فروش حجم عظیمی از اطلاعات کاربران در فضای مجازی منبع اصلی درآمد شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام است که این اقدام نقض حریم شخصی افراد هم محسوب می‌شود.
به گزارش گرداب، به دلیل اتصال سنسورها و دستگاه‌ها به اینترنت، تصویری کاملاً مشابه دنیای واقعی در فضای مجازی نیز در حال تکمیل است که اجزای بسیار کوچک این ساختار در حال تکامل، «داده» نام دارد. این داده‌ها همانند قطعات یک پازل می‌توانند در کنار یکدیگر قرارگرفته و تصاویر و اطلاعاتی را در اختیار قرار دهند که تصمیم گیران عرصه سیاست و تجارت را متقاضی در اختیار داشتن این اطلاعات کرده است.
در این راستا روزانه حجم عظیمی از داده‌های تولیدی توسط شرکت‌های ارائه‌دهنده شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان، مدیریت و تحلیل می‌شود و نتایج حاصل از تحلیل روی این داده‌های کلان (Big data)، متقاضی بسیاری داشته و از بنگاه‌های تجاری (که برای بهره‌مندی در تبلیغات هوشمند به این اطلاعات نیاز دارند) تا سازمان‌های امنیتی و حاکمیتی (برای رصد وضعیت ملت‌ها در نقاط مختلف دنیا)، متقاضی این داده‌ها هستند. حتی در این بین شرکت‌های تحلیلی بسیاری، کلان‌داده‌ها را منبع اصلی درآمد خود قرار داده و با ارائه گزارش‌های هدفمند، حتی می‌توانند نتیجه انتخابات مختلف را تغییر دهند.
سرقت اطلاعات از ویدئوها، یادداشت‌ها و جستجوها
آمارها نشان می‌دهد که شرکت‌های ارائه‌دهنده پلتفرم محتوایی ازجمله پیام‌رسان، چندین پتابایت داده و اطلاعات را در اختیار دارند که این داده‌ها از تراکنش‌های آنلاین، ویدئوها، صوت‌ها و کلیک کردن‌ها و ارسال، سنسورها و تلفن‌های همراه، درخواست‌های جستجو، یادداشت‌ها، تعاملات شبکه‌های اجتماعی، داده‌های علمی و برنامه‌های کاربردی آن‌ها تولید می‌شوند. به همین دلیل گفته می‌شود که رفتار یک کاربر در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان، اطلاعات زیادی را درباره او به دست می‌دهد و استفاده از داده‌های شبکه‌های اجتماعی برای تدوین استراتژی بازاریابی، یکی از ویژگی‌های این شبکه‌ها است که در ازای خدمات رایگان به کاربران، از اطلاعات آنان برای بازاریابی استفاده می‌کنند.
بهره‌برداری بدون اجازه اینستاگرام از داده‌ها
نکته مهم بعدی که باید موردتوجه قرار گیرد این است که تحلیلی که پیام‌رسان‌ها و شرکت‌های بزرگ اینترنتی روی داده‌ها انجام می‌دهند، عمدتاً بدون اطلاع یا رضایت کاربران انجام می‌شود. در سال‌های اخیر اخبار متعددی از دزدی و سوءاستفاده از اطلاعات کاربران شرکت‌های بزرگ اینترنتی ازجمله EBAY و یاهو توسط هکرها منتشر شد که در این موارد اطلاعات میلیون‌ها کاربر به‌واسطه وجود ضعف‌های امنیتی در پلتفرم این شرکت‌ها افشاء شد.
رویکرد شرکت‌های اینترنتی و پیام‌رسان‌ها در بهره‌برداری از داده‌های کلان بدون کسب اجازه و رضایت مردم و خارج از سیاست‌های یک کشور، علاوه بر نقض آشکار حریم خصوصی افراد زمانی بیش از پیش اهمیت پیدا خواهد کرد که این شرکت‌ها عملاً در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی مستقل شده و خود را فراتر از سیاست‌های دولت‌ها و قوانین حاکم بر آن‌ها دانسته و خود را متعلق و ملزم به رعایت قوانین هیچ کشوری نمی‌دانند.
داده‌های کاربران ایرانی در اینستاگرام محافظت نمی‌شود
این موضوع برای کشور ایران نیز مصداق مشخصی دارد. چند سالی است که پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بسیاری در حال فعالیت در ایران هستند و تعداد کاربران قابل‌توجهی را نیز به خود جذب کرده‌اند. در این میان، اینستاگرام توانسته بود در سال‌های اخیر کاربران بسیاری را در ایران به دست آورد، کاربرانی که محتوای فراوانی را بر بستر آن تولید و نشر داده و داده‌های فراوانی را در اختیار اینستاگرام قرار دادند.
اما آنچه در این میان می‌تواند مورد سؤال قرار بگیرد، این است که آیا اینستاگرام سازوکار مشخصی را برای حفاظت از اطلاعات شخصی انبوه کاربران خود اتخاذ کرده و اینکه آیا این سازوکار توسط مراجع امنیتی معتبر مورد تائید قرارگرفته است؟ مخاطره نشت و سوءاستفاده از اطلاعات کاربران در این فضا چقدر است؟ افشای شماره تماس و اطلاعات شخصی میلیون‌ها کاربر ایرانی چه عواقبی می‌تواند در برداشته باشد؟ به اذعان اینستاگرام، الگوریتم رمزگذاری پیام‌ها در این شبکه استاندارد نبوده و الگوریتم‌های امنیتی اینستاگرام توسط هیچ نهاد معتبری صحت سنجی و مورد تائید قرار نگرفته است.
اما مهم‌تر از ملاحظات امنیتی و حفظ داده‌های کاربران در مقابل حملات هکری، کلان داده‌های کاربران ایرانی است که در اختیار اینستاگرام قرار داشته است. اینستاگرام به‌عنوان یک شبکه اجتماعی غالب که چند سالی است در کشور فعالیت داشته و توانسته ده‌ها میلیون کاربر ایرانی را جذب کند، تبدیل به محل ذخیره کلان‌داده‌های این تعداد کاربر شده است. این پیام‌رسان به این داده‌ها دسترسی داشته و می‌تواند برای مقاصد تجاری (و غیرتجاری) خود از آن‌ها استفاده کند. حال آنچه اهمیت فراوانی دارد این است که چه کسی باید و می‌تواند از این داده‌ها استفاده کند؟ و درنهایت این سؤال مطرح می‌شود که واقعاً چه مراکزی داده‌های ایرانیان را مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند؟
عدم پایبندی اینستاگرام در قبال حفاظت از داده‌های کاربران
با وجودی که حجم انبوهی از داده‌های کاربران ایرانی در اینستاگرام قرار داشت و این بستر به آرشیو اسناد افراد و خانواده‌ها تبدیل‌شده بود اما برخلاف رویه‌های مرسوم بین‌المللی این پیام‌رسان هیچ‌گونه تعهدی در هیچ سطحی به کاربران خود یا مقامات مسئول در جمهوری اسلامی ایران نسپرده بود.
چه اطلاعاتی از کاربران ایرانی برای اینستاگرام اهمیت داشت؟
به‌عنوان تحلیل سوابق فعالیت 40 میلیون کاربر اینستاگرام ازجمله سبک زندگی ایرانیان ازلحاظ ساعت خواب‌وبیداری، اوقات فراغت، برنامه غذایی، ارتباطات خانوادگی و دوستان، رسمی و غیررسمی، مکان‌های محبوب و پررفت و آمد از این طریق به‌راحتی قابل‌استخراج است. همین اطلاعات خصوصی بسیاری از ویژگی‌های شخصیتی، نقاط ضعف، نیازها و دغدغه‌ها و علاقه‌مندی افراد را تعیین می‌کند. به‌علاوه بسیاری از روابط خانوادگی می‌تواند موردتوجه قرارگرفته و شناسایی شود. اطلاعاتی از قبیل محل سکونت و تحصیل فرزندان که می‌تواند دست‌کم توسط گروه‌های تروریستی بهره‌برداری شود که همه این داده‌ها از طریق اطلاعات موجود در اینستاگرام قابل‌برداشت خواهد بود.
در مقیاسی کلان‌تر، الگوی رفتاری ایرانیان در مواجهه با پدیده‌ها و رویدادهای مختلف، ذائقه آن‌ها در خصوص انواع محتوا ازجمله فیلم، سریال، خبر، تصویر و آستانه حساسیت و نوع واکنش آن‌ها نسبت به رویدادهای داخلی و جهانی، گروه‌های مرجع واقعی، سلبریتی ها و افراد تأثیرگذار، کلمات کلیدی پراستفاده و بسیاری موارد دیگر که افراد ممکن است استفاده کنند نیز طی این تحلیل‌ها قابل‌تعیین است.
درنتیجه اینکه گاه بیان می‌شود داده‌های یک کاربر عادی اهمیت خاصی ندارد و بر همین اساس افراد نسبت به در اختیار قرار گرفتن داده‌هایشان حساسیت خاصی ندارند، به‌طور آشکار اشتباه است. چراکه آنچه در کلان‌داده مهم است تجمیع و در کنار هم قرار گرفتن همین داده‌های بی‌اهمیت است، نه محتوای تک‌تک پیام‌ها و یا داده‌های شخصی یک فرد؛ بنابراین درعین‌حالی که داده یک کاربر می‌تواند اهمیت چندانی نداشته باشد، اما هنگامی‌که در کنار میلیون‌ها کاربر درگیر قرار گیرد، معنادار بوده و می‌تواند اطلاعات مهمی را در اختیار تحلیل‌گران قرار دهد.
