پرونده / اینستاگرام و تصویر بدن

به گزارش گرداب، کاربران کم‌مشارکت، با رضایت کم از بدنشان، مشتاق داشتن «بدن اینستاگرامی» هستند و برای پیروی از روند تناسب اندام محبوب‌شده توسط اینستاگرام، با تقلید از هم‌سالان و افراد مشهور اینستاگرام، به تغییر بدن خود و کسب محبوبیت از طریق آن اقدام می‌کنند. اعضای جامعه‌ی اینستاگرام از تقویت‌کننده‌های مثبت و منفی برای تقویت بدن استفاده می‌کنند. تلاش برای تغییر بدن، اعضای کم‌مشارکت را برمی‌انگیزاند تا بیشتر درگیر شوند؛ این امر تاثیرات مختلفی بر سلامتی دارد: از یک طرف، آنها احساس اضطراب و رقابت با سایر هم‌سالان خود می‌کنند که اغلب منجر به علائم کژدیسی عضلانی می‌شود. از طرف دیگر، باعث می‌شود برای تناسب اندام و تغذیه‌ی سالم انگیزه‌ی بیشتری داشته باشند و در مورد مردانگی خود احساس اعتماد به نفس بیشتری بکنند.

نگرانی‌های مربوط به تصویر بدن و اختلالات خوردن در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، هم برای زنان و هم برای مردان، در حال افزایش است. اختلالات خوردن بالاترین میزان مرگ‌ومیر را در بین همه‌ی بیماری‌های روانی در میان مردان دارد و شمار زیادی از مردان از این بیماری رنج می‌برند. ضمنا مردان زیادی در مقطعی از زندگی‌شان با آن درگیر هستند.

رسانه‌های جمعی سنتی اغلب متهم به دستکاری تصورات مرد جوان از تصویر بدن خود هستند. در شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تصویر، مانند اینستاگرام، بدن مصرف‌کنندگان به‌طور مداوم در معرض دید و بررسی قرار می‌گیرد. با توجه به محبوبیت رسانه‌های اجتماعی در بین جوانان و نوجوانان و قدرت محتوای مبتنی بر تصویر که کاربران به اشتراک می‌گذارند، بسیار مهم است که ببینیم قرار گرفتن در معرض این رسانه‌های جدید، بر ادراک و رفتار افراد و به ویژه بر سلامت جسمانی و روانی آنها چه تاثیری می‌گذارد.

اینستاگرام یک اپلیکیشن اشتراک‌گذاری عکس و فیلم است که به کاربران خود امکان ویرایش و اشتراک‌گذاری عکس‌ و همچنین ویدئو را می‌دهد. این اپلیکیشن یکی از محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در سراسر جهان است و در سال ۲۰۱۸ شمار کاربران فعالش به یک میلیارد نفر رسید (از ۸۰۰ میلیون در سال ۲۰۱۷ و ۶۰۰ میلیون در ۲۰۱۶). کاربران اینستاگرام معمولا تصاویر را همراه با متن به اشتراک می‌گذارند.

آنها هم‌چنین می‌توانند پست‌های کاربران دیگر را بازاشتراک یا تایید کنند. طی یک طبقه‌بندی، نوع تعامل در رسانه‌های اجتماعی به دو دسته تقسیم می‌شود: تعامل غیرفعال، که شامل خواندن پست‌ها و مشاهده‌ی تصاویر/فیلم‌ها می‌شود. و تعامل فعال، که شامل فعالیت‌هایی مانند اشتراک‌گذاری پست، بازاشتراک‌گذاری یا نظر دادن است. بنابراین، بر اساس این تقسیم‌بندی، پست کردن با استفاده از هشتگ‌های تناسب اندام نشان‌دهنده‌ی سطح بالایی از مشارکت یعنی تعامل فعال است؛ در حالی‌ که مشاهده‌ و مرور، نشان‌دهنده‌ی مشارکت کم یا تعامل غیرفعال است.

در سال‌های اخیر، علاقه‌ی علمی فزاینده‌ای به بررسی تاثیر رسانه‌های اجتماعی بر ادراک زنان از تصویر بدن خود وجود داشته است. این مطالعات ثابت کرده‌اند که تعامل با رسانه‌های اجتماعی می‌تواند اثرات منفی بر سلامت کاربران زن جوان داشته باشد؛ اثراتی مانند کیفیت خواب ضعیف، اعتماد به نفس پایین، افزایش اضطراب و افسردگی، رضایت ظاهری پایین و خلق‌وخوی منفی، خطر بالای نارضایتی از بدن، لاغری و وسواس. هم‌چنین این مطالعات خاطرنشان می‌کنند که افرادی که در بیش از دو پلتفرم رسانه‌ی اجتماعی تعامل کرده‌اند، بیشتر امکان تجربه‌ی علائم افسردگی و اضطراب را داشته‌اند. کیفیت خواب ضعیف نیز در میان کاربران رسانه‌های اجتماعی رایج است و به همین دلیل، با افزایش سطح استفاده‌ی کلی از رسانه‌های اجتماعی بالاتر می‌رود.

مطالعات تحقیقاتی فوق‌الذکر عمدتا از رویکردهای مشابه استفاده کرده‌اند و تمرکز آنها بر روی تاثیر پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی، مانند فیسبوک، با تجزیه و تحلیل تاثیر آ‌نها بر تصویر بدن زنانه است. با این حال، یک شکاف در تحقیقات در مورد کاربران مرد رسانه‌های اجتماعی، مانند اینستاگرام، و چگونگی ادراک آنها از بدنشان تحت تاثیر پلتفرم‌های دیجیتال، وجود دارد.

فقدان تحقیق در مورد این جنسیت ممکن است به دلیل این کلیشه‌ی گسترده باشد که نگرانی‌های مربوط به تصویر بدن فقط زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و مردان در مواجهه با مسائل مربوط به تصویر بدن خود در معرض خطرات کمتری هستند و یا اصلا خطری در این زمینه متوجه آنها نیست. به دلیل این کلیشه، کاربران مردِ رسانه‌های اجتماعی ممکن است از تاثیری که این رسانه‌ها بر آنها می‌گذارد، آگاه نباشند؛ چرا که مردان تصویر بدن را یک «مسئله‌ی زنانه» می‌دانند و بنابراین تمایلی به ‌اشتراک‌گذاری عمومی نگرانی‌های مربوط به تصویر بدن خود ندارند. شاید به این دلیل که نمی‌خواهند ضعیف، حساس یا آسیب‌پذیر به‌ نظر برسند.

محققان همواره خواستار تحقیقات کیفی در مورد تاثیر رسانه‌های اجتماعی بر رفتار مصرف‌کننده و سلامت جسمی و روانی او هستند. با این حال، هیچ مطالعه‌ی عمیقی در مورد این فرآیند از طریق اینستاگرام، به ‌طور عام، و هشتگ‌های تناسب اندام، به‌طور خاص ضورت نگرفته است و مشخص نیست که چگونه این امر بر ادراک کاربر مرد از تصویر بدن خویش، رفتار متعاقب و سلامتی او تاثیر می‌گذارد.

برای پاسخ به این سوالات پژوهشی، مطالعه‌ی حاضر یک رویکرد کیفیِ مبتنی بر مصاحبه‌ با کاربران هشتگ تناسب اندام مردانه‌ی اینستاگرام اتخاذ می‌کند که هدف آن بررسی انگیزه‌های آنها برای تغییر تصویر بدن و پیامدهای آن بر رفتار و زندگی بهتر است. مطالعه‌ی حاضر در دسته‌ی تحقیقاتی قرار دارد که بر عناصر متحول‌کننده‌ی شیوه‌ی مصرف متمرکز هستند، و تاکید اصلی آن بر مسائل و چالش‌های اجتماعیِ مهم، مانند سلامت و تغذیه است. علاوه بر این، جست‌وجوی اطلاعات دیجیتالی می‌تواند بر فعالیت بدنی و رفتارهای اجتماعی، سلامت جسمانی، رژیم غذایی و همچنین سلامت روانی تاثیر بگذارد. بنابراین، هدف مطالعه‌ی حاضر توسعه‌ی یک چارچوب نظری است که بالقوه می‌تواند توضیح بدهد درگیرشدن با هشتگ‌های تناسب اندام در اینستاگرام، چه اثرات مختلف بر رفتارهای مصرف‌کننده دارد.

از این رو سعی می‌کنیم در این پژوهش به سوالات زیر پاسخ دهیم:

-هشتگ‌های تناسب اندام در اینستاگرام چگونه بر درک تصویر بدن مردان تاثیر می‌گذارد؟
-چرا کاربران مردی که از هشتگ‌های تناسب اندام استفاده می‌کنند، درگیر تغییر تصویر بدن هستند؟
-هشتگ‌های تناسب اندام چگونه بر سلامتی این کاربران تاثیر می‌گذارد؟

تصویر بدن

تصویر بدن به مثابه تصویر ذهنی فرد از بدن خود یا دیگری، نگرش در مورد ظاهر فیزیکی و وضعیت سلامتی تعریف می‌شود. تصویر بدن نه ‌تنها به نحوه‌ی نگرش افراد به بدن خود، بلکه هم‌چنین به نحوه‌ی نگاه دیگران به بدن دیگری مربوط می‌شود و مستقیما بر عزت نفس تاثیر می‌گذارد. درک توام با نارضایتی و نامقبولی از تصویر بدن دیگری اغلب در ادبیات عامه به‌ عنوان اختلال تصویر بدن، نارضایتی از بدن یا نگرانی از تصویر بدن نامیده می‌شود. این اصطلاحات در جاهای مختلف برای توصیف زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که تصویر بدن یک فرد به صورت منفی درک می‌شود.

امروزه تصویر بدن یک جنبه‌ی قدرتمند از هویت مصرف‌کنندگان است. تصویر بدن نه فقط این توانایی را دارد که بر احساس فرد نسبت به خود تاثیرگذار باشد، بلکه می‌تواند رفتارهای فرد را نیز تحت تاثیر قرار دهد. تصویر بدن برای خویش‌نگری و عزتِ نفس محوری است و این قابلیت را دارد که عملکرد روانی و رفتارهای متنوع را تغییر دهد. تصویر مثبت بدن،معمولا منجر به عزت نفس بیشتر و شادی کلی می‌شود. در حالی که ارزیابی‌های ناپسند از تصویر بدن می‌تواند منجر به بروز افکار منفی، افسردگی و اضطراب در فرد شود. در پاراگراف‌های بعدی، ادبیات رسانه‌های جمعی سنتی و رسانه‌های دیجیتال را در رابطه با تصویر بدن و ارتباط آن با رفتار مصرف‌کنندگان هشتگ‌های تناسب اندام بیان می‌کنیم.

چگونه رسانه‌های جمعی تصورات مردانه از بدن کامل را شکل می‌دهند؟

در جوامع پست‌مدرن غربی، رسانه‌های جمعی نقش به‌سزایی در انتقال اطلاعات، تصمیم‌گیری درباره‌ی بدن و هم‌چنین ایجاد تصویر ایدئال اجتماعی از جذابیت بدن ایفا می‌کنند. محققان استدلال می‌کنند که رسانه‌های جمعی در تاثیرگذاری بر ادراک تصویر بدنِ بینندگان، نقش اصلی را بازی می‌کنند. رسانه‌های جمعی بینندگان مرد را با تصاویری از فیزیک بدنی عضلانی، پربنیه و خوش‌اندام بمباران می‌کنند؛ در حالی که زنان اغلب ترکه‌ای و خوش‌اندام به تصویر کشیده می‌شوند. در نتیجه، پژوهش‌ها اغلب حاکی از این است که زنان از افزایش وزن می‌ترسند، در حالی که مردان به دو دسته تقسیم می‌شوند: آنها که خواهان لاغرتر بودن هستند و آنها که هدفشان عضلانی‌تر بودن است.

به این ترتیب، مردان و زنان ایدئال‌های بدنی متفاوتی دارند. در حالی که بدن ایدئال مردانه «Vشکل» با تاکید بر عضلاتِ بازو و سرشانه‌ی بزرگ و سینه و شانه‌هایی فراخ است، تصویر ایدئال بدن زن بسیار نازک، با تاکید بر باسن، پایین‌تنه و ران‌های باریک و خوش‌اندام است. در مطالعاتی که در این زمینه انجام شده است، به طورِ متوسط، شرکت‌کنندگان مرد مایل هستند 14.96 پوند (6،78 کیلوگرم) افزایش توده‌ی عضلانی داشته باشند. میل به انطباق با بدن ایدئال در رسانه‌های جمعی ممکن است بر مردان تاثیر بدی بگذارد و آنها را نسبت به تصویر بدن خود بدبین و برای داشتن اندامی عالی تحت فشار قرار دهد.

آنالیز گسترده‌ی ادبیات رایج در رسانه‌های جمعی در ارتباط با تصویر بدن مرد نشان می‌دهد که فشار حاصل از رسانه‌های جمعی، منجر به نارضایتی از بدن، عزت نفس پایین، و بروز اختلالات روانی افسردگی و پیامدهای رفتاری آن مانند ورزش بیش از حد در مردان می‌شود.

جاه‌طلبی برای پرورش اندام کامل می‌تواند مردان جوان را به سمت ایجاد تصورات منفی از خود و خرج ‌کردن هزینه‌های گزاف برای به‌ دست‌آوردن تصویر بدن ایدئال سوق دهد؛ کارهایی مانند مصرف قرص‌ها یا استروئیدها برای افزایش عضله، انجام ورزش‌های طاقت‌‌فرسا، و انجام جراحی‌‌های زیبایی برای ساختن بدنی مناسب. همه‎ی این رفتارها معمولا در ادبیات روانشناسان تحت عنوان علائم دیسمورفی (کژدیسگی) عضلانی ذکر شده است. دیسمورفی عضلانی با درجه‌ای آسیب‌شناسانه از نارضایتی یا درک نادرست فرد نسبت به ظاهر عضلانی خود مشخص می‌شود.

افراد مبتلا به دیسمورفی عضلانی از نظر پاتولوژیک درگیر ظاهر بدن خود به‌ عنوان یک کل هستند. آنها نگران هستند که به اندازه‌ی کافی بزرگ یا عضلانی نباشند. زندگی آنها صرف وزنه‌برداری، رژیم غذایی و فعالیت‌های مرتبط می‌شود. عواقب دیسمورفی عضلانی عبارت‌ است از ناراحتی شدید در مورد دیده ‌شدن بدن فرد در انظار عموم، اختلال در عملکرد اجتماعی و شغلی و استفاده‌ی افراطی از استروئیدهای آنابولیک و سایر داروها بدون توجه به پیامدهای مضر آنها. با وجود این که این اختلال در زنان هم مشاهده شده است، اما مردان به دلیل این که جامعه از آنها انتظار داشتن ظاهری عضلانی دارد، خیلی بیشتر به آن مبتلا می‌شوند.


رسانه‌های اجتماعی و تصویر بدن

رسانه‌های اجتماعی نقش مهمی در شکل‌گیری رفتار و تصمیمات در زندگی کاربران جوان دارند. مطالعات موجود بسیار کم به موضوع ادراک تصویر بدن، و ارتباطی که بین قرارگرفتن در معرض رسانه‌های اجتماعی با نگرانی‌های مربوط به تصویر بدن برای کاربران جوان وجود دارد، پرداخته‌اند. مطالعات بر روی موضوع تصویر بدن و رسانه‌های اجتماعی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: مطالعاتی که از تحلیل محتوا برای بررسی نوع تصاویر ارسالی استفاده می‌کند و مطالعاتی که به ‌صورت تجربی تاثیر رسانه‌های اجتماعی را بر درک تصویر بدن کاربران اندازه‌گیری می‌کند. اولین گروه از مطالعات، تصاویر ارسال ‌شده در اینستاگرام را برای شناسایی مضامین رایج، تجزیه و تحلیل می‌کند.

به عنوان مثال، تجزیه و تحلیلی که محتوای 600 تصویر با هشتگ تناسب اندام را بررسی کرده است، نشان می‌دهد که اکثر تصاویر زنان تنها شامل یک نوع بدن، لاغر و خوش‌رنگ، و بیشتر آنها حاوی نوعی برجسته‌سازی اعضای بدن هستند. تحلیل شبکه‌ایِ همین هشتگ در توییتر نشان داد که این توییت‌ها تا حد زیادی به ظاهر بدن و کاهش وزن مربوط می‌شوند، اغلب حاوی تبلیغات هستند و مخاطبان آنها در طیف وسیعی از افراد گسترده است.

با توجه به مطالعات تجربی در مورد رسانه‌های اجتماعی و درک تصویر بدن، محققان در خصوص رابطه‌ی بین حضور دختران نوجوان در فیسبوک و تصویر بدن به نتایجی دست یافته‌اند. آنها به این نتیجه رسیده‌اند که زمان صرف ‌شده در اینترنت، و به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی، نگرانی‌های مربوط به تصویر بدن را با توجه به درونی‌سازی ایدئالِ بدن لاغر و ترکه‌ای، نظارت بر بدن و تمایل به لاغری افزایش می‌دهد. مطالعه‎ی دیگری که بر روی دختران دانشجوی عضو فیسبوک انجام شده است، ما را به نتایج مشابهی در مورد نارضایتی از بدن می‌رساند.

این مطالعات خاطرنشان می‌کنند که کسانی که به ‌شدت با فیسبوک درگیر بوده‌اند، نارضایتی بدنی بالاتری را تجربه کرده و علائم اختلالِ خوردن را نشان داده‌اند. پژوهشگران استدلال کرده‌اند که کاربران زن که در فیسبوک به ‌اشتراک‌گذاری یا لایک ‌کردن عکس مشغول هستند، ارتباط مستقیمی با بروز اختلال تصویر بدن دارند. به نظر می‌رسد تعامل در رسانه‌های اجتماعی با ادراک تصویر و رفتار بدن مرتبط است.

پژوهشگران دیگری بررسی کرده‌اند که چگونه زمان صرف ‌شده در فیسبوک باعث افزایش بروز و ظهور خلق‌و‌خوی منفی می‌شود؛ زنانی که تمایل زیادی به مقایسه‌ی ظاهری داشتند، از ناهماهنگی‌ و ناموزونی اعضای بدن، صورت، مو، پوست خود و...، شاکی بوده‌اند. این محققان عنوان می‌کنند که کاربرانی که در معرض تصاویر بدن خوش‌اندام (لاغر و بدن‌نما) قرار گرفتند، نسبت به کاربرانی که در معرض عکس‌های معمولی بودند، به‌طور قابل ‌توجهی نارضایتی بیشتری از بدن خود نشان دادند.

پژوهشی که داده‌های مربوط به 273 دانشجو -60 درصد زن- را جمع‌آوری کرده است، نشان می‌دهد که استفاده از اینستاگرام در دانشجویان با نارضایتی از بدن و عزت نفس پایین‌تر مرتبط است. علاوه بر این، محققان این پژوهش دریافتند برای افرادی که بیشتر به ظاهر خود اهمیت می‌دهند، استفاده از اینستاگرام بر میزان اختلاف بین ویژگی‌های واقعی آنها و ایدئال‌های مدنظر رسانه تاثیر می‌گذارد.

مطالعه‌ای دیگر نشان می‌دهد که تاثیر منفی استفاده از اینستاگرام بر رضایت از بدن به خودکم‌پنداری و خودناسازگاری وابستگیِ مستقیم دارد؛ یعنی هرچه اعتماد به نفس کاربر کمتر باشد، تاثیر منفی بر روی او بیشتر خواهد بود. یافته‌های نظرسنجی‌ای که بین دانشجویان زن در مقطع لیسانس انجام شده است، نشان می‌دهد ارسال تصاویر در اینستاگرام از طریق ایجاد مقایسه‌های مرتبط با ظاهر در بین کاربران زن، هم انگیزه‌ی لاغری و هم نارضایتی از بدن را افزایش می‌دهد؛ یعنی کاربران زن هر چه ظاهر خود را با ظاهر افراد دیگر در اینستاگرام مقایسه می‌کنند، سطوح بالاتری از نارضایتی از بدن را نشان می‌دهند.

نتایج این پژوهش‌ها نشان می‌دهد زنانی که تصاویر بدن‌نما را در اینستاگرام منتشر می‌کنند، بیشتر از اختلالات خوردن رنج می‌برند، به‌ طرز قابل توجهی بیشتر از بقیه به لاغری تمایل دارند و از روش‌های ورزش اجباری پیروی می‌کنند. این مطالعات همچنین نشان می‌دهند که اینستاگرام نسبت به سایر پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی تاثیر بیشتری بر عزت نفس دارد؛ زیرا ارتباط واضحی بین اشتراک‌گذاری تصویر و نگرانی‌های مربوط به تصویر بدن وجود دارد.

یافته‌ها نشان می‌دهد که صرف نظر از وجود یا عدم وجود متن در پست‌های اینستاگرامی، قرار گرفتن در معرض تصاویر بدن‌نما رضایت از بدن را کاهش و خلق‌وخوی منفی را افزایش می‌دهد. ضمنا مطالعاتی که بر روی بررسی شیوه‌های مختلف دوست‌یابی در اینستاگرام متمرکز شده است، تفاوت این روش‌ها را با شیوه‌های فردی دوست‌یابی بررسی می‌کند و به انگیزه‌های استفاده از اینستاگرام به عنوان واسطه در روابط می‌پردازد، حاکی از آن است که عوامل هنجاری مانند استفاده از فیلترها یا هشتگ‌ها، یا انجام کارهای متقلبانه مثل خرید لایک یا تغییر ظاهر در عکس‌ها با استفاده از نرم‌افزار، بر رفتار دوست‌یابی تاثیر می‌گذارد.

اینستاگرام و ظهور هشتگ‌های تناسب اندام

ادبیاتِ مورد استفاده‌ی فعلی، تاثیر رسانه‎های جمعی را بر ادراک تصویر بدن برجسته می‌کند. همان ‌طور که مصرف رسانه‌های جمعی سنتی در بین نسل جدید در حال کاهش است، مصرف ویدئوهای آنلاین و رسانه‌های اجتماعی نیز در حال افزایش است.

مردان نسل‌های جدید به طرز فزاینده‌ای از اینستاگرام و هشتگ‌های تناسب اندام برای اشتراک‌گذاری و جمع‌آوری اطلاعات در مورد اندام‌های متناسب استفاده می‌کنند. رسانه‌های اجتماعی به کاربران خود اجازه می‌دهند تا محتوای خود را تولید کنند و با هزاران و حتی میلیون‌ها کاربر در سراسر جهان به اشتراک گذارند. کاربران اینستاگرام با پروفایل‌های عمومی می‌توانند با استفاده از یک هشتگ، عکس و ویدئو ارسال کنند تا عکس‌ها را ببینند و در نهایت تبدیل به دنبال‌کننده شوند.

تصاویر را می‌توان قبل از ارسال ویرایش کرد؛ که به این ترتیب کاربران می‌توانند رنگ‌ها، وضوح یا شکل بدن خود را تغییر دهند. این نوع ویرایش‌ها باعث می‌شود که کاربران اینستاگرام در معرض نمایش تصاویر ایدئال از دیگران قرار بگیرند.

از آنجا که اینستاگرام یک شبکه‌ی اجتماعی مبتنی بر تصویر است، انتظار می‌رود در مقایسه با توییتر یا فیسبوک، صمیمیت بیشتری ایجاد ‌کند. افراد برای برآوردن نیاز خود به تعامل اجتماعی، مشاهده‌ی دیگران، مستندسازیِ خاطرات خود، محبوب‌ شدن، بیان هویت از طریق پلتفرم رسانه‌های اجتماعی و افزایش خلاقیت از راه‌هایی مانند نشان ‌دادن مهارت‌های عکاسی، حساب اینستاگرام ایجاد می‌کنند.

به این ترتیب، افراد و بدن آنها توسط دیگران در این فضا مشاهده و ارزیابی می‌شود. بنابراین، تفاوت‌هایی که در بالا بین اینستاگرام و پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند فیسبوک -که قبلا مورد مطالعه قرار گرفته‌اند- برجسته‌ شده است، باید از لحاظ نوع تعامل کاربران مورد تحلیل عمیق قرار گیرد.

در نتیجه‌ی افزایش استفاده از رسانه‌های اجتماعی به‌ عنوان منبع اطلاعات سلامتی، هشتگ‌های تناسب اندام بسیاری در اینستاگرام پدید آمده است. کاربرانی که به این حوزه علاقه دارند از هشتگ‌هایی مانند fit، fitness، fitspiration و fitfam استفاده می کنند تا هویت رسانه‌های اجتماعی مورد استفاده‌ی خود را نشان دهند.

fitspiration، با ترکیب دو واژه‌ی تناسب اندام (fitness) و الهام (inspiration)، و به‌ عنوان روندی برای الهام‌ بخشیدن به بینندگان و سوق ‌دادن آنها به سمت سبک زندگی سالم‌تر با ترویج ورزش و غذای سالم تعریف شده است. پست‌ها معمولا حاوی عکس‌هایی از بدن عضلانی، غذاهای سالم و تجهیزات ورزشی و پوشاک هستند.

ایدئال هشتگ fitspiration آن است که اعضای آن در روزهای تعطیل وعده‌ها و رژیم‌های غذایی خود را برای هفته‌ی بعد آماده کنند، صفحه‌های سلامت و تناسب اندام را قبل از رفتن به رختخواب مرور کنند، یکی از شش تمرین هفتگی خود را انجام دهند و مهم‌تر از همه، شبکه‌های اجتماعی خود را در ارتباط با همه‌ی این موارد به صورت روزانه به‌روز کنند. هشتگ Fitfam یکی دیگر از هشتگ‌های پرطرفدار است که به منظور ارائه‌ی اطلاعات و نکاتی در مورد ورزش، تمرین و خوش‌اندام بودن به بینندگان خود ساخته شده است.

پست‌های Fitfam شامل سلفی بزرگسالان با اندامی متناسب، تصاویر قبل و بعد از ورزش، دستور غذای سالم، انواع روش‌های انجام حرکات ورزشی، برندهای تجهیزات ورزشی و مواد غذایی و جملات انگیزشی برای ورزش روزانه است. این هشتگ در پایان سال 2019 در 100 میلیون پست استفاده شده بود.

شکاف و سؤالات پژوهشی

بررسی‌ها نشان می‌دهد که در مورد ارتباط بین قرارگرفتن در معرض رسانه‌های جمعی (مانند نمایش‌های تلویزیونی، مجلات و تبلیغات) و نگرانی‌های مربوط به تصویر بدن تحقیقات زیادی صورت گرفته است. تعداد فزاینده‌ای از تحقیقات بر تجزیه و تحلیل روابط بین در معرض قرارگرفتن یا استفاده از رسانه‌های اجتماعی و درک تصویر بدن زن متمرکز شده است. این مطالعات عمدتا از روش‌های کمّی استفاده می‌کنند و تاکید دارند که درگیر شدن با رسانه‌های اجتماعی اثرات منفی مختلفی بر درک تصویر بدن و رفتار و عادات خوردن زنان دارد.
با این حال، پژوهش‌ها هم‌چنین نشان می‌دهد که دانش محدودی از سایر کاربران رسانه‌های اجتماعی از جمله مردان، و پلتفرم‌های دیگر از جمله اینستاگرام وجود دارد.

در واقع، وقتی مردان در نمونه‌ی مطالعات کمّی قرار گرفتند، درصد آنها یک‌سوم نمونه بود و تفاوت های جنسیتی در نظر گرفته نشده بود. با این حال، فرآیند و مکانیسم‌هایی که در نتیجه‌ی قرارگرفتن در معرض رسانه‌های اجتماعی بر روی انگیزه‌ی کاربران مرد برای تغییر بدن خود تاثیر می‌گذارد، می‌تواند در مقایسه با کاربران زن متفاوت باشد. علاوه بر این، تاثیرات رسانه‌های اجتماعی ممکن است بسته به نوع پلتفرم متفاوت باشد و اینستاگرام، یک پلتفرم اجتماعی مبتنی بر ظاهر، ممکن است نگرانی‌های مربوط به تصویر بدن را افزایش دهد.

تحقیقات قبلی در مورد جستوجوی اطلاعات دیجیتال و تاثیر آن بر فعالیت بدنی و رفتار و عادات رژیم غذایی، بیشتر بر سطح تعامل و اعتماد در پلتفرم‌های دیجیتالی خاص متمرکز شده‌اند. محققان خواستار تحقیقات کیفی در مورد تاثیر رسانه‌های اجتماعی بر رفتار مصرف‌کننده و رفاه اجتماعی شده‌اند. با این حال، هیچ مطالعه‌ی عمیقی در مورد نقشی که هشتگ‌های تناسب اندام اینستاگرام بر ادراک، رفتار و رفاه کاربران مرد از تصویر بدن دارند، انجام نشده است.
به منظور پرداختن به این شکاف‌ها، مطالعه‌ی حاضر به بررسی این موضوع می‌پردازد که چرا کاربران مرد اینستاگرام با هشتگ‌های تناسب اندام در تغییر تصویر بدن شرکت می‌کنند و پیامدهای آن بر سلامتی آنها چگونه است. برای انجام این کار، با کاربران مرد مصاحبه کردیم تا دیدی کلی از سبک زندگی و تناسب اندام آنها و همچنین بینش تازه‌ای در مورد ادراکات و رفتار آنها تحت تاثیر یک هشتگ اینستاگرام ارائه کنیم.

نتایج مطالعه

ما مطالعه‌ی خود را با برجسته‌ کردن مسائل رو به ‌رشد اختلالات خوردن و نگرانی‌های تصویر بدن در میان کاربران مرد اینترنت در کشورهای توسعه‌یافته و در حالِ توسعه و با توجه به فقدان مطالعات در این زمینه آغاز کردیم. این مطالعه بر مشکلات اساسی اجتماعی و چالش‌های مرتبط با مصرف، مانند سلامت و تغذیه تمرکز دارد. مطالعه‌ی ما بر روی مصرف تصاویر بدن در اینستاگرام متمرکز شد و دلایلی را بررسی کرد که چرا کاربران هشتگ تناسب اندام پس از درونی کردن تصاویر بدن منتشر شده در این پلتفرم، ادراکات و رفتار خود را تغییر می‌دهند.

این پژوهش نشان می‌دهد که هشتگ‌های محبوب اینستاگرام در زمینه‌ی تناسب اندام، می‌توانند بر ادراک، سبک زندگی و رفتار جوانان کاربران مرد اینستاگرام تاثیر بگذارند. جامعه‌ی اینستاگرام که با این هشتگ‌ها محبوب و متحد شده است، در نتیجه‌ی عوامل اجتماعی و روان‌شناختی مختلف که به دنبال‌کنندگان هشتگ فشار می‌آورد، تصویر بدنی ایدئال را ایجاد می‌کند و سپس باعث پیروی از آن می‌شود.

رویکرد کیفی این مطالعه، ما را قادر می‌سازد تا درک عمیقی از فرآیندی به دست آوریم که از طریق آن کاربران مرد اینستاگرام بدن خود را مطابق با جریان‌های اینستاگرام تغییر می‌دهند تا به اصطلاح به «بدن اینستاگرامی» برسند. دلیل این که بر روی کاربران مرد و پلتفرم اینستاگرام متمرکز شدیم، این است که تحقیقات قبلی عمدتا بر روی کاربران زن و شبکه‌های اجتماعی دیگر، مانند فیسبوک، متمرکز بوده‌اند. محققان علوم اجتماعی-پزشکی پیشنهاد می‌کنند که هر پلتفرم رسانه‌ی اجتماعی باید به‌ طور جداگانه مورد مطالعه قرار گیرد.

از لحاظ نظری، چهارچوب توسعه‌یافته کمک به توضیح فرآیندی می‌کند که از طریق آن اجتماعِ شکل‌گرفته حول هشتگ، بر ادراک مصرف‌کنندگان تاثیر می‌گذارد و هم‌چنین با در نظر گرفتن سیر صعودی و نحوه‌ی تعامل با استفاده از هشتگ‌های تناسب اندام در اینستاگرام، پیامدهای آن را بر سلامتی کاربران بررسی می‌کند. ما با استفاده از تئوری‌هایی مانند نظریه‌ی مقایسه‌ی اجتماعی، سوگیری مثبت و منفی، به توضیح این امر پرداخته‌امیم که چرا کاربران مرد اینستاگرام در تغییر تصویر بدن مشارکت می‌کنند.

علاوه بر این، پیامدهای درگیری زیاد مصرف‌کنندگان با هشتگ تناسب اندام را بر سلامت روانی و جسمی آنها روشن کرده‌ایم.
ضمنا ما در مطالعه‌ی خود، درباره‌ی انگیزه‌های کاربران مرد اینستاگرام برای درونی کردن «بدن اینستاگرامی» و مشارکت در تغییر بدن بینش‌های تازه‌ای ارائه کرده‌ایم. از مصادیق این مشارکت می‌توان به تمایل افراد برای پیوستن به جامعه‌ی هشتگ fitfam، محبوبیت روند تناسب اندام در اینستاگرام، تاثیر همسالان، تمایل به تقلید از سلبریتی‌های تناسب اندام برای به‌دست‌آوردن محبوبیت، یعنی افزایش تعداد فالوورها و موفق ظاهر شدن اشاره کرد.

یافته‌های ما همچنین نشان می‌دهد که نگرش مثبت به پلتفرم رسانه‌های اجتماعی، محبوبیت جریان تناسب اندام و هشتگ، علاوه بر کاربران مشهور اینستاگرام، بر سایر کاربران نیز تاثیر می‌گذارد و باعث می‌شود آنها به تقلید از سبک زندگی مبتنی بر تناسب اندام و تغییر تصویر بدنی خودشان روی بیاورند. این مطالعه اثبات می‌کند که کاربران مرد اینستاگرام خود و بدنشان را با تصویر بدن سایر کاربران هدف، یعنی هم کاربران معمولی و هم افراد مشهور که از آنها عضلانی‌تر و خوش‌اندام‌تر به نظر می‌رسند، مقایسه می‌کنند.

رسانه‌های اجتماعی مبتنی بر تصویر، بر کاربران فشار می‌آورند تا به شیوه‌ای خاص نگاه و رفتار کنند و این فشار منجر به تشدید مقایسه‌ی اجتماعی و بررسی ناکارآمدی فرد می‌شود. نظریه‎ی مقایسه‎ی اجتماعی فرض می‌کند که مردم اغلب خود را با دیگران مقایسه می‌کنند و وقتی کسی معتقد است که شخص دیگری بهتر از اوست، این مقایسه معمولا در او ایجاد احساس منفی می‌کند. این نظریه پدیده‌ی تقلید و مقایسه را در کنش‌های آفلاین توضیح می‌دهد، اما مطالعه‌ی ما این نظریه را به محیط رسانه‌های اجتماعی گسترش می‌دهد که در آن مقایسه‌ی افراد با بسیاری از کاربرانی که نمی‌شناسند، آسان‌تر است.

تحقیقات نشان داده‌اند که تمایل به انطباق با بدن ایدئال در رسانه‌های جمعی ممکن است باعث شود مردها احساس بدتری نسبت به تصویرِ بدنِ خویش داشته باشند و بنابراین آنها برای رسیدن تصویر بدن ایدئال تحت فشار قرار گیرند.
با این حال، بررسی‌ها هم‌چنین نشان می‌دهد که تمایل به تغییر شکل بدن در میان افراد با عزت بدنی پایین برجسته‌تر است؛ در حالی که کاربران با عزت بدنی بالاتر نسبت به شکل بدن ایدئال که در انجمن‌های هشتگ تناسب اندام به تصویر کشیده می‌شود، انتقاد بیشتری دارند.

در تئوری خودناسازگاری، ناسازگاری بین خود واقعی و خود ایدئال می‌تواند منجر به بروز حالات عاطفی منفی مانند ناامیدی و نارضایتی شود. کاربران مردی که از تصویر بدن خود ناراضی هستند، در جست‌وجوی رسیدن. به «بدن اینستاگرامی» هستند و این اختلاف باعث می‌شود نسبت به خود و ظرفیت خود برای رقابت احساس بدی داشته باشند. تمایل به انطباق با بدن ایدئال اینستاگرامی، کاربرانی را که عزت بدنی پایینی دارند، تحت فشار قرار می‌دهد تا روی تصویر بدن سرمایه‌گذاری کنند.

در مطالعه‌ی حاضر، شرکت‌کنندگان مردی که خود را خیلی لاغر می‌دانستند، در مقایسه با مردان عضلانی، به خاطر این که می‌ترسیدند کمتر مردانه، محبوب یا جذاب تلقی شوند، تمایل بیشتری به تکمیل فرایند تغییر بدن داشتند. انگیزه‌های دیگری که کاربران با عزت نفس پایین‌تر را ترغیب می‌کند تا بدن خود را متحول کنند، افزایش محبوبیت و داشتن ظاهری موفق‌تر است.

نمایش پست‌هایی با هشتگ fitfam، محققان را قادر می‌سازد تا احساسات و باورهای کاربران مرد را در مورد پدیده‌ی بدن اینستاگرامی درک کنند. در غیر این صورت، بحث در مورد چنین جنبه‌هایی سخت‌تر می‌بود؛ زیرا مردان تصویر بدن را یک موضوع زنانه می‌دانند و تمایلی به اشتراک‌گذاری عمومی نگرانی‌های مربوط به تصویر بدن خود ندارند. آنها نمی‌خواهند ضعیف، حساس یا آسیب‌پذیر به نظر برسند.

مطالعات قبلی استدلال می‌کنند که هرچه کاربران زن زمان بیشتری را در رسانه‌های اجتماعی صرف کنند یا بیشتر درگیر آن باشند، اثرات منفی بیشتری را تجربه می‌کنند. تحقیقات بر روی تصویر بدن مرد و فشار رسانه‌های جمعی از طریق تبلیغات تلویزیونی، نشان داد که مردان با دیدن این تبلیغات کاهش عزت نفس و رضایت از بدن و عزت بدنی را تجربه می‌کنند. این مطالعه نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری و تحول در تصویر بدن منجر به تعامل بیشتر می‌شود که می‌تواند اثرات منفی و همچنین مثبت بر سلامت روانی و جسمی کاربران مرد اینستاگرام داشته باشد.

بر این اساس، اثرات منفی شامل فشار، اضطراب و افزایش رقابت و همچنین علائم دیسمورفی عضلانی است. انتظار می‌رود که جاه‌طلبی برای پرورش عضله‌سازی منجر به تمرین‌های مضر عضله‌سازی شود که در این مطالعه مورد تایید قرار گرفته است. کاربران مرد اینستاگرام از علائم دیسمورفی عضلانی مانند احساس نیاز به ورزش شدید حتی در صورت آسیب‌دیدگی، انزوای اجتماعی و استفاده از استروئیدها رنج می‌برند.

اگرچه کاربران فعال هشتگ تناسب اندام از عواقب مضر اعمال خود مانند استفاده از استروئیدها آگاه هستند، اما به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند؛ زیرا تلاش می‌کنند شکلی را حفظ کنند که بتوانند آن را در انجمن fitfam به اشتراک بگذارند. نسل‌های جدیدتر کاربران اینستاگرامی بیشتر بر مصرف شخصی در زمان حال متمرکز هستند و نه صرفه‌جویی برای آینده و بنابراین، همان‌طور که از یافته‌های ما مشخص شده است، کاربران مردی که درگیری بالایی با این پلتفرم دارند،اغلب نگران پیامدهای سلامتی آینده‌ی خود نیستند.

جالب توجه است در حالی که کاربران زن رسانه‌های اجتماعی با اثرات منفی بیشتری مواجه هستند، مطالعه‌ی ما نشان می‌دهد که کاربران مرد با مشارکت بالا در انجمن هشتگ‌های تناسبِ اندام در مورد نتایج مثبت سرمایه‌گذاری بر روی تصویر بدن بر سلامت روانی خود نیز بحث می‌کنند؛ نتایجی مانند اعتماد به نفس بالاتر، احساس شادی بیشتر و مردانه‌تر و جذاب‌تر شدن، کسب اطلاعات بیشتر در مورد تناسب اندام و داشتن انگیزه‌ی بیشتر برای ورزش.

مطالعات قبلی نشان می‌دهد که کاربران بسیار فعال یا معتاد فیسبوک سطوح پایین‌تری از عزت نفس و رضایت از زندگی دارند. با این حال، ما متوجه شدیم آن دسته از کاربران اینستاگرام که به ‌شدت درگیر هشتگ‌های تناسبِ اندام هستند، نسبت به کاربران کم‌مشارکت، احساس شادی و اعتماد بیشتری نسبت به خود و بدن خود دارند؛ هرچند این با اثرات منفی توجه صرف به بدن و افراط در استفاده از تقویت‌کننده‌ها و ورزش‌کردن مواجه هستند. این مطالعه نشان می‌دهد که دانش افراد از تناسب اندام، ماهیچه‌های بدن و عادات غذایی مناسب در نتیجه‌ی تعامل با اجتماع هشتگ تناسب اندام بهبود یافته است. بنابراین، پژوهش کنونی با بررسی انواع تاثیرات مثبت و منفی که پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مبتنی بر تصویر بر سلامتی کاربران مرد دارند، یک قدم فراتر از ادبیات عرفی موجود حرکت می‌کند.

شایان ذکر است که دستیابی به تصویر بدنی ایدئال از طریق تشویق فالوورها، لایک‌ها و کامنت‌های جدید تاثیر مثبتی بر عزت بدنی کاربران داشته است. بنابراین، هرچه کاربران مرد لایک‌ها و نظرات مثبت بیشتری دریافت کنند، تلاش بیشتری برای انجام تمرینات می‌کنند. در مطالعه‌ی ما، بدن مرد ایدئال به ‌طور مداوم از طریق لایک، برچسب‌گذاری و کامنت‌های اعضای انجمن fitfam تقویت مثبت می‌شود، در حالی که تصاویری که با هنجارهای بدن ایدئال مطابقت ندارند، پس زده می‌شوند. به این ترتیب، جامعه‌ی fitfam به‌طورِ ضمنی هنجارهایی را در مورد شکل و اندازه‌ی بدن برای تعلق ‌داشتن به خود تعیین می‌کند و تمایل دارد کسانی را که با این الگوها مطابقت ندارند، نادیده بگیرد و یا زیر پا بگذارد.

نهایتا، به این نتیجه رسیدیم که تعامل هرچه بیشتر در انجمن‌های هشتگ تناسب اندام، منجر به مشارکت بیشتر می‌شود. کامنت‌ها و لایک‌ها به عکس‌های کاربران اینستاگرام در این جمع‌ها، آنها را تشویق می‌کند تا با اینستاگرام درگیر شوند و بیشتر ورزش کنند. اگرچه این جمع ‌ها به‌شدت دیگرانی را که از استانداردهای آنها پیروی نمی‌کنند، سرکوب می‌کند. شواهد این رفتار نشان می‌دهد که اینستاگرام محیطی است که در آن تصاویر مانند کالا به امید پذیرش اجتماعی در قالب لایک و کامنت بارگذاری می‌شود. مشاهده و اظهار نظر در شبکه‎های اجتماعی باعث افزایش تعامل کاربران می‌شود و می‌تواند منجر به پیامدهای رفتاری و نگرشی مختلفی شود.

در واقع، کاربرانی که به مصرف کامنت‌های رایگان معتاد شده‌اند، به آپلود تصاویر برای حفظ یا ارتقای ظاهر دیجیتال خود ادامه می‌دهند. نسل‌های جدیدتر کاربران هم‌چنین در جست‌وجوی ساخت هویت هستند و بنابراین کسانی که با رسانه‌های اجتماعی درگیر هستند، تمایل دارند تا از جریان‌های هشتگ پیروی کنند، زیرا می‌خواهند هویت آنلاین مرسوم و مد روز خاصی را به دست آورند.

________________________

منبع:

1. Instagram and body image: Motivation to conform to the “Instabod” and consequences on young male wellbeing.