در بخش اول این گزارش، به تشریح مختصرِ مدل درآمدزایی پیام رسان ها پرداختیم. در این مطلب به صورت خاص به مهمترین پیام رسان فعال در کشور خودمان یعنی «تلگرام» می پردازیم و در ادامه به ارتباط انقلاب موبایلی کنونی با دولت ها و حوزه سیاست اشاره می کنیم.
عکس شماره 1-مقایسه تمایل کاربران برای انتقال پول از طریق پیام رسان های مختلف
تلگرام البته هنوز در مقایسه با واتس آپ خیلی نحیف و کوچک است. واتس آپ در حال حاضر بیش از یک میلیارد کاربر دارد! در مقایسه بین این دو، توانایی تلگرام در زمینه ارسال سریعتر پیام و امنیت بیشتر برجسته شده است. تلگرام همچنین اجازه انتقال اسناد را می دهد، قابلیتی که واتس آپ آن را ارائه نمی دهد. اگرچه واتس آپ قابلیت تماس صوتی را ارائه کرده است و قابلیت بی صدا کردن یک کاربر خاص را دارد. در مقابل تلگرام می تواند بر روی دستگاه های متعددی همچون کامپیوتر، تبلت و ... فعال باشد. تلگرام همچنین قابلیت ارسال پیام های دارای قابلیت خودتخریبی را به کاربران می دهد. به صورتی که کاربران می توانند تعیین کنند حافظه مکالمات آنها پس از چند ثانیه حذف شود! تلگرام مدعی است محتوای پیام های ارسال شده به وسیله کاربران، در سرورهای تلگرام نیز ثبت نمی شود. با این حال یک تست امنیتی توسط الکس راد و جولیان ریزو نشان داد که تلگرام امکان رمزگذاری دقیقی را در این زمینه نیافته است. در عوض کاربران می توانند یک چت خصوصی را آغاز کنند.
عکس شماره 2-مقایسه برخی مزیت های واتس آپ و تلگرام
دوروف یک دوره طولانی از مشاجره با پایه گذار واتس آپ را نیز پشت سر گذاشته است. زمانی که تلگرام در آگوست 2013 شروع به کار کرد، جان کوام در گفتگو با یک مجله روسی گفت:« دروف تنها بلد است چگونه محصولات بزرگ همچون واتس آپ و فیسبوک را کپی کند.» دوروف نوامبر به او جواب داده و گفت آینده خوبی برای واتس آپ پیش بینی می کند! وی گفت تلگرام برنامه های بزرگتر را به بهبود محصولات خود وادار می کند. و همچنین رفتارهای احتمالی آنها را پیش بینی می کند. کارشناسان امنیتی البته می گویند چت خصوصی هم می تواند قربانی حملات MITM قرار گیرد. الکس راد معتقد است یک هکر دارای سطح متوسط هم خواهد توانست محاوره های مخفی(چت خصوصی) تلگرام را هک کند.
تلگرام در طول حیات خود با خوش اقبالی هایی هم مواجه بوده است. به عنوان مثال، پس از اعلام نظارت دولت کره جنوبی بر محتوای کاکائوتالک و دستور رئیس جمهور پارک جئون هی مبنی بر فیلتر کردن پیام های حاوی توهین به وی، بسیاری از کاربران به تلگرام کوچ کردند. تلگرام می گوید که کاربران برای امنیت بیشتر به این نرم افزار می آیند ولی پس از گذشت زمان، به آن پایبند شده از آن خارج نمی شوند. پس از ممنوعیت واتس آپ در برزیل در دسامبر 2015،تلگرام گفت که این برنامه 1.5 میلیون بار توسط کاربران برزیلی دانلود شده است. سپتامبر 2015 سامسونگ اعلام کرد پیام رسان اجتماعی خود را در تلگرام خواهد ساخت. این برنامه، پروژه ای متن باز برای توسعه دهندگان خواهد بود.
مواجهه غیرصادقانه پایه گذار تلگرام با ایران!
تلگرام حالا بخشی از زندگی عده زیادی از ایرانی ها را شکل می دهد. جالب آنکه در باره تعداد کاربران ایرانی این نرم افزارِ روسی، آمارهای ضد و نقیضی در دست است. آخرین خبر رسمی منتشر شده از سوی تلگرام، مربوط به دو ماه پیش است که پاول دوروف مدیر عامل آن، میزان کاربران ایرانی فعال در این نرم افزار را 20 میلیون نفر اعلام کرده است. دوروف در آن مقطع تعداد کل کاربران تلگرام را 100 میلیون نفر اعلام کرده بود. با این حال، مراجعه به آمار رسمی تعداد مراجعات به سرورهای تلگرام، عدد 20 میلیون کاربر ایرانی را تایید نمی کرد، بلکه نشان می داد چیزی نزدیک به نصف کاربران تلگرام، ایرانی هستند! پیچیدگی رفتار دوروف در مواجهه با آمار کاربران ایرانی، می تواند نشان دهنده ترس تلگرام برای از دست دادن این بازار بکر و پایه ای خود باشد. به نظر می رسد وی ترجیح می دهد همچنان حضور و عدم حضور در ایران را بی اهمیت جلوه دهد. دوروف البته در مواقع دیگری نیز برخورد دوگانه ای با واقعیات موجود در ایران داشته و از صداقت لازم در این زمینه برخوردار نبوده است.
به عنوان مثال، وی 20 اکتبر 2015 طی توییتی(اینجا) نوشته بود:«وزارت ارتباطات ایران، خواهان فراهم کردن امکانات جاسوسی از کاربران ایرانی شده و ما این درخواست را رد کرده ایم. لذا آنها ما را فیلتر کرده اند!» وی چندی بعد در صفحه تویتر خود(اینجا) در پاسخ به کاربران ایرانی در زمینه فیلتر برخی کانال های تلگرام به درخواست وزارت ارتباطات، اصل مسئله مورد تقاضا را مورد اشاره قرار داده می نویسد:«منظور از کانال های ذکر شده، تنها کانال های پورنوگرافی و حاوی افکار تکفیری-داعشی بوده است. طبیعتاً اگر کانال دیگری مورد تقاضا باشد، فیلتر نخواهد شد.» جناب دوروف در این توییت به وضوح و گستاخی هر چه تمام تر، بی اعتنایی خود به قوانین داخلی بزرگترین بازار خود یعنی ایران را اعلام می کند. وی پس از این توییت نیز در واکنش به درخواست انتقال سرورهای تلگرام به ایران، با آن مخالفت کرده است.
جالب است بدانید تلگرام ممکن است در آینده با فشارهای بیشتری در زمینه افزایش تعداد گروه تروریستی داعش مواجه شود. چه اینکه پاول دوروف پیش از حملات پاریس، مکرراً مسدود کردن حساب های کاربری مربوط به داعش و دیگر گروه های تکفیری را رد کرده است. با این حال وی پس از حوادث پاریس نیز، تنها 78 عدد از حساب های کاربری مرتبط با داعش را مسدود کرد! سوالی که در اینجا ایجاد می شود این است که اولویت با کدام است؟ امنیت ملی و جان انسان ها یا قواعد حافظ حریم خصوصی؟! مدیران تلگرام هم اکنون با اتهام های امنیت ملی در زمینه مبارزه با داعش مواجه هستند.
مدل عدم کسب درآمد تلگرام!
این شرکت فعلاً هیچ هزینه ای بابت تبلیغات خرج نمی کند. در سایت رسمی تلگرام آمده است «تلگرام یک برنامه رایگان باقی خواهد ماند و مدل کسب درآمد آن در حال حاضر بر هدایای مالی استوار شده است.» تلگرام می نویسد:«پیام رسانی سریع و ایمن، صددرصد رایگان است. شرکت های تجاری غالبا نیازمند سازمانهایی می شوند که ارزش های آنها بر مبنای کسب درآمد تعریف شده است. بر همین اساس ما تلگرام را به عنوان یک پروژه غیراقتصادی تعریف کرده ایم. تلگرام مایل به کسب درآمد نیست و هرگز تبلیغات نخواهد فروخت و پول سرمایه گذاران خارجی(خارج از شرکت) را قبول نخواهد کرد. تلگرام همچنین نمی تواند فروخته شود. ما یک صنعت کاربرپایه درست نکرده ایم، بلکه ما رسانه ای برای مردم خلق کرده ایم. پاول دوروف، کسی که چشم انداز و اهداف ما را با رسانه ها به اشتراک می گذارد، تلگرام را با کمک های مالی سخاوتمندانه خود حمایت می کند. بنابراین ما به اندازه کافی پول داریم. اگر تلگرام نیازمند کمک مالی شود، ما از کاربران خود درخواست خواهیم کرد به ما کمک مالی کنند.» رایگان بودن دلیل اصلی مهاجرت کاربران از واتس آپ پس از پولی شدن آن است.
دوروف پیش از این درباره اهداف اقتصادی تلگرام گفته است:«پول چیزی نیست که شما را به جلورفتن وادار می کند بلکه این ایده های شماست که شما را ترقی می دهد. ما در حال ساختن نوع جدیدی از یک شرکت فناوری اطلاعات هستیم. شرکتی که بر سودآوری بیشتر متمرکز نشده است، درعوض برای جامعه سودآور است. ما در حال ارتقاء میزان ارتباطات انسانی هستیم!»وی معتقد است یک هدف بزرگتر در پشت تلگرام وجود دارد و می گوید:«پیام رسانی ایمن، باید برای همگان رایگان باشد. نمایش تبلیغات در کنار ارتباطات خصوصی به مکان خاصی وابسته نیست. حتی ارتباطات غیراخلاقی! ما تلاش می کنیم یک استاندارد بالاتر از تکنولوژی پیام رسانی را ارائه کنیم و سرعت، امنیت و تنوع ارتباطات را افزایش دهیم.» دوروف همچنین نظر جالبی درباره ادوارد اسنودن دارد و می گوید او را قهرمان خود می پندارد. وی در همین باره می گوید:«من همیشه از او تشکر می کنم و او عامل به وجود آمدن تلگرام بوده است. او نشان داد مشکلات نظارتی که من تجربه کردم، منحصر در یک کشور نیست.»
دوروف گفته است:«تلگرام در سه زمینه منحصر به فرد است:سرعت، امنیت و همگام سازی متقابل دستگاه.» بر همین اساس، تلگرام اعلام کرده به هر کسی که بتواند آن را هک کند، 300 هزار دلار جایزه خواهد داد. وی می گوید:«برخلاف تلگرام، VK دارای سهامداران و تبلیغات خاص خود است. بنابراین وابسته به نظام اداری و قضایی خواهد بود. هر زمان علایق آنها با خواسته های کاربران در تناقض باشد، من پای کاربران خواهم ایستاد.» وی درباره حمایت مالی سرمایه گذاران از تلگرام می گوید:«من یک بار در جریان ساختن VK دچار اشتباهاتی همچون گرفتن سرمایه خارجی و وابسته شدن به یک سیستم قضایی شدم و دیگر آن را تکرار نخواهم کرد.» 27 سپتامبر 2015 پاول دوروف به خبرنگاران آمریکایی گفت تلگرام مشغول کار بر روی رابط های کاربردی برنامه نویسی برای توسعه دهندگان است. این رابط ها به آن دسته از توسعه دهندگانی که با فروش سرویس به دنبال کسب درآمد هستند، اجازه می دهد به وسیله ربات به انجام این کار اقدام نمایند.
دوروف گفته است هسته اصلی کارهای تلگرام توسط 15 نفر انجام
می شود و بقیه کارها به پیمانکاران شخص ثالث سپرده می شود. با این حال، در حال
حاضر فرصت محدودی برای کسب درآمد توسط توسعه دهندگان ربات تلگرام وجود دارد. به
نظر می رسد در آینده ربات هایی چون ربات فوربس و دیگران، برای دسترسی به برخی
مقالات موجود در آنها پولی خواهند شد. ربات های آمازون و علی بابا به شما اجازه می
دهند کاتالوگ محصولات را ببینید و به صفحه مربوط به هر کدام منتقل شوید.
پول هایی که بعید است مجانی خرج شده باشند!
در حال حاضر هزینه ماهانه تلگرام، حدود یک میلیون دلار اعلام شده است. با توجه به پس انداز 300 میلیون دلاری دوروف پس از خروج از روسیه، وی در آینده نزدیک خواهد توانست باز هم تلگرام را بدون تبلیغات و پذیرفتن سرمایه گذاری جدید اداره کند. ولی نه برای همیشه! به نظر می رسد تلگرام مانند سایر پیام رسان ها در حال حاضر مشغول جمع آوری مشتریان بیشتر است و در آینده به سمت اهداف اقتصادی حرکت خواهد کرد. با این حال، سوالات و ابهاماتی در زمینه این ادعا و همچنین ادعای حفاظت از حریم خصوصی کاربران توسط تلگرام وجود دارد. مسئله ای که در همین زمینه جلب توجه می کند این است که علیرغم ادعاهای دوروف در زمینه حفاظت از حریم خصوصی افراد، در کمال تعجب، وی شرکت خود را در کشورهایی و تحت قوانینی ثبت کرده است که اتفاقاً تمام افشاگری های ادوارد اسنودن در رابطه با جاسوسی های گسترده آنها-بر علیه تمامی مردم جهان- صورت گرفته است. یعنی آمریکا و انگلیس! به نظر حل این تناقض، کمی پیچیده باشد.
جالب آنکه دوروف تقریباً تمامی مصاحبه های خود طی دو سال گذشته را با رسانه های غربی انجام داده و پای ثابت تمامی گزارشات و مصاحبه ها نیز، ستایش وی بوده است. اگر بخواهیم واقع بین باشیم خواهیم گفت دوروف برای غرب در حالتی قرار گرفته که می توان گفت:«هر چه خوبان همه دارند، او به تنهایی برای غرب دارد!» دوروف بدون شک یک نخبه تاثیرگذار در دنیای کنونی است. ثانیاً وی فردی مخالف پوتین و سیاست های اوست که اتفاقاً در مسئله اوکراین در کنار غرب ایستاده و به روسیه پشت کرده است. لذا روشن است که غربی ها او را بپذیرند، هرچند بعضاً بگوید:« من به بیشتر دولت های بزرگ به چشم ساختارهای منسوخ و بازمانده از قرون وسطی نگاه می کنم! تفاوت دروغ های کرملین، کاخ سفید و کاخ وست مینستر عمدتاً در نوع روابط عمومی آنها نهفته است.» مسئله دیگری که می تواند دوروف را برای غرب مهم تر کند، تسلط او بر بازار بزرگی از اقتصاد و افکار عمومی به نام ایران است! یادمان نرفته است که هیلاری کلینتون پس از پایان دوران وزارتش در دولت اوباما در پاسخ به سوالی درباره سخت ترین پرونده دوران کاری اش، بلافاصله و بدون فکر کردن به مسائلی مانند چین و روسیه، گفته بود:«ایران!»
از طرفی به خوبی می دانیم که هم او در متن کتاب خاطرات خود
با نام «انتخاب های سخت» درباره نقش شبکه های اجتماعی در فتنه 88 می نویسد:« در
پشت صحنه،
گروه من
در وزارت خارجه
به طور مداوم
با فعالان در
ایران در
ارتباط بودند
و برای جلوگیری
از تعطیل شدن
توئیتر، به
طور فوریتی
مداخله کردند؛
قطع شدن
توئیتر به
معنای از
بین رفتن
یکی از
وسایل اصلی
ارتباطی معترضان
بود.» به راستی اگر شما خودتان را به جای
آمریکایی ها بگذارید، با شخصی چون پاول دوروف چه خواهید کرد؟ دوروف در حال حاضر به
مدد بی برنامگی های مسئولین حوزه ارتباطات، نبض مهمترین اجتماع اینترنتی ایرانیان
را در دست دارد و طبیعتاً از دشمنی مشابهی
با ایران و روسیه برخوردار است.
پاول دوروف در نگاه رسانه های آمریکایی و انگلیسی
دوروف پیش از آنکه تلگرام را راه اندازی کند، در سال 2006 شبکه اجتماعی ویکی را در دوران دانشجویی خود در یکی از دانشگاه های کشورش روسیه، تاسیس کرده است. در این مسیر البته نیکلای برادرش به همراه اعضای یک تیم از نخبگان المپیاد ریاضی روسیه به او کمک کرده اند. ویکی پرطرفدارترین شبکه اجتماعی موجود در روسیه محسوب می شود و دوروف نیز به «زاکربرگ روسیه» معروف شده است. اولین بار البته بلومبرگ پاول دوروف را زاکربرگ روسیه نامید. دوروف ژانویه 2014، 12 درصد از سهام خود را در ویکی فروخت و پول انبوهی از این طریق به جیب زد. در آن زمان، این شبکه اجتماعی سه تا چهارمیلیارد دلار قیمت گذاری شده بود. وی چندی بعد از هیأت مدیره ویکی نیز استعفا داد و از روسیه به غرب نقل مکان نمود.
مجله آمریکایی وایرد در شماره مارس 2015 خود مطلب مفصلی در زمینه تلگرام و دوروف تحریر کرده است. وایرد می نویسد:« 4 روز پس از اعلام خرید واتس آپ توسط فیسبوک، یک پیام رسان شش ماهه و فاقد تبلیغات با نام تلگرام، 4.95 میلیون بار دانلود شده بود! بنا بر گزارش ها تلگرام در حال تبدیل شدن به اصلی ترین نرم افزار رایگان دانلودشده در 46 کشور از آرژانتین تا استرالیاست تا یک جایگزین عملیاتی برای کسانی باشد که از مالکیت جدید واتس آپ نگران هستند!» اشاره وایرد درباره نگرانی کاربران از مالک جدید واتس آپ، مربوط به نقش فعال فیسبوک و زاکربرگ در پروژه عظیم جاسوسی دولت ایالات متحده از کاربران سراسر جهان، موسوم به پریزم است.
تلگرام در 24 مارس 2015، گزارش داد 35 میلیون کاربر
فعال ماهانه و 15 میلیون کاربر فعال روزانه دارد. هشتم دسامبر این رقم به 50 میلیون
رسید و روند رشد تعداد اعضا، یک میلیون در هر هفته اعلام شد. وایرد در ادامه گزارش
خود که بیشتر به گزارشی سوپر تبلیغاتی شبیه است، می نویسد:«در نگاه اول، این
بازیگر تازه وارد چندان تفاوتی با دیگران ندارد. حامیان تلگرام اما شعار این پیام
رسان با عنوان «بازپس گیری حریم خصوصی» و «عدم دریافت حق اشتراک» را به عنوان مزیت
های آن اعلام می کنند. تلگرام از ابتدا به
صورت آشکاری غیراقتصادی بود. آن هم با وعده هایی چون «ممنوعیت تبلیغات و عدم
دریافت حق اشتراک تا همیشه» سوم آنکه تلگرام به جای داشتن مالکانی سودجو همچون
واتس آپ، توسط یک جوان روسی صریح اللهجه مدیریت می شد که هم اکنون توسط دولت روسیه
از این کشور تبعید شده است.» این مجله آمریکایی در این قسمت از گزارش خود دروغ
آشکاری را به خورد مخاطبانش می دهد.
چه اینکه همانگونه که پیش از این گفته شد، دوروف خود روسیه
را ترک کرده است و فرآیندی دولتی برای تبعید تعمدی وی در جریان نبوده است. مجله آمریکایی وایرد
اما به جای آنکه بنویسد:«دوروف به علت اختلاف نظر با دولت روسیه خود تصمیم به ترک
کشورش گرفته است.»، اینگونه القا می کند که:«دوروف قهرمان ملی روس هاست که توسط
دولت روسیه تبعید شده و به وسیله غرب پناه داده شده است!» دوروف که دارای پدری
روسی و مادری اوکراینی است، در جریان مناقشه روسیه و غرب بر سر بحران اوکراین،
کاملاً در کنار غرب ایستاد. پس از بالا گرفتن اختلافش با دولت روسیه نیز، در اولین
گام خروج از مسکو، به سانفرانسیسکو رفت! دوروف سپس به پاریس رفته و سرانجام در
هلسینکی برای چند ماه ماندگار شد و با برادرش نیکلای دیدار کرد. وی سپس در فیسبوک
خود نوشت که او و تیمش (متشکل از 12 مهندس به سرپرستی نیکلای که چندین بار مدال
طلای المپیاد ریاضی را کسب کرده اند) به دنبال کشوری معتقد به آزادی بیان و تفکر
برای ادامه پروژه خود هستند! وی نوشت:« ما بروکراسی، حکومت پلیسی، دولت های بزرگ،
جنگ، سوسیالیسم و مقررات خاص را دوست نداریم. همچنان که آزادی، سیستم قضایی قوی،
دولت کوچک، تجارت آزاد، بی طرفی و حقوق مدنی را محترم می شماریم. هرجا راحت باشد،
وطن من است.»
دوروف اما گویا در غرب راحت تر است. راحت تر است که شرکت خود را همزمان در آمریکا و انگلیس ثبت کند و بیشترین مخاطبانش در ایران باشند. او همزمان دوست دارد شعار طرفداری از اسنودن را هم بدهد و البته فحش دادن به پوتین و دولت روسیه را هم از یاد نبرده است. سوال این است که در این فضا، مسئولین امنیتی کشور و وزارت ارتباطات چه تمهیدی برای مواجهه با حجم مهارنشدنی محتواهای ضددینی و ضداخلاقی موجود در فضای تلگرام اندیشیده اند؟! آیا به راستی، وضعیت کنونی علاوه بر ولنگاری فرهنگی، نشان دهنده ولنگاری امنیتی عمیق هم نیست؟! به راستی ما چرا باید همچنان بر استفاده از نرم افزاری اینچنینی اصرار داشته باشیم و یک بار برای همیشه به سمت استفاده از نرم افزارهای بومی و سرورهای ایرانی حرکت نکنیم؟! حال آنکه مدیر تلگرام آنچنان گستاخ است که انتقال سرور به ایران را هم رد می کند. کاش برای منافع خودمان هم که شده، باور کنیم مرغ همسایه همیشه غاز نیست!
منابع و مأخذ:
http://fortune.com/telegram-pavel-durov-mobile-world-congress/
http://www.theverge.com/2014/2/25/5445864/telegram-messenger-hottest-app-in-the-world
http://appmess.com/news/28058-telegram-starts-making-money/
https://www.quora.com/How-do-Telegram-Messenger-bot-makers-make-money
https://telegram.org/faq#q-how-are-you-going-to-make-money-out-of-this
https://www.ultgate.com/2364/viber-made-in-israel
http://www.nytimes.com/2015/01/26/technology/why-apps-for-messaging-are-trending.html?_r=1
https://www.iranhumanrights.org/2016/01/iran-claims-telegram-blocks-users-on-their-demand/
http://www.rferl.org/content/iran-durov-russian-telegram-app-spying/27317116.html
http://www.wired.co.uk/article/messaging-apps
https://www.iranhumanrights.org/2016/01/iran-claims-telegram-blocks-users-on-their-demand/
http://www.digitaltrends.com/mobile/telegram-blocked-in-iran/
http://techrasa.com/2015/10/23/pavel-durov-accused-the-irans-ministry-of-communications/
http://appmess.com/news/29236-pavel-durov-apologizes-iran-users/
http://www.irna.ir/en/News/81826650/
https://nowruziran.wordpress.com/tag/pavel-durov/