برنامه‌ریزان شهری اغلب ملزم به استفاده از نرم‌افزار برنامه‌ریزی شهری هستند که رشته‌های مختلف درگیر در برنامه‌ریزی شهری را به یکدیگر متصل میکند.
به گزارش گرداب، برخی از این نرمافزارها بسیار گران‌قیمت و برخی دیگر کاملا رایگان هستند. به طور کلی این نرمافزارها در سه گروه دسته بندی می‌شوند: گروه اول شامل ابزار‌های برنامه‌ریزی کاربری اراضی، گروه دوم ابزار‌های طراحی شهری و گروه سوم ابزار‌های تجزیه و تحلیل کمی و کیفی شهرسازی را دربرمی‌گیرد. لازم به ذکر است که تعداد نرم‌افزار‌های مورد استفاده در شهرسازی بسیار فراتر از آن چیزی است که در مقاله‌ی حاضر ذکر آن می‌رود. در اینجا تنها به ذکر چند مورد از مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم.
۱. ابزار‌های برنامه‌ریزی کاربری اراضی:
ArcGIS ESRI:
پرکاربردترین نرم‌افزار GIS در جهان است. این نرم‌افزار به برنامه‌ریزان و طراحان کمک میکند تا کار‌های سنتی و غیرممکنی را که در گذشته قابل انجام نبود، با روش‌های کارآمدتر و آسان‌تر انجام دهند.
با کارکرد‌ها و ابزار‌های مختلفی که این نرم‌افزار در اختیار برنامه‌ریزان قرار می‌دهد، آن‌ها می‌توانند سناریو‌ها و گزینه‌های مختلف توسعه‌ی مناطق مختلف را ایجاد و ارزیابی کنند و تاثیرات بالقوه‌ای را که این طرح‌ها بر کاربری‌های آینده‌ی زمین، جمعیت‌شناسی و گزینه‌های اشتغال خواهد داشت، آزمایش و ارزیابی کنند. به همین دلیل، GIS ابزاری فضایی برای اتخاذ تصمیمات آگاهانه‌تر توسط برنامه‌ریزان ایجاد کرده است.
QGIS:
مجوز استفاده از نرم‌افزار Arc GIS بسیار گران است. QGIS ابزاری جایگزین برای این نرم‌افزار است. این نرم‌افزار توابعی مشابه ArcGIS ارائه می‌دهد و برای کسانی که از قبل با این نرم‌افزار آشنایی دارند، یادگیری آن دیگری آسان است. علاوه بر این، QGIS دارای انجمنی فعال برای پرسیدن سوالات و تعداد بسیار زیادی آموزش QGIS برای تمام سطوح از مبتدی تا پیشرفته است.
فضای نرم‌افزار QGIS
۲. ابزار‌های طراحی شهری:
ArcGIS CityEngine:
یکی دیگر از نرم‌افزار‌های مدل‌سازی سه‌بعدی است. این نرم‌افزار توسط برنامه‌ریزان، طراحان شهری و معماران برای ایجاد شهری بزرگ بدون نیاز به مدل‌سازی هر ساختمان به طور جداگانه استفاده می‌شود و نیز به شهرسازان این امکان را می‌دهد که مناطق، فواصل و مسیر‌ها را اندازه‌گیری کنند و پیشنهادات توسعه‌ی مختلف را مقایسه و راه‌حل‌های طراحی را تجزیه و تحلیل کنند.
نمونه‌هایی از استفاده از ArcGIS CityEngine در نقشه‌های شهرسازی
ArcGIS Urban:
یکی دیگر از برنامه‌های ESRI است که به طور خاص بر روی حرفه‌های برنامه‌ریزی و طراحی شهری متمرکز شده است. نرم‌افزار ArcGIS Urban با فراهم کردن امکان تجربه‌ای سه‌بعدی، درک بهتر استفاده از زمین و توسعه یبالقوه را میسر میکند. تصمیم‌گیری با تجسم و درک چگونگی سازگاری پروژه‌های توسعه‌ی محلی با محیط طبیعی، بسیار بهتر و دقیق‌تر شکل میگیرد.
SketchUp:
در سطح جهانی پرکاربردترین ابزار برای مدل‌سازی و طراحی سه‌بعدی است. از یک شهر گرفته تا یک پیچ، تقریبا هر چیزی را میتوان در آن مدل‌سازی کرد. این برنامه می‌تواند فایل‌هایی را ذخیره کند که نسبتا با سایر نرم‌افزار‌های طراحی سازگار هستند. سهولت این کار به دلیل توابع بصری ساده، اما بسیار قدرتمند و طیف وسیعی از برنامه‌های افزودنی آن مانند Modelur است که خود افزونه‌ای بسیار محبوب است.
نمونه‌ای از استفاده از Sketchup در مناطق شهری
Modelur:
افزونه‌ای ساده و ارزان از SketchUp است که عملکرد آن تا حدودی شبیه CityEngine است. در حالی که Modelur فاقد گزینه‌های رندرینگ و عملکرد گسترده‌ی CityEngine است، ابزار سه‌بعدی قدرتمندی برای ایجاد سریع توده‌بندی مفهومی شهری ارائه میکند. این برنامه پارامتر‌های برنامه‌ریزی شهری و طراحی مانند تراکم ساختمانی (FAR)، تراکم ناخالص، مساحت فضای ساخته شده (BUA)، پوشش سایت، پارکینگ‌های توصیه‌شده و فضای سبز را فورا محاسبه میکند؛ بنابراین می‌توانید به راحتی طراحی خود را به گونه‌ای تنظیم کنید که با الزامات سایت مورد نظر مطابقت داشته باشد. به علاوه، این ابزار نرم‌افزاری تصمیمات آگاهانه‌ای را ارائه می‌دهد.
نمونه‌ای از فضای Modelureدر طراحی فضای شهری
Streetmix:
یک ابزار آنلاین منبع‌باز برای طراحی خیابان است. Streetmix ابزاری کاربرپسند و سرگرم‌کننده است که پیشنهادات سریع و فوری جهت بهبود فضای خیابان و فضا‌های عمومی ارائه می‌دهد. این ابزار برای برنامه‌ریزان شهری، شرکت‌های دولتی و خصوصی، طرفداران حمل و نقل پیاده و دوچرخه ایجاد شده است تا خیابان‌سازی را برای همه در دسترس قرار دهد.
نمونه‌ای از طراحی خیابان با استفاده از نرم‌افزار streetmix
۳. ابزار‌های تحلیل کمی و کیفی:
UrbanFootprint:
پیتر کالتورپ، بنیان‌گذار ابزار UrbanFootprint، برنامه‌ریز و طراح شهری است که با تمرکز بر پایداری به برنامه‌ریزی شهری پرداخته است. او نیاز به داشتن ابزاری را ضروری دید که همه داده‌ها را در یک پایگاه داده جمع‌آوری کند تا بتواند توسعه‌ها را تجسم کند و شرایط موجود و پیامد‌های آینده‌ی تصمیمات توسعه را تجزیه و تحلیل کند. این برنامه بسیار شبیه به SimCity است که دسترسی آسان به داده‌ها و تحلیل‌های کلیدی برنامه‌ریزی را ارائه می‌دهد. برنامه‌ریزان یک پایگاه داده متشکل از داده‌های مدیریت شده‌ی خود، داده‌های باز شهرداری و داده‌های تجاری جمع‌آوری شده را ارائه می‌دهند. از این طریق محصولی ارائه می‌شود که تلاش میکند شهر‌هایی پایدارتر و کارآمدتر بر اساس داده‌های دنیای واقعی بسازد.
نمونه‌ای از انواع نقشه‌ها و لایه‌های مورد استفاده در UrbanFootprint
نمونه‌ای از نقشه‌ی تولید شده توسط نرم‌افزار UrbanFootprint
Urban Network Analysis Toolbox for ArcGIS:
جعبه‌ابزار تجزیه و تحلیل شبکه‌ی شهری، توسعه‌ای برای ArcGIS است. این جعبه‌ابزار برای تجزیه و تحلیل انواع مختلف اندازه‌گیری و تجزیه و تحلیل گراف در شبکه‌های فضایی استفاده می‌شود.
نمونه‌ای از استفاده از Urban Network Analysis Toolbox for ArcGIS در نقشه‌های شهرسازی
جعبه‌ابزار به ویژه برای تحلیل فضایی شبکه‌های خیابانی شهر‌ها به دلیل داشتن ۳ ویژگی زیر مناسب است:
۱. هندسه و توپولوژی را در تحلیل محاسبه میکند.
۲. ساختمان‌ها، گره‌ها و لبه‌ها را در محاسبات به کار می‌برد.
۳. ساختمان‌ها را میتوان بر اساس خصوصیات آن‌ها مانند حجم ساختمان، جمعیت ساختمان یا عنصر شاخص آن محاسبه کرد.
این ابزار را میتوان برای مناطق متراکم و بزرگ مقیاس منطقه‌ای و همچنین مناطق کوچک مقیاس استفاده کرد؛ بنابراین ابزاری است که می‌تواند دسترسی و بهترین مکان‌ها را برای توسعه‌های بیشتر تحلیل کند. جعبه‌ابزار تحلیل شبکه‌ی شهری برای ArcGIS عمدتا ابزار تحلیل برنامه‌ریزان شهری است، اما برای اهداف دیگر نیز استفاده می‌شود.
Morphocode Explorer:
این نرم‌افزار که در حال حاضر فقط برای نیویورک در دسترس است، ابزار دیگری برای تحلیل شهری آنلاین است و راه حل‌های بصری و کاربرپسندی برای تجزیه و تحلیل شرایط موجود زمین، قابلیت پیاده‌روی و تحرک، کاربری زمین، جمعیت‌شناسی و انجام تحلیل فضایی ارائه میکند. Morphocode Explore از تعدادی داده‌ی باز در دسترس عموم استفاده میکند و داده‌ها را برای انجام تجزیه و تحلیل سریع در مرورگر وب بارگذاری میکند. این ابزار در حال گسترش است و قرار است در شهر‌های دیگر در سراسر جهان نیز در دسترس باشد.
انواع نقشه‌های تولید شده توسط Explore Morphocode
Google Earth:
در حال حاضر به ابزاری اصلی برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده است و این قابلیت را دارد که تصاویر ماهواره‌ای را در سراسر جهان ببیند و با استفاده از نوار زمان به تصاویر تاریخی نگاه کند. در نتیجه، ابزاری عالی را برای تجزیه و تحلیل توسعه‌ی قدیم و جدید و تغییرات کاربری فضایی زمین فراهم میکند. برای تعدادی از شهر‌های بزرگ مشاهده‌ی پرسپکتیو سه‌بعدی نیز در این نرم‌افزار امکان‌پذیر است. علاوه بر این، Google Earth قادر به اندازه‌گیری دقیق فاصله است و می‌تواند تصاویر و پرسپکتیو‌ها را برای ویرایش بیشتر در فتوشاپ و SketchUp بارگذاری کند.
Google Street View:
نمایشی آنلاین از مکان‌ها در سراسر جهان ارائه میکند. میلیون‌ها کاربر با استفاده از این برنامه در سراسر جهان از نمای خیابان‌ها عکس پانوراما می‌گیرند و در این برنامه بارگذاری میکنند. به این ترتیب منبع غنی از همه‌ی خیابان‌ها در اختیار برنامه‌ریزان قرار میگیرد. این تلاش جمعی در سراسر جهان به ما این امکان را داده است که در حالی که روی مبل خانه‌ی خود نشسته‌ایم، تقریبا از هر مکانی روی زمین را تجربه کسب کنیم.
در نمای خیابان نیز می‌توانیم به گذشته سفر کنیم. این ویژگی عالی برنامه‌ریزان را قادر می‌سازد تا عکس‌های نمای خیابان قدیمی را با عکس‌های جدید مقایسه کنند و ابزار عالی دیگری برای تجزیه و تحلیل ارائه می‌دهد. در نتیجه، درک بهتری به دست می‌آورند از این که چگونه راه حل‌های مختلف شهری می‌توانند شرایط محلی را بهبود بخشند.
تصویر پانوراما یک خیابان در نرم‌افزار google street view
Open Street Maps:
نقشه‌های خیابان باز (OSM) به مثابه‌ی ویکی‌پدیای نقشه‌ها، جایگزینی متن‌باز و رایگان برای نقشه‌های گوگل است. برنامه‌ریزان می‌توانند نقشه‌های خیابان باز را به عنوان نقشه‌ی پایه دانلود کنند و از داده‌های نقشه برای ناوبری و تجزیه و تحلیل GIS استفاده کنند. داده‌ها را میتوان در هر دو ESRI ArcGIS و QGIS بارگذاری کرد.
این برنامه توسط بیش از ۶ میلیون کاربر و با استفاده از داده‌های مختلف در سراسر جهان ساخته شده است. این جامعه عمدتا از نقشه‌برداران، مهندسان و متخصصان GIS علاقه‌مند در سراسر جهان تشکیل شده است. OSM توسط هزاران سازمان، دولت، شرکت و افراد از جمله آمازون، فیسبوک، مایکروسافت، ویکی‌پدیا، اوبر، بی‌بی‌سی و بانک جهانی استفاده می‌شود.
Treepedia
ویکی‌پدیای درختان است که توسط آزمایشگاه MIT Senseable City با همکاری مجمع جهانی اقتصاد توسعه یافته است. این ابزار آنلاین با جمع‌آوری حجم زیادی از داده‌ها، یک پایگاه داده ایجاد کرده است که پوشش درختان را در شهر‌ها و مکان‌های سراسر جهان نشان می‌دهد. با افزایش تمرکز فراملی و دولتی بر استراتژی‌های شهر‌های سبز، Treepedia ابزاری ایجاد کرده است که به شما این امکان را می‌دهد تا میزان پوشش درخت را در شهر خود را مشاهده و آن را با شهر‌های دیگر مقایسه کنید.
نمونه‌ای از تراکم درختان در نرم‌افزار Treepedia
