند توسعه‌دهندگانِ برنامه را برای ساخت برنامه‌هایی برای اجرا در سیستم‌عامل خود جذب کند. یک سیستم‌عامل با تعداد ناکافی کاربر و توسعه‌دهنده بعید است از توسعه‌دهندگان برنامه پشتیبانی دریافت کند.
در نتیجه، توسعه‌دهندگان برای سیستم‌عاملی با تعداد کمی کاربر، برنامه ایجاد نخواهند کرد و این قدرتِ سیستم‌های تلفن همراهِ غالب را تقویت می‌کند. هرچه مصرف‌کنندگان بیشتر از یک سیستم‌عامل استفاده کنند، توسعه‌دهندگان بیشتری برنامه‌هایی برای آن طراحی می‌کنند، ارزش سیستم‌عامل را برای کاربران افزایش می‌دهند و مصرف‌کنندگان بیشتری را به خود جلب می‌کنند. خیلی بعید است که مصرف‌کنندگان دستگاهی با سیستم‌عاملی خریداری کنند که نمی‌تواند محبوب‌ترین برنامه‌ها را اجرا کند. با توجه به تسلط اپل و گوگل بر بازار سیستم‌عامل‌های تلفن همراه و بازار‌های فروشگاه برنامه، «انگیزۀ کمی برای توسعه‌دهندگان برنامه وجود دارد که برای سیستم‌عامل رقیب کوچک‌تر کار کنند»، زیرا جامعۀ کاربری بسیار کوچکی دارد.
اکنون، میلیون‌ها برنامه وجود دارند که برای سیستم‌عامل iOS و اندروید نوشته شده‌اند و این موضوع ارائۀ یک محصول رقابتی و جذاب را برای سیستم‌عامل تازه‌وارد موبایل سخت می‌کند.
تلاش‌های ناموفق
در طول دهۀ گذشته، چندین شرکت بزرگ فناوری تلاش‌های ناموفقی کرده‌اند تا با استفاده از پایگاه‌های کاربری وسیعِ خود، با اپل و گوگل در بازار سیستم‌عامل تلفن همراه رقابت کنند.
فیسبوک و آمازون هر دو سعی کرده‌اند با انواع سیستم‌عامل اندروید (گوگل) وارد بازار شوند. هر دو شرکت به‌سرعت از بازار خارج شدند؛ زیرا مصرف‌کنندگان عمدتاً از طریق برنامه‌های موجود در دستگاه‌های iOS و اندروید به محتوای فیسبوک و آمازون دسترسی داشتند.
شرکت‌هایی مانند موزیلا و علی‌بابا نیز تلاش کرده‌اند تا وارد بازار سیستم‌عامل تلفن همراه شوند. موزیلا که از سیستم‌عامل فایرفاکس خود در سال ۲۰۱۳ رونمایی کرد، تا سال ۲۰۱۶ به‌طور کلی از بازار خارج شد. در سال ۲۰۱۲، غول فناوری چینی، علی‌بابا، یک سیستم‌عامل تلفن همراه به نام Aliyun برای بازار چین ایجاد کرد.
اما شریک سخت‌افزاری علی‌بابا، به‌طور ناگهانی همکاری خود را با علی‌بابا قبل از راه‌اندازی دستگاه لغو کرد.
در دهۀ گذشته، سیستم‌عامل‌های تلفن همراهِ قابلِ رقابت، مانند نوکیا، بلک‌بری و مایکروسافت، علی‌رغم تسلط بیشترِ اپل و گوگل، در تلاش برای بقا بودند، ولی در نهایت به‌طور کلی از بازار حذف شدند.
جمع‌بندی
سیستم‌عامل موبایل نرم‌افزاری شامل مجموعه‌ای از داده‌ها و برنامه‌ها است که وظیفۀ کنترل و مدیریت رابطۀ سخت‌افزار و نرم‌افزار را برعهده دارد و اجازه می‌دهد تا برنامه‌ها و اپلیکیشن‌ها اجرا شوند. اندروید متعلق گوگل و iOS، متعلق به اپل، دو سیستم‌عامل اصلی و حکم‌فرما هستند؛ بیش از ۹۹ درصد تلفن‌های هوشمند جهان با این دو سیستم‌عامل کار می‌کنند. اندروید و iOS هر دو دارای جایگاه مسلط در بازار سیستم‌عامل تلفن همراه هستند.
هزینه‌های بالای سوئیچینگ و عدم رقابت با یکدیگر باعث می‌شود که قدرت بازار هیچ‌یک از شرکت‌ها توسط دیگری کنترل نشود. برای ورود رقیب جدید به بازار، موانع قابل‌توجهی وجود دارد؛ ولی مهم‌ترین آنها ارائۀ خدمات و برنامه‌هایی بهتر از اندروید و iOS و اثرات شبکه‌ای است که باعث می‌شود توسعه‌دهندگان برنامه، سیستم‌عامل جدید را پشتیبانی نکنند و این هر روز قدرت انحصاری این دو سیستم‌عامل را افزایش خواهد داد.
______________________________
منابع:
https://bizfluent.com/list-5972946-types-monopolies-economics.html
https://www.nytimes.com/2020/10/06/technology/congress-big-tech-monopoly-power.html
https://data.gsmaintelligence.com/api-web/v2/research-file-download?id=47743151&file=2863-071119-GMT-2019.pdf.
[1] https://www.pcmag.com/comparisons/android-vs-iOS-which-mobile-os-is-best
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_18_4581
(Mar. 8 2018), http://files.constantcontact.com/150f9af2201/4bca9a19-a8b0-46bd-95bd-85740ff3fb5d.pdf.
, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_18_4581; see also iPhone vs. Android – Cell Phone Brand Loyalty Survey 2019, SELLCELL (Aug. 20, 2019)
, https://www.sellcell.com/blog/iphone-vs-android-cellphone-brand-loyalty-survey-2019/
https://www.cnet.com/news/steve-jobs-wanted-to-further-lock-customers-into-apples-ecosystem/
https://www.cnet.com/reviews/ubuntu-touch-preview
https://money.cnn.com/2013/01/02/technology/mobile/ubuntu-smartphone-linux/
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_18_4581.
https://data.gsmaintelligence.com/api-web/v2/research-file-download?id=47743151&file=2863-071119-GMT-2019.pdf.
https://www.forbes.com/sites/ryanmac/2014/06/17/what-amazon-can-learn-from-the-failed-facebook
https://blog.mozilla.org/blog/2014/01/06/firefox-os-looking-ahead/ https://techcrunch.com/2015/12/08/mozilla-will-stopdeveloping-and-selling-firefox-os-smartphones/
[1] https://www.cnet.com/news/acer-taps-alibabas-aliyun-os-for-new-smartphone/ https://www.theverge.com/2012/9/14/3335204/google-statement-acer-smartphone-launch-aliyun-android;
